İhtar Yerine Geçen Durumlar

Muaccel bir borcun alacaklısının borçludan ifayı isteyen bir temerrüt ihtarında bulunması kural olarak gerekmekle birlikte, kanun koyucu bazı hallerde ihtarı gerekli görmemiş ve temerrüt ihtarına gerek olmaksızın borçlunun temerrüde düşeceğini belirtmiştir. Temerrüt ihtarına gerek olmayan bu haller TBK. m. 117/II’de açıkça belirtilmiştir. Buna göre vade tarihi taraflar arasında açıkça kararlaştırılmışsa ya da vadeyi belirleme yetkisi taraflardan birine verilmişse artık temerrüt ihtarında bulunmaya gerek kalmayacaktır. İnşaat sözleşmelerinin yüksek meblağlara karşılık gelen işlerden olmaları düşünüldüğünde vadenin belirsiz olarak yapıldığı bu tip sözleşmelere uygulamada rastlamak pek mümkün olmayacaktır.

a) Belirli veya Kesin Vadenin Bulunması

İfa tarihini taraflar sözleşmede açık bir şekilde belirleyebilir veya taraflardan birine vadeyi belirleme hakkı verilmiş ve vade buna göre tayin edilmiş olabilir. Bu gibi hallerde belirli vade söz konusu olur ve tarihin geçmesi üzerine TBK. m. 117/II uyarınca ihtara gerek olmaksızın temerrüt gerçekleşir249. Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde de teslim tarihi taraflarca yanlış anlaşılmayacak açık bir ifadeyle kararlaştırılması durumunda belirli vade söz konusu olacak ve belirlenen tarih geldiğinde ihtara gerek olmaksızın müteahhit temerrüde düşecektir250.

İfanın belirli bir vadede yapılmasını gerektiren işlere, ‘belirli vadeli işler’ denir. Belirli vadeli işlemler, taraflarca birlikte tespit edilen belirli bir günde (tarihte) borçlanılan edimin ifa edilmemesi durumunda ihtara gerek olmaksızın temerrüdün

olarak değerlendirilmeli ve yüklenici bu tarihte ayrıca ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşmelidir.” Ayan, S., 161, dn. 277.

249

Erman, İnşaat Sözleşmesi, 75; Tunçomağ, Genel Hükümler, 911; Resioğlu, Genel hükümler, 349.

250

57

kendiliğinden gerçekleşeceği işlemlerdir251. Kesin vade ise, kesin vadeli işlemlerde252 söz konusu olup bu tür vadenin dolmasıyla borçlu her şeyden önce ihtar şartı aranmaksızın mütemerrit olur, ayrıca alacaklının ek süre vermeksizin aynen ifadan vazgeçtiğinin kararlaştırıldığını ifade eder253. Borçlunun temerrüdünün gerçekleşmesi için öngörülen vadenin kesin vade olması şart değildir, belirli vade olması da bu anlamda yeterlidir. Ancak, kesin vadenin varlığı halinde, söz konusu tarihin gelmesiyle alacaklının TBK. m. 123 uyarınca seçimlik haklarını kullanabilmesi bakımından ek süre verme zorunluluğu ortadan kalkacaktır254.

Türk Borçlar Kanunu’nun 117/II hükmü anlamında belirli vade, borcun ifa edilmesi gereken tarihin takvime göre belirli veya en azından belirlenebilir olmasını ifade eder255. Bu anlamda taraflar inşaatın teslim edileceği tarihi sözleşmede açıkça kararlaştırmış olabilir. Örneğin, tarafların inşaatın teslim tarihi olarak 25 Kasım 2014’ü kararlaştırmış olmaları gibi256. Belirlenen bu günde, teslimin gerçekleşmemesi üzerine müteahhit doğrudan temerrüde düşer. Bunun için iş sahibinin ayriyeten ihtarda bulunması gerekmeyecektir257.

251

Eren, Genel Hükümler, 1095; Oğuzman/Öz, Cilt-1, 381; Barlas, 54-55; Belirli vade, sözleşmenin içeriğinden alacaklının (arsa sahibinin) talebi olmaksızın borçlunun (müteahhidin) inşaatı hangi zamanda teslim etmek zorunda olduğunu anlayabileceği durumlarda söz konusu olur. Ayan, S., 162-163; Şahin, 173.

252

Borçlanılan edimin taraflarca belirli bir vadede veya belirli bir süre içinde ifa edilmesinin ve sonraki ifanın kabul edilmeyeceğinin kesin olarak kararlaştırıldığı işlemlere kesin vadeli işlem denir. Keskin, 212. Bunun için ayrıca bkz. Şahin, 173, dn. 196.

253

Havutçu, Ayşe, Türk İsviçre ve Alman Hukuklarına Göre Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Kesin Vade Kararlaştırılmasının Hukuki Sonuçları, Manisa Barosu Dergisi, Yıl 13, Sayı 50, s. 6; Seliçi, Özer, Kesin Vadeli İşlemler, MHAD. 1968, C. 2, S. 3, s. 92 vd.; Eren, Genel Hükümler, 950; Ayan, S., 163; Şahin, 173.

254

Erman, İnşaat Sözleşmesi, 82; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar Hukuku, 949 ve özellikle 952.

255

Ayan, S., 163.

256

Taraflar belirli bir takvim gününün yanı sıra herhangi bir takvim ayı da belirleyebilir. Böyle bir kararlaştırma olmuşsa ilgili ayın son günü mesai bitiminde eseri teslim etmeyen yüklenici ihtara gerek olmaksızın mütemerrit olacaktır. Bkz. Şahin, 141, dn. 627.

257

Bu husus Roma Hukukunda “dies interpallet pro homine” “tarih insan yerine ihtar eder” deyimiyle ifade edilmiştir. Bkz. Oğuzman/Öz, Cilt-1, 381. 15. HD. 13.12.1992, E. 1992/4239 K. 1992/1246, “…Taahhütnamede işin teslimi gereken tarih 31.05.1988 olarak kesin vadeye

bağlanmış olup, bizatihi bu tarihin geçmesiyle BK 107. maddesi uyarınca davalının temerrüdü oluşmuştur. Artık bundan sonra davalıya ayrıca bir uyarı çekmeye lüzum ve zaruret bulunmamaktadır...” (YKD. 1992, S. 8, s. 1241-1243).

58

Taraflarca kararlaştırılan vade, bir takvim günüyle belirlenebileceği gibi kesinlikle hesaplanabilecek objektif bir kriterlerle de belirlenebilir258. Böylelikle, teslim tarihinin belirli bir tarih olarak tespiti yerine 18 ay, 24 ay, 36 ay gibi sözleşmenin yapıldığı tarihten itibaren hesaplanan teslim sürelerinin dolmasıyla birlikte borç muaccel olacak ve temerrüt gerçekleşecektir259.

Buna karşılık, ilkbahar sonu veya güz başlangıcı gibi yaklaşık vadenin kararlaştırıldığı durumlarda, vade belirli olmadığından ve bu deyimler ifa gününün kesin olarak tayini belirleyemediğinden temerrüt için ayrıca ihtara gerek olacaktır260.

b) Bildirim (İhbar) Yoluyla Vadeyi Belirleme Yetkisinin Sözleşme ile Taraflardan Birisine Tanınması

Bazen vade önceden tayin edilmez, fakat vâdeyi belirleme yetkisi çoğu kez alacaklıya olmakla birlikte bir şahsa tanınmış olabilir. Bu durumda vade, ilgili şahsın kendisine tanınan hakkın kullanması ile tayin edilecektir. Bu hakkın kullanılmasına ‘muacceliyet ihbarı’ (güncellik bildirimi) adı verilmektedir261.

Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi bakımından da ifa gününü tayin etme yetkisi, yapılacak olan bir ihbarla taraflardan birisine bırakılabilir. Kendisine ihbar yetkisi tanınan taraf usulüne uygun olarak yaptığı ihbarla muacceliyet tarihini belirleyebilecektir. Böylelikle, belirlenmiş muacceliyet tarihi geldiğinde henüz ifa

258

Eren, Genel Hükümler, 1096; Uygur, 284; Akkanat, 33; Barlas, 55-56; 15. HD. 27.11.2008, E. 2007/5897 K. 2008/7099, “…Yanlar arasında imzalanan sözleşmede 8 adet dairenin inşaat

ruhsatından itibaren 36 ay içinde teslim edileceği, diğer blok üzerinde oluşacak dairelerden iki tanesinin ise mal sahibine inşaat bitiminde kur’a ile teslim edileceği kabul edilmiştir. Dosya kapsamından kooperatifçe 04.08.2002 tarihinde kura çekildiği anlaşılmaktadır. Sözleşmesine göre kura çekimi teslim tarihi olarak esas alınmış olduğundan aynı tarihte kooperatifin temerrüde düştüğünün kabulü gerekir...” (Nakleden Şahin, 174, dn. 201).

259

Ayan, S., 163; Nasıl ki, sözleşmeden itibaren belirli bir süre içerisinde teslimin yapılması gerektiğine ilişkin kayıtlar belirli vade sayılıyorsa, aynı şekilde belirli günler aralığında da (142 ile 215. günler) teslimin yapılması gerektiğine ilişkin kayıtlar belirli vade niteliğini taşımalıdır. Ayan, S., 163, dn. 285.

260

Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar Hukuku, 917-918; Feyzioğlu, 236; Oğuzman/Öz, Cilt-1, 382; Barlas, 56; Akkanat, 34; Şahin, 174.

261

59

gerçekleşmezse müteahhit, ihtara gerek olmaksızın kendiliğinden mütemerrit hale gelecektir262.

Yapılacak olan bildirim, hukuki niteliği itibariyle bir hukuki işlemdir ve tek taraflı, varması gerekli irade beyanıyla kullanılacaktır263.

İki tarafın da tacir olduğu durumlarda ise, muacceliyet ihbarının TKK m. 18/III’teki özel şekli ile yapılması gerekecektir264.