Aynen İfa Talebi

Eser sözleşmesi ve bu arada arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi kapsamında aynen ifa yükümlülüğü347, müteahhidin sözleşme ile yüklendiği meydana getirme faaliyetine başlayıp henüz tamamlayamadığı inşaatı tamamlayarak arsa sahibine teslim etmesi veya tamamlayıp da teslim etmediği inşaatı arsa sahibine teslim etmesini ifade eder348. Dolayısıyla müteahhidin temerrüde düşmesi, onun inşaatı tamamlama ve teslim borcunu ortadan kaldırmayacak ve temerrüde rağmen, aynen ifa yükümlülüğü devam edecektir349. Eser sözleşmeleri gibi arsa payı karşılığı inşaat sözleşmelerinin de kurulma amacı bir eserin ya da inşaatın teslim edilmesi ve bu manada ifa ile neticelenmesidir. Bu nedenle arsa sahibi zamanaşımı süresi doluncaya kadar aynen ifayı isteyebilecektir. Aynen ifanın istenilebilmesi bakımından

346

Ayan, S., 171. Yazara göre, hatta dönme hâlinde müteahhidin talep içeriğinin ve kapsamının belirlenilebilmesi için TBK. m. 180/I hükmü kaynak gösterilebilir. Zira bu hükme göre; Ceza koşuluna ilişkin hükümlerin, dönme durumunda ifa edilmiş olan kısmın alacaklıya kalacağını öngören sözleşmelere dahi uygulanacağının ifa edilmesi, sözleşmeden dönme halinde müteahhidin yapılan iş için hiçbir talepte bulunmayacağının kararlaştırılması hukuken geçerli sayılmış ancak ceza koşuluın indirilmesine ilişkin hükümlerin ise bu konuda uygulama bulacağı da ayrıca belirtilmiştir. 171, dn. 2. 347

Aynen ifa talebi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Başoğlu, Başak, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Aynen İfa Talebi, İstanbul 2012.

348

Ayan, S., 172; Şahin, 203; Önen, Turgut, Karşılıklı borç Doğuran Sözleşmelerde Borçlunun Temerrüdüyle İlgili Genel Mahiyetteki Hükümler, Ankara 1975. Borçlu için aynen ifa yükümlülüğü borç ilişkisinin ortadan kalkması, edimin imkânsızlaşması veya alacaklının temerrüdü üzerine aynen ifadan vazgeçmesi hallerinde sona erer. Bunun sonucu olarak aynen ifa borcu ortadan kalkmadıkça, arsa sahibinin müteahhidin inşaatı tamamlamasına izin vermeli ve borcun ifasına olanak sağlamalıdır. Aksi halde arsa sahibi bakımından alacaklı temerrüdü gerçekleşir. Ayan, S., 172, dn. 4.

349

Seliçi, Müteahhidin Sorumluluğu, 72; Erman, İnşaat Sözleşmesi, 86; Eren, Genel Hükümler, 1115; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar Hukuku, Borçlar Hukuku, 920, 961. Alacaklının (arsa sahibinin) gecikmiş (aynen) ifayı talep edebilmesi temerrüdün bir sonucu değil, muaccel hale gelmiş alacağın normal hükmüdür. Oğuzman/Öz, Cilt-1, 516 ve özellikle 488.

78

müteahhidin kusuru da gerekli değildir350. Müteahhit kusursuz dahi olsa edimin ifası mümkün olduğu sürece arsa sahibi temerrüde düşen müteahhitten edimin aynen ifasını zamanaşımı süresi içinde her zaman isteyebilir. Başka bir deyişle, inşaatı tamamlama borcunun ifası mümkün olduğu müddetçe mütemerrit olan müteahhidin borcu da devam edecektir. Bu amaçla da alacaklı konumundaki arsa sahibi müteahhide karşı aynen ifa (inşaatın tamamlanması) davası açabilecektir351. Bu davada inşaatı zamanında tamamlayamamış olan müteahhit, aynen ifaya mahkum edilir352. Ancak dava sonucunda aynen ifa ile yükümlü kılınan müteahhit bu yükümlülüğünü yerine getirmezse, bu durumda aynen ifaya ilişkin mahkeme ilamının icra marifetiyle yerine getirilmesi sağlanacaktır353.

Kesin vadeye bağlanan hukuki işlemler bakımından müteahhidin temerrüde düşmesinin aynen ifa talebine etkisi hususu üzerinde ayrıca durulması icap eder. Bu noktada kararlaştırılan kesin vadenin türüne göre bir ayrıma yapılması gerekir354. Zira kesin vadeli hukuki işlemler, nisbi kesin vadeli hukuki işlemler (relative

350

Ayan, S., 172; Kartal, 100; Yakuppur, 97; Karahasan, İnşaat İmar İhale Hukuku, 515; Eren, Genel Hükümler, 1116.

351

Ayan, S., 172-173; Eren, Genel Hükümler, 1099, 1116; Kılıçoğlu, 633; Bu yönde, Oğuzman/Öz, Cilt-1, 417.

352

Ayan, S., 172.

353

Ayan, S., 172; Dayınlarlı, 85; Tandoğan, Mes’uliyet, 501. İcra ve İflas Kanunun “Bir İşin Yapılmasına veya Yapılmamasına Dair Olan İlamlar” kenar başlıklı 30. Maddesi gereğince; mahkemenin verdiği bir işin yapılmasın (inşaatın tamamlanmasına) ilişkin ilâmın icrasının icra müdürlüğünden talebi üzerine, icra müdürlüğü, borçluya (müteahhide) işin yapılmasına ilişkin bir icra emri gönderir ve bu icra emrinde, işin kararda belirtilen süre içinde yapılması (inşaatın tamamlanması) istenir. Müteahhit bu süre içinde işe başlamaz veya tamamlamazsa, işin üçüncü bir kişi tarafından yapılması mümkün ve iş sahibi de talep ederse, işin yapılması (inşaatın tamamlanması) için gereken masraflar, icra müdürlüğünce bilirkişiye tespit ettirilir. Bu durumda arsa sahibinin iki seçeneği vardır. Dilerse, ileride yeni bir ilâma gerek olmaksızın müteahhitten tahsil olunmak kaydıyla, inşaatın tamamlanması masrafını kendisi karşılayarak işin yaptırılmasını veya dilerse yine yeni bir ilâma gerek olmaksızın, borçlunun belirlenen masrafı karşılayacak malının haczini ve satışını talep ederek, elde edilen parayla inşaatın tamamlanmasını sağlayabilir.

Ayrıca İcra ve İflâs Kanununun 343. maddesine göre, aynen ifa yönünde ilâm sahibi olan alacaklının şikâyeti üzerine, bir işin yapılmasına ilişkin ilâma, Kanunun ifadesiyle “makbul mazerete müstenit olmayarak” aykırı davranan borçlu hakkında üç aya kadar tazyik hapsine karar verilir. Hapsin tatbikinden önce veya tatbikî sırasında ilâmın gereği yerine getirilirse ceza düşer. Ayan, S., 173, dn. 7.

354

79

Fixgeschäft) ve mutlak kesin vadeli hukuki işlemler (absolute Fixgeschäft) olmak üzere ikiye ayrılır355.

Taraflarca bir ifa zamanı kararlaştırılmış olmasının sadece edimin ifa tarzını belirleyen bir anlaşma niteliği taşıdığı kesin vadeli işlemlere nisbi kesin vadeli hukuki işlem adı verilir356. Bu vade türü taraflar açık olarak ifa zamanını kararlaştırmadıkları veya vade günü kararlaştırsalar da sonradan yapılan ifanın alacaklıyı tatmin ettiği bir vade türüdür357. Nisbi kesin vadeli hukuki işlemlerde borçlu temerrüdü borçlu ediminin ifa edilebilirliğini derhal ve kesin olarak ortadan kaldırmaz. Nisbi kesin vadeli hukuki işlemler alacaklıya sadece ek süre vermeye gerek olmaksızın aynen ifadan vazgeçebilme imkânı verir358. Bu yüzden nisbi kesin vadeli hukuki işlemlerde alacaklı aynen ifadan vazgeçmedikçe edimin ifa edilebilirliği sürer. Ancak alacaklı aynen ifadan vazgeçerse artık edimin ifa edilebilirliği sona erer. Alacaklının vazgeçmeyi ihmal etmesi özelliklede borçlunun ifaya (inşaatın yapımına) devam etmesine zımnen müsaade ederse alacaklının aynen ifada ısrar ettiği kabul edilmelidir359.

Mutlak kesin vadeli hukuki işlemler ise borçlunun temerrüdü doğrudan ve kesin olarak edimin ifa edilebilirliğini ortadan kaldırmaktadır360. Bu tür vadeli işlemlerde belirli bir zamanda ifa edilme edimin muhtevasının bir unsuru haline gelmiştir361. Bu bağlamda taraflar öyle bir vade koymuşlardır ki o tarihten sonra yapılan ifanın alacaklı açısından hiçbir önem taşımamaktadır362. Bu durumda ortaya çıkan hukuki sonuç alacaklının aynen ifadan vazgeçmesine benzer. Diğer bir anlatımla, nisbi kesin vadeli hukuki işlemler sadece alacaklıyı ek süre külfetinden

355

Ayan, S., 221; Keskin, 214; Şahin, 204.

356

Keskin, 217; Dural, 103; Altunkaya, 122.

357

Dural, 103; Altunkaya, 122.

358

Ayan, S., 173; Havutçu, Kesin Vade, 12.

359

Ayan, S., 173; Bunun neticesi olarak da, müteahhidin edimini ifa etmesine engel olan arsa sahibi alacaklının temerrüdüne düşe

360

Havutçu, Kesin Vade, 12; Ayan, S., 173; Şahin

361

Keskin, 216; Altunkaya, 122.

362

80

kurtarırken mutlak kesin vadeli hukuki işlemler ise ek süre külfetinin yanı sıra aynen ifadan vazgeçme külfetinden de kurtarır363.

Müteahhidin inşaatı teslim borcunda temerrüdü durumunda arsa sahibi müteahhide ek süre vermeden gecikmiş olan ifayı ve gecikme tazminatını isteyebilir. Bu noktada arsa sahibinin yüklenicinin eseri teslim borcunu ifada temerrüdü üzerine herhangi bir beyanda bulunmaması halinde onun aynen ifayı hâlâ istediği yönünde bir karine teşkil eder364.

2- Masrafı Müteahhide Ait Olmak Üzere İnşaatın Başkası Tarafından