E-devletin genel olarak kavramsallaştırılması ve tarihçesi üzerinde durulduktan sonra, e-devleti oluşturan temel unsurlara da değinilmesinde yarar vardır. E-devleti oluşturan temel unsurlar, hem bu yönetim modelinden yararlanan kesimlerin tespit edilmesi hem de bu kesimler arasındaki ilişki süreçlerinin nasıl işlediğini anlamaya yardımcı olacaktır.
Elektronik devleti oluşturan temel unsurlara ilişkin literatürde farklı yaklaşımlar söz konusudur. Literatür incelendiğinde elektronik devleti oluşturan üç temel öğe üzerine yoğunlaşıldığı görülmektedir. Bunlar: devlet, vatandaş ve iş
dünyası’dır (Bhogle, 2008: 71; Gue ve Lue, 2008: 2140; Huang ve ark., 2008: 500-
501; Ramaswamy ve Selian, 2007; Affisco ve Soliman, 2006: 14; United Nations, 2003: 15; Backus, 2001: 4; Kuran, 2005: 17; Arifoğlu, 2004: 102, İnce, 2001: 12; Kim, 2006: 1635; Jeager, 2003: 324; Fountain, 2001: 6). Fakat bu öğelere bazı yazarlar (Pascual, 2003: 6; Klischewski ve Scholl, 2006; Fang, 2002: 2; Kırçova, 2003: 22; Erdal, 2004: 4; Türkiye Bilişim Şurası, 2002; Çelik, 2003: 152; Hiller ve Bélanger, 2001: 14-15) devlet çalışanlarını da eklemişlerdir.
Şekil 3: E-Devletin Temel Bileşenleri
Kaynak: Türkiye Bilişim Şurası (2002).
Bu değerlendirmeler ışığında e-devlet hizmetlerinin dört ana bileşen üzerine odaklandığı görülmektedir: vatandaşlar, iş dünyası, devlet çalışanları ve devlet
e-Devlet
e-Vatandaş e-Şirket/İşyeri e-Kurum
kurumları. E-devlet, vatandaşla, iş dünyasıyla, çalışanlarla ve diğer devlet
kurumlarıyla daha elverişli, daha samimi, daha şeffaf, daha ucuz ve daha verimli etkileşim kurmayı amaçlamaktadır (Pascual, 2003: 6).
E-devlet, hayatları boyunca pek çok devlet hizmetine gereksinim duyan vatandaşlar, ülke ekonomisinde önemli bir yer tutan iş dünyası, vatandaşların devletle olan iletişimini gerçekleştirme ve pek çok hizmetin üretilmesinde görevli devlet çalışanları ve vatandaşların doğumdan ölüme kadar devletle olan pek çok işinde çözümler sunmak amacıyla kurulan devlet kurumları temelinde oluşturulmuştur. (Kırçova, 2003: 20-22). E-devlet yönetim modeli ve uygulamalarından etkin bir şekilde yararlanılabilmesi için yukarıda sözü edilen öğelerin her birinin internet ya da bir başka sayısallaştırılmış mekanizmaya bağlı olmaları veya bu yollardan herhangi biriyle işlemlerini gerçekleştirmeleri gerekmektedir.
Hiller ve Bélanger (2001: 14-15), elektronik devleti oluşturan unsurlar arasındaki çok boyutlu ilişkiyi şöyle ifade etmektedirler: Bireylere Yönelik Devlet
Hizmetlerinin İletimi (G2IS), Politik Sürecin Bir Parçası Olarak Devletten Bireylere (G2IP), Bir Vatandaş Olarak Devletten İş Dünyasına (G2BC), Pazar İçerisinde Devletten İş Dünyasına (G2BMKT), Devletten İş Dünyasına (G2B), Devletten Devlete (G2G). Yazarların ayrıntılı çözümlemelerine karşın e-devlette yer alan
paydaşlar ile devlet arasındaki ilişki türleri literatürde yaygın olarak kullanılan dört temel etkileşim alanına karşılık gelmektedir. Bunlar sırasıyla; Devletten Vatandaşa
(G2C), Devletten İş Dünyasına (G2B), Devletten Devlete (G2G) ve Devletten Çalışanlara (G2E) olmak üzere dört tipten oluşmaktadır.
2.2.1. Elektronik Devlet ve Vatandaş Arasındaki Etkileşim (G2C)
İnsanların ve vatandaşların kamu hizmetlerinin bir müşterisi olarak devletle olan etkileşimini kolaylaştırıcı girişimleri içeren tasarımlardır (United Nations, 2003: 134). Devletin vatandaşa hizmet sunma ile bireylerin bu hizmetlerden yararlanması, bireylerle kamu arasında doğrudan ilişki kurma ve kamuya ait bilgilere erişim (Güngör, 2007: 133) amacıyla gerçekleştirilen hizmetlere karşılık gelen bu servisler, bütünüyle vatandaş odaklı olup vatandaşın hizmetleri daha etkin, daha kolay, daha
kaliteli, daha şeffaf ve daha hızlı alabilmesine olanak sağlayacak şekilde düzenlenmektedir (Arifoğlu, 2004: 105). Bu yolla, vatandaşlar işlemleriyle ilgili belgeleri ve kayıtları çevrimiçi olarak önceden gönderebildiklerinden uzun kuyruklarda beklemek zorunda kalmamakta ve zamanlarının çoğunun bu işlemler için kaybetmemektedirler (Evans ve Yen, 2006: 209).
Bilgi ve iletişim sunma ile kamu hizmet sunumundaki değişimi sağlamak için daha çok çevrimiçi hizmetlere odaklanan G2C uygulamalarında (Guo ve Lu, 2008: 2140), lisans yenileme, doğum/ölüm/evlilik sertifikasının düzenlenmesi, gelir vergisini kayda geçirme (Pascual, 2003: 6), elektrik, su, doğalgaz ödemelerinin internetten takibi, trafik bilgi ve cezaları, sosyal güvenlik, eğitim, sağlık, adalet, veraset, miras, tapu (Erdal, 2004: 4-5) gibi kamu yönetim birimleri ile yurttaşlar arasındaki tüm karşılıklı ilişkileri bu kapsamda değerlendirmek mümkündür (Uçkan, 2003: 48).
2.2.2. Elektronik Devlet ve İş Dünyası Arasındaki Etkileşim (G2B)
G2B, devlet (genellikle de düzenleyici otorite) ve iş dünyası girişimcileri arasındaki etkileşime işaret etmektedir (Bhogle, 2008: 71). Devlet ve iş dünyası arası işlemlerdeki maliyetlerin azalması, verimliliğin artması (Jeager, 2003: 324) ve daha doğru bilgiye ulaşılması amaçlarına odaklanan bu etkileşim türündeki uygulamalar (Evans ve Yen, 2007: 50); politikaların, bildirilerin, kuralların ve düzenlemelerin yayılımını kapsamaktadır (Pascual, 2003: 6).
Bu süreçte, şirket kurulmasına izin verme, verginin tahakkuku ve tahsil edilmesi, gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesi, yatırımlara teşvik ile bu konuda yapılan düzenlemeler ele alınabilir (Kırçova, 2003: 54). Bunun yanında ihracat ve ithalat süreçlerinin kısaltılması ve bir takım formalitelerin azaltılması, devletin istatistik kurumunun açıklamış olduğu bir takım verilerden yararlanılması da e-devlet ve iş dünyasındaki etkileşime örnek olarak verilebilir.
2.2.3. Elektronik Devlet ve Kamu Kurumları Arasındaki Etkileşim (G2G)
G2G uygulamaları, yeterlilik ve etkililikte önemli bir güce sahip devlet veri tabanına dayanan kamu birimleri ya da kurumlarının, işbirliğini ve aralarındaki çevrimiçi iletişimi sağlama amacını taşımaktadır (Fang, 2002: 7). Bununla birlikte
G2G, kamu çalışanlarının işlemler için harcadıkları zamanı kısaltmaları ile işlemlerdeki uyum ve hızın artırılmasına yönelik çabaları da içermektedir (Jeager, 2003: 324).
Devlet kurumları arasında verilerin elektronik olarak paylaşımı ve yönetimini içeren (United Nations, 2003: 134) bu etkileşim süreci iki aşamada gerçekleşir: yerel ya da ulusal düzeyde ve uluslararası düzeyde. G2G hizmetlerde işlemler, merkezi/ulusal ve yerel hükümetler arasında ve birimler ile birleştirilmiş kurum ve bürolar arasında olabileceği gibi G2G hizmetleri, hükümetler arasında ve uluslararası ilişkiler ve diplomasinin enstrümanları kullanarak da gerçekleştirilebilmektedir (Pascual, 2003: 8). Gerek tüm kamu yönetim birimleri arasındaki yatay ilişkileri gerekse merkezi ve yerel yönetimler arasındaki ilişkileri kapsayan süreçte (Uçkan, 2003: 47), çeşitli devlet kurumları arasında işbirliği, eşgüdüm, koordinasyon, bilgi ve belge akışını sağlamayı da gerçekleştirilebilmektedir (Kırçova, 2003: 51). Böylece daha şeffaf ve verimli bir devlet anlayışının sağlanarak devletle ilgili bilgilerin de kötüye kullanılmasının önüne bu yolla geçilebilmektedir (Erdal, 2004: 6). Ayrıca G2G’de sağlanan eşgüdüm ve koordinasyonla birlikte vatandaşlara ve iş dünyasına dönük devlet işlemlerinin tümü, tek bir pencereden sunulabilir hale gelmiştir (Bhogle, 2008: 71).
Devletten devlete etkileşim sürecindeki işlemlerle, suçlunun ortaya çıkarılması, acil cevap sistemi, yasaları uygulama ve ülke güvenliği konularında kabiliyetlerin artırılması (Evans ve Yen, 2007: 50), bütünleşik ödeme sistemlerinin oluşturulması, taşınmaz kayıtları, merkezi sanal veri tabanının kurulması (Arifoğlu, 2004: 103-104) yoluyla kararların alınmasında ve uygulanmasında daha hızlı hareket etme, kurumlararası eş zamanlılık, işlemlerde şeffaflık, güvenliğin sağlanması gibi kazanımlar elde edilebilecektir.
2.2.4. Elektronik Devlet ve Kamu Çalışanları Arasındaki Etkileşim (G2E)
G2E hizmetleri, G2C hizmetlerinin tümünü kapsaması yanında e-kariyer uygulamaları için insan kaynakları eğitiminin sağlanması ve vatandaşla ilgilenen günden güne gelişen bürokrasinin işlevlerinin genişlemesi gibi sadece devlet çalışanlarına dönük hizmetleri de içerir (Pascual, 2003: 7). Bu yüzden G2E hizmetleri, e-kariyer uygulamalarını ve e-ofiste kağıtsız sistem uygulamalarını
G2G Devletlerarası e-devlet
DEVLET
Vatandaşlar İş dünyası
DEVLET
G2E İçsel e-devlet
E2G
gerçekleştirmek için kamu çalışanlarıyla birlikte içsel iletişim ve devlet hizmetlerinin yönetimini kolaylaştıracak girişimlerde bulunma olarak da değerlendirilmektedir (Fang, 2002: 7).
Kamu çalışanlarının çıkan her kanun, yönetmelik ve düzenlemelerden haberdar edilmesi, birimler arası koordinasyonun sağlanması ve sorunların hızlı bir şekilde çözülmesi için teknolojiye olan gereksinim giderek artmaktadır (Erdal, 2004: 7). Bu nedenle, kamunun insan gücü hem nitelik hem de nicelik olarak değişime uğramaktadır. Teknolojiyi çok iyi kullanan, daha fazla bilgili, hizmet üretim süreçlerine katılan, kendine verilen yetkileri çok iyi kullanabilen ve yeri geldiğinde inisiyatif alabilen bir iş gücünün gelişimine ihtiyaç vardır. Bu aşamada e-devlet sistemini kuracak olan ülke yönetimlerinin en önemli görevlerinden biri de çalışanlara sağlanacak hizmet içi eğitim programlarıyla (Güngör, 2007: 136) sistemin işlemesinde önemli yeri olan kamu çalışanlarının niteliklerini en üst düzeye çıkarmak ve insan kaynakları politikalarını yeniden gözden geçirmek olacaktır (Kırçova, 2003: 60).
Şekil 4: Temel Elektronik Devlet Bileşenleri ve Bileşenler Arası İlişkiler
G2C G2B
C2G B2G
Kaynak: Annttiroiko (2008: xlv)’ den uyarlanmıştır.
G2C uygulamaları, devletin vatandaşlar için çalıştığı noktada sunulan çevrimiçi hizmetlere odaklanır. G2B uygulamaları, daha çok iş dünyasına yönelik olarak tedarik, bilgi toplama ve iş dünyasına dönük hizmetlere işaret eder. C2G ve B2G uygulamaları vatandaşlar, iş dünyası ve devlet kurumları arasındaki etkileşim
anlamına gelmektedir ve burada süreci başlatan vatandaş ve iş dünyasıdır. G2G e- devlet kullanıcıları olan kamu kurumları ve devletlerarası etkileşime işaret etmektedir. Son olarak G2E ise, e-devletin sağlıklı işlemesinde etkili olabilecek kamu çalışanları ile devlet kurumu arasındaki etkileşime karşılık gelmektedir. Bir devletin kendisine yöneltilebilecek taleplere yerinde ve gerektirdiği ölçüde karşılık sunabilmesi bu ögeler arasındaki ilişki derecesine bağlı olacaktır.