Elektronik Devletin Özellikleri

Üretilen bilginin niceliği yanında niteliği de günümüz toplumlarının gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde neredeyse birincil ölçüt haline gelmiştir (İnce, 2001: 22). Bilişim ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler bir yandan küresel ağlarla ekonomik faaliyetlerin hareket alanını genişletirken, öte yandan bireylerin bilgi edinme ve iletişim yeteneklerini, özellikle de etkileşim imkanlarını zenginleştirerek yönetsel süreçlere katılım açısından yeni imkanlar sunan bir süreci ortaya çıkarmıştır (Uçkan, 2003: 24). Bu bağlamda, elektronik devlet, vatandaşların ihtiyaç duyduğu bilgilerin sürekli güncellenerek sunulduğu bütünleşik, organize ve eşgüdüm içinde sürekli çalışan canlı bir varlık gibi gelişen bir kamu yönetimi yapısı sunmaktadır (Şeyhanlıoğlu, 2007: 89).

Elektronik devlet uygulamaları, sadece kamu bilgilerine erişme olanağını sunarak vatandaşların bilgiye erişim taleplerini de karşılamakla kalmamakta; bunun yanında kamu hizmetlerinin elektronik yapılar içerisinde görülmesi ve vatandaşların kendileri hakkındaki bilgileri kamu kurumlarına kolaylıkla iletmesini de içermektedir (Mutioğlu, 2002: 962).

Böylelikle, elektronik devletin bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla yönetimle ilgili bilgilere çok büyük bir erişim imkanı sağladığı (Worldbank, 2002: 1) ve bunun yanında vatandaşların da kendileriyle ilgili bilgileri kolaylıkla diğer kurumlara aktarabilmelerini sağlayan sistemler içerdiği göz önünde bulundurulduğunda İnce (2001: 22-27)’nin de belirttiği gibi elektronik devletin hem bir bilgi devleti hem de teknik bir devlet olduğunu söylemek mümkündür. Yine elektronik devletin özelliklerine ilişkin bir değerlendirme de Türkiye Bilişim Derneği’nin (2004b) oluşturduğu komisyon tarafından “e-Devlet: Kamuda Ortak Bilgi-Veri Paylaşımı” konulu ikinci ara raporunda yer almaktadır. Elektronik devletin temel nitelikleri; kaynaklarını etkin ve verimli planlayarak kullanan ve etkin çalışan, üretken, şeffaf, katılımcı, vatandaş odaklı, paylaşan, vatandaşlık bilincinin ön planda tutulduğu bir devlet anlayışı olarak kısa başlıklarla sunulmaktadır.

Bu temel özellikler dışında elektronik devletin bir takım karakteristik özellikleri daha bulunmaktadır. Bunları daha anlaşılır kılmak ve geleneksel devlet

anlayışından hangi yönleriyle, nasıl ayrıldığının belirleyebilmek için her iki devlet yapısının da karşılaştırılarak sunulması yararlı olacaktır:

Tablo 7: Geleneksel Devlet Elektronik Devlet Karşılaştırması Geleneksel Devlet Elektronik Devlet

Pasif Yurttaş Aktif Yurttaş

Yurttaşların

Rolü Yönetimin Veri Yüklemesi Yurttaşın Veri Yüklemesi

Bürokratik Kontroller Müşteri Hizmetleri Anlayışı

Kurumsal

Yapı Dikey / Hiyerarşik Yapılanma Yatay / Koordineli Ağ Yapılanması Tektip Hizmet Kişiselleştirilmiş / Farklılaştırılmış

Hizmet

Bölümlenmiş / Kesintili Hizmet Bütünsel / Sürekli / Tek-Duraklı Hizmet Zaman Tüketici İşlemler Hızlı Hizmet Akışı ve Düzgün

Cevaplama

Hizmet Sunumu

Yüksek İşlem Maliyeti Düşük İşlem Maliyeti Kağıt Temelli İletişim Elektronik Hizmetle Erişim Kişiselleştirilmiş Yanıtlar Otomatik Sesli Posta, Çağrı Merkezi vb.

Tek Yönlü İletişim Etkileşim

İletişim Yapısı

Birbiriyle Kopuk Bilgi Teknolojileri Bütünleşik Çok Kanallı Ağ Çözümleri Emir ve Kurallarla Yönetim Esnek Yönetim ve Takım Çalışması Her Birkaç Yılda Yönetici Seçimi Gerçek Zamanlı, Katılımcı Demokrasi

Yönetim

Anlayışı _{Kapalı Devlet Açık Devlet}

Kaynak: Yining ve ark. (2005: 193); Uçkan (2003: 47); Tai ve Ho (2002: 437); OECD (2001a: 11); Tapscott (1995: 166) ’dan uyarlanmıştır.

Görüldüğü gibi, geleneksel devlet ile elektronik devlet pek çok alanda farklılaşmaktadır. Bunlara kısaca değinilirse;

Geleneksel devlet anlayışında pasif konumda olan ve yönetimin yüklediği verilere muhtaç bir yurttaş profili görülürken; elektronik devlette kamu kurumları vatandaşın bilgi taleplerini öngörme gayreti içerisine girmekte ve sunulacak bilgilere etki ederek verilerin yüklemesinde etkin olan bir vatandaş kimliği ortaya çıkmaktadır.

Geleneksel devlette, bürokratik kontrollere dayalı dikey/hiyerarşik bir kurumsal yapıdan söz edilirken; elektronik devlette adeta bir işletme gibi hizmet anlayışının müşteri odaklı hale dönüşmesi ve yatay/koordinasyon içinde işleyen bir ağ yapılanması dikkati çekmektedir.

Geleneksel devlette herkese tek tip, bölümlenmiş kesintili hizmet sunumu, yüksek maliyet ve zaman kayıplarına neden olurken; elektronik devlette, bireylerin

isteklerine göre kişiselleştirilmiş tek duraklı, hizmet akışının hızlı olduğu ve işlemsel maliyetlerin azaltıldığı bir yapı kendini göstermektedir.

Geleneksel devlet uygulamalarında kağıt tabanlı, formalitelere dayanan, tek yönlü, resmi ve bilgi teknolojilerinin birbirinden kopuk yürütülen bir iletişim anlayışı görülürken; elektronik devlette etkileşimi sağlamaya yönelik pek çok elektronik iletişim kanalından yararlanılmakta ve bütünleşik çok kanallı ağ sistemleriyle doğrudan geri bildirim sağlanabilmektedir.

Geleneksel devletin yönetim anlayışı, emir ve kurallar üzerine kurulu şekilde işlemekte ve düzenli olarak yönetici seçimleri yapılmaktadır. Elektronik devlet anlayışında ise yönetim, esnekleşmekte ve takım çalışması ön plana çıkmaktadır. Bunun yanında gerçek zamanlı katılımcı bir demokrasi anlayışı da elektronik devletin özellikleri arasında yer almaktadır.

Her iki devlet anlayışı; yurttaşların rolü, kurumsal yapı, hizmet sunumu, iletişim yapısı ve yönetim anlayışı açısından değerlendirildiğinde temel olarak geleneksel devlet anlayışının kendi içinde dışarıya kapalı bir devlet anlayışına karşılık geldiği; elektronik devlet anlayışının ise, uygulamaları ve vatandaşlarıyla iletişim biçimleri bakımından açık devlet anlayışına karşılık geldiği görülmektedir.

Geleneksel devlet ve elektronik devlete ilişkin yapılan yukarıdaki ayrımların kamu yönetiminin işleyiş özelliklerine ve tüm kamu yönetim birimlerine genellenmesi mümkün olmasa da; günümüz geleneksel devlet anlayışının mevcut durumuna ilişkin bir takım tespitler sunması ve elektronik devlet uygulamalarının sağlayacağı yararlara işaret etmesi nedeniyle geleneksel devlet ve elektronik devlet arasında yapılan yararlı bir karşılaştırma olarak değerlendirilebilir.