Halk Edebiyatı 1.Şiir 1.Şiir

Basralı bir şairin turunçgiller hakkında bir dörtlüğüne yer verilmiştir. (s.187) 1.210.3.Halk Bilgisi

1.20.3.1.Halk Matematiği

Irak’ta, “Irak ratlı”diye bilinen bir ölçü birimi vardır.¹⁰² (s.184) 1.20.4.İnanışlar

Hz. Ali Mescidi’nin yedi minaresi vardır. Biri, ahalinin inancına göre Hz. Ali’nin ismi anıldığında zangır zangır titrer! (s.185)

1.20.5.Mimari Yapılar 1.20.5.1.Dinî Mimari

Basra’da Mâlik b. Dinâr Ribâtı bulunmaktadır. (s.184) 1.20.6.Mutfak Kültürü

Seyelân: Basra’da, hurmadan yapılan gül suyu kokulu bir tür şerbet. (s.184) 1.20.7.Kutsal Mekânlar

Basra’da Bulunan Kutsal Mekânlar (Ziyaretgâhlar):

Hz. Ali’nin Mescidi, Basra yer alan kale gibi binadır. (s.184) Basra’da Mâlik b. Dinâr Ribâtı bulunmaktadır. (s.184)

101

Bahr-i Fâris ve Körfez: Herhalde İbn Battûta, Dicle ile Fırat’ın birleştiği Şattu’l-Arab bölgesini Fars denizinden çıkan bir haliç sanmış olmalı. Bahr-ı Fâris; Fars denizi denmektedir ki bugün Fars Körfezi diye biliniyor.

102

Ratl: Bu ölçü biriminin Irak’taki karşılığı 450 gramdır. Diğer Arap ülkelerinde bu ölçü biriminin karşılığı değişmektedir.

130

Cennetle müjdelenen on kişiden bir olan Talha b. Ubeydullah’ın türbesi. (s.186) Peygamberimizin arkadaşı ve halasının oğlu Zübeyr b. Avvâm’ın mezarı. (s.186)

Peygamberimizin sütannesi Hâlime’nin kabri. Onun yanında oğlu ve Peygamberimizin sütkardeşi olan çocuğun mezarı. (s.186)

Peygamberimizin dostlarından Hz. Ebûbekir’in mezarı. (s.186) Peygamberimizin hizmetkârı Enes b. Mâlik’in kabri. (s.186)

Tâbiîn (Sahâbe’den sonraki ilk) kuşağın efendisi Hasan b. Ebi’l-Hasan Basrî, Muhammed b. Sîrîn, Muhammed b. Vâsi; Utbe Gulâm, Mâlik b. Dinâr, Habîb Acemî ve Sehl b. Abdullah Tüsterî’nin kabirleri. (s.186)

Cemel Vak’ası şehitlerinden pek çok merhumun da kabirleri Basra’da bulunmaktadır. (s.186)

1.20.8.Sayılar

Yedi: Hz. Ali Mescidi’nin yedi minaresi vardır. (s.185) 1.21.Acem Irakı Denen Beldeler

1.21.1.Adlar

1.21.1.1.Kişi Adları

Sehl b. Abdullah Tüsterî. (s.188) Ubulle Mugâmis. (s.188)

İsmail. (s.190) Bahâeddîn. (s.190)

Hazreti Hâlid b. Velîd. (s.190) Zeynelâbidîn Ali. (s.191)

Şeyh Şerefüddîn Musa b. Şeyh Sadreddîn Süleyman. (s.191) Sümbül. (s.191)

131 Kâfûr. (s.191) Cevher. (s.191) Server. (s.191) Yahyâ Horasanî. (s.192) Bahâeddîn Hotenî. (s.192)

Sultan Atabek Afrâsiyâb b. Sultan Atabek Ahmed. (s.193) Ebû Saîd. (s.193) Şeyh Hasan. (s.193) Atabek Yusuf. (s.194) Nûreddîn Kirmânî. (s.195) Fakih Mahmud. (s.196) Cüneyd-i Bağdâdî. (s.198) Şeyh Ali b. Sehl. (s.198) Şihâbeddîn Ahmed. (s.198)

Şemseddîn Muhammed b. Mahmud b. Ali. (s.198) Şeyh Kutbeddîn. (s.198)

Tâceddîn Mahmud. (s.198) Şihâbeddîn Ali Recâ. (s.198)

Şihâbeddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Abdullah Sühreverdî. (s.198) Dıyâeddîn Ebu’n-Necîb Sühreverdî. (s.198)

İmâm Vahîdüddîn Ömer. (s.198)

Muhammed b. Abdullah Ameveyn. (s.198) Şeyh Zencânî. (s.199)

132 Ahmed Dîneverî. (s.199)

Mümşâd Dîneverî. (s.199) Ali b. Sehl Sufî. (s.199) Ebu’l-Kasım Cüneyd. (s.199) Seriyyü’s-Sakatî. (s.199) Davud Tâî. (s.199) Hasan Basrî. (s.199) Ali b. Ebi Tâlib. (s.199)

Abdullah b. Muhammed b. Abdullah. (s.199) Şeyh Mecdüddîn. (s.199)

Mecdüddîn İsmail b. Muhammed b. Hudâdâd. (s.200) Rûhuddîn. (s.201)

Horasanlı Nâsıreddîn Derkandî. (s.201) Muhammed Hudâbende. (s.201)

Cemaleddîn Mutahhar. (s.201)

Melik Fâdıl Ebû İshâk b. Muhammed Şah İncû. (s.203) Şeyh Ebû İshâk Kâzerûnî. (s.203)

Emîrü’l-Ümerâ Cûbân oğlu Şeyh Hüseyin. (s.204) Kıvâmeddîn Tamgacî. (s.204)

Rükneddîn. (s.204) Mes’ûd. (s.204) Tâş Hatun. (s.204)

133 Emir Hüseyin. (s.204)

Muzaffer Şah b. Emir Muhammed. (s.205) Celâleddîn İbnü’l-Felekî Tevrîzî. (s.206) Ali Şâh Ceylân. (s.206)

Horasanlı Fakih Emir Abdullah. (s.206) Harizm Beyi Emir Kutlû Dümûr. (s.206) Turâbek Hatun. (s.206)

Şerefülmülk Horasânî Emîrbaht. (s.207) Abdülazîz Erdevîlî. (s.207)

İbn Şeyh Abdurrahman İsfirâyinî. (s.208) Ali Rıda n. Musa. (s.208)

Ahmed b. Musa b. Ca’fer b. Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebû Tâlib. (s.208) Adudüddîn Hüseynî. (s.208)

Abdullah b. Hafîf. (s.208)

Emir Muhammed Şah İncû. (s.208) Rûzcihân-ı Baklî. (s.210)

Ebû Abdullah Hüseyin b. Ebûbekir İbnü’l-Mübarek Zübeydî. (s.210) Ebû Zür’a Tâhir b. Muhammed b. Tâhir Mukaddesî. (s.210)

Ebu’l-Hasan Mekkî b. Muhammed b. Mansûr b. Alâl Urdî. (s.210) Ebûbekir Ahmed b. Hasan Haraşî. (s.210)

Ebu’l-Abbâs b. Ya’kûb Asamm. (s.210) Rebî b. Süleyman Murâdî. (s.210) Ebû Abdullah Şâfiî. (s.210)

134 Şeyh Zerkûb. (s.210)

Şemseddîn Semnanî. (s.211) Ebû İshâk Kâzerûnî. (s.211) Zeyd b. Sâbit. (s.213)

Zeyd b. Erkam Ensârî. (s.213) Nûreddîn Zeydânî. (s.213)

Celâleddîn b. Selâhaddîn Sâlih. (s.213) Cemaleddîn Huveyzâî. (s.213)

1.21.1.2.Lakap

Nûreddin Kirmânî adında bir bilginin lakabı “şeyhu’l-meşâyih” (hocalar hocası). (s.195) Şirazlılar Şeyh Mecdüddîn’i, Mevlânâ A’zâm (Büyük Efendimiz) lakabıyla çağırırlar. (s.203)

1.21.1.3.Yer Adları

Ubulle: Basra’dan on mil uzaklıkta bir yerdir. (s.188)

Abbâdân: Fars denizinin girintisi olan körfezde büyük bir kasaba. (s.188) Mâcûl: Fars denizinin girintisi olan körfezde küçük bir kasaba. (s.190) Râmiz: Suyu ve meyvesi bol olan güzel bir şehir. (s.190)

Tüster: Bu şehir Atabek diyarındaki düzlüğün sonudur. Bundan sonra dağlar başlıyor. (s.190)

İyzec: Mâmü’l-Emir diye de bilinen Sultan Atabek’in payitahtıdır.¹⁰³ (s.192) Bilâd-ı Lûr: Tüster ve İyzec topraklarına verilen ad.¹⁰⁴ (s.193)

103

Mâlü’l-Emîr (Îzec): İran’ın Lûristan bölgesinde deniz seviyesinden 1000 metre yükseklikte bir yaylada yer alan Îzec (Îzeh), Hezâresblerin baş şehriydi. Bugün Mâlemîr adıyla bilinen bu şehir daha önce bahsedilen Kârûn nehri kıyısında kurulmuştur. Ortaçağ Arap coğrafyacıları Îzec’in meşhur taşköprüsünü (Kantara Hurrezâd) dünyanın harikaları arasında sayarlardı. Elam medeniyetinden kalma kabartmalara da dikkat çeken şehir, daha önce bahsi geçen Şuşter’in doğusunda üç dört günlük bir mesafededir.

135

Feyrûzân: Suyu ve ağacı bol olan küçük bir şehirdir. (s.197) Neblân: Nehrin kenarına kurulmuş, küçük bir kasaba. (s.197) İsfahan: Acem Irakı bölgesinin şehirlerindendir. (s.197) Kelîl: İsfahan yakınlarında küçük bir şehir. (s.199) Surmâ: İsfahan yakınlarında küçük bir kasaba. (s.199) Yezdühâs: İsfahan yakınlarında küçük bir şehir. (s.199) Mâyin: Küçük bir kasaba. (s.200)

Şiraz: Geniş bir sahaya kurulmuş eski ve meşhur bir şehir. (s.200) Şiraz’da sebze çarşısı bulunmaktadır. (s.200)

Cemkân: Şiraz yöresinin en güzel mıntıkası. İki dağ arasına kurulmuş bir şehir. (s.202) Yezd: Şiraz yakınlarında bir belde. (s.205)

Hûr-i Hayzurân: Körfez kenarında bir yerdir.¹⁰⁵ (s.209) Kâzerûn: Şiraz yakınlarında bir şehir. (s.211)

Zeydeyn: Peygamberimizin yakın dostlarından Z. b. Sâbit Ensârî ile Zeyd b. Erkam Ensârî’nin kabirleri orada bulunduğu için şehir bu ismi almış yani “İki Zeyd” diye adlandırılmıştır.¹⁰⁶ (s.213)

Huveyzâ: Acemlerin oturduğu küçük bir şehir. (s.213)

104

Lûr ve Lûristan hükümdarı (Lûr-i Buzurg; Kürt asıllı Lûr Devleti): Asıl Lûr veya Lor halkı eski İran halklarındandır. Seyahatnâme’de bahsi geçen Lûr ise Lûr-i Buzurg olarak bilinen Atabek sülâlesinin devleti (Hezâresbîler) olup merkezi Îzec’dir. Buradaki hükümdarların Atabek diye unvan alması Türk asıllı olmalarından değil, Selçuklu dağılırken oluşan küçük devletçiklerin hep bu unvanı kullanmalarından dolayıdır. Fazlavî ismi ile tanınmış olan bu sülâle, adını Fazloya adlı bir kürt şefinden almıştır. Onun evlatları Suriye’yi terk ederek 1000’li yılların başında Lûristan’ın kuzeyindeki düzlüğe gelmişler; ilk reisleri Ebû Tahir ve onun oğlu Hezâresb’den itibaren son reisleri Gıyâseddin Kâûs b. Hûşeng’e kadar yani Cihângir Emir Timur oğlu Şahruh’un onları kovmasına kadar (15. yüzyılın ilk çeyreği) bu diyarda hükmetmeye devam etmişlerdir.

105

Khor: Körfez, deltamsı nehir ağzı anlamına gelir. Yöre halkı, “hûr”u (khor) nehir anlamında da kullanır. 106

Zeydeyn: Errecân ile Darûk arasında bir şehirdir. Burada iki Zeyd bulunduğu için değil; bölge halkının mahalli dilinde mensûbiyet anlamı “ân” eki ile ifade edildiği için Zeydân ismindedir burası.

136 1.21.1.4.Coğrafi Yer Adları

Nehr-i Ezrak: Tüster’de Karun Suyu diye bilinen ırmak. (s.190) Belahşân Nehri: Tüster’de Gökçe Su diye bilinen ırmak. (s.190) Uşturkân: İsfahan sınırları içinde sulak bir ova. (s.196)

Deşt-i Rûm: Türklerin oturduğu bir sahra. (s.200) Seylân: Şiraz yakınlarında bir adadır. (s.209) 1.21.1.5.Hayvan Adları

Fil, Kuş, Köpek: İbn Battûta Şiraz beldesi ve çevresini ziyareti sırasında gördüğü fil, kuş ve köpek gibi hayvanlardan bahsetmektedir. (s.209-210)

1.21.2.Halk Edebiyatı