Dil Gelişim Aşamaları

Dil, sınırlı sayıda ses biriminin, biçimbirimler ve sözcükler şeklinde düzenlenmiş ve bunlardan pekçok söz öbeği ve cümle oluşturmak üzere kodlanmış kurallı bir sistemdir. Dil biçim, içerik ve kullanım olmak üzere üç bileşenden oluşur. Biçim, sesbilgisi, biçimbilgisi ve sözdizim yapılarından bahsederken içerik dilin anlam bilgisinden sözeder. Kullanım ise dili iletişim amaçlı kullanmadaki kullanım bilgilerini içerir. Geleneksel dilbilim ise dili sesbirim, biçimbirim, sözdizim, anlam ve kullanım bileşenlerinden oluşan kural sistemi içerisinde ele alır (Saxton, 2010, s. 4). Dil gelişim aşamaları açıklanırken bu bileşenlerin özellikleri dikkkate alınmıştır Yazıcı (2015), Ortega (2009), Pence ve Justice (2008), Korkmazlar (2010) ifade ettiği dil gelişim aşamaları;

16

2.5.1. 0-12 Aylar:

Yenidoğan olarak tanımlanan ilk aşamaya ağlama adı da verilir. İki ile dördüncü aylar arası ise doğuştan gelen agulama/gığıldama aşamasıdır. Dördüncü ve altıncı aylar arasında ise mırıldanma/cıvıldama aşaması yer alır. Altıncı ve onuncu aylar arasındaki aşamada ise hece ünlü ve ünsüzleri birleştirerek tekrar eder ve ilk senenin sonuna doğru ilk anlamlı kelimeler çıkar.

Fonetik/ Sesbilim; Çocuk, anadilindeki sesleri diğer dillerden ayırteder. Sese tepki gösterir, çeşitli sesler çıkarır, cıvıldar. İlk bir ayda doğal sesler çıkaran çocuk dördüncü aydan sonra tiz ve bas sesleri denemelerle çıkmaya başlar. Mırıldanmalar yedinci aydan sonra babıldamalara dönüşür. İhtiyaçları için ağlayan çocuğun ağlamaları gittikçe azalır. Basit ifadeleri anlar, konuşma organları olgunlaşır. Bebek heceleri çıkarmaya başlar: ba-ba, ma-ma… Yedinci ayda başlayan bu hecesel tekrarlar bebeğin ilk sözcükleri gibi görünse de öyle değildir. Art-damaksıl seslerin yerine dudaksıl ve diş-yuvasıl sesler gelir. Onuncu aydan itibaren babıldamalar çeşitlenir, farklı vurgu ve ezgiyle yetişkinin konuşmasını taklit etmeye başlar.

Sözdizim; Bebekler, babıldama döneminin sonuna doğru ilk kelimelerini söylemeye başladığında iletişim de başlamış olur. Tek sözcükle kendini ifade etme bir süre devam eder.

Semantik/ Anlam Bilgisi; Dilin içeriği yönünden gelişimine bakıldığında çocuk sesin geldiği yöne bakar, nesneleri ağzına götürür. 6. ayda “hayır”ı anlar. Nesneleri ağzına götürür. 10-12. aylarda ilk sözcüğünü söyler 5-10 kelime anlar. Çocukların hiçbir şey söylemedikleri dönemde bile duygusal yönden kendilerine söylenenleri anlarlar. Anlamsal gelişim dilin içselleştirilmesiyle ve zamanla edinilir.

Pragmatik/ Faydacı Kullanım; Çocuk, bebekçe konuşmaları yetişkin gibi konuşmalara tercih eder. İnsanların adını tanır. 10-12. aylarda ilk gerçek sözcüğünü söyler. Dikkat çekme, nesnelere yönelik ilgi, istediği bir şeyi parmağıyla gösterme, verilen ya da uzatılan bir şeyi eliyle itme ve başını sallayarak hoşnutsuzluğunu dile getirme gibi dili iletişim amaçlı kullanma davranışları görülür.

2.5.2. 12-36 Aylar:

Çocukların söylediği kelimelerin sadece bir kelime olmadığı ve aslında bir tek kelimeyle bir cümlede ifade edileceklerin hepsini anlatabildiklerinin (“su” kelimesini su içmek istediğini, susadığını söylemek için ya da “anne” sözcüğünü anne bana bak ya da anne beni kucağına al

17

demek için kullanması gibi) görüldüğü bir aşamadır. 12. ay ve sonrasında günlük yaşantılarıyla alakalı kelimeler kullanılar, 18. aya doğru da sıfat, zarf ve zamir kullandıkları ve 35-50 kelimelik bir kelime dağarcığı edindikleri görülür ve 24. aya kadar genelde bir isim ve bir fiilden oluşan iki kelimelik cümleler kurarlar. İki yaşından sonra çocukların anladığı kelime sayısı söyleyebildiklerinden çok fazladır ve kelime dağarcığı git gide gelişir. Üç ya da daha fazla kelimelik cümleler kurmaya başlar. Üç yaşından sonra da artık kelime hazinesi ve dili kullanma becerisi iyice genişler (Keklik; 2009; Ortega, 2009 s. 3). Çocukların bu dönemdeki ilk sözcük dağarcığında (baba, dede, bebek- kedi, köpek, kuş- top, araba- süt, ekmek) , tanıdık olan eylemlere (güle güle) veya bu eylemlerin sonuçları (sıcak, ıslak, pis) gibi farklı kategorilere gönderme yaptığı görülür (Yazıcı, 2015 s.39). Bu dönemdeki çocukların dil gelişim aşamaları ile ilgili fonetik, sözdizim, semantik ve pragmatik dil öğelerine yönelik Pence ve Justice (2008 s.186-187)’ın verdikleri bilgilere göre;

Fonetik/Sesbilim; Bu dönem konuşmada “Kritik Dönem”dir ve diğer evrelere göre anlamlıdır. Sesbilgisi yönünden ünsüz, ünlü, hece ve vurgu edinimin temelleri atılır. Böylelikle ilk anlamlı sözcükler söylenmeye başlanır. Çoğu zaman birkaç kelime dışında anlaşılmaz konuşur. 24. ayda ses tonunu kullanarak sorular sorar. Karşıtlığın henüz edinilmediği 12. ay, ilerleyen aylarda çevreye ve tecrübeye dayanarak sözcüklerin söylenişinde çeşitlilik vardır. 18. aydan sonra söylenenler daha sistematik ve biçimli hale gelir.

Sözdizim; Çevreyi keşfetmeye yönelmiştir ve tek sözcüklerle çok şey anlatılmaya çalışılır. Söylediği kelimelerin %50’si tekil isimlerdir. 20. ayda gramer çekim eklerini kullanmaya başlar. 28. ayda ise şimdiki zaman ekini ustalıkla kullanır. İki kelime peş peşe söylenerek anlamlı sözcükler oluşturulur. 24. ayda çoğul, sahiplik ekleri ve fiileri geçmiş zamanla kullanmaya başlar.

Semantik/Anlambilim; 12 aylıkken ilk sözcüğünü söyler. Bazı fiileri ve sıfatları kullanır. Tek sözcüğe farklı anlamlar yüklenir. Buna “Morgem” denir. Örneğin: “köpek” dendiğinde “Köpek gidiyor” “Köpek geliyor” gibi anlamları vardır. Sözcüklerin birleştirilmesi dönemidir. 16. ayda 3-20 arasında kelimeyi kullanırken 20. ayda ise yaklaşık 50 kelime üretir. Bağlaç kullanımı yoktur, fakat üzerinde ve içinde gibi edatları 24. ayda kullanmaya başlar. 24. ayda 200 kelime çıkarır ve yaklaşık 500 kelimeyi anlar. 36. aya geldiğinde ise bu sayı 500 kelime söylemeye ve 900 kelime anlamaya kadar ulaşmıştır.

18

Pragmatik/ Faydacı Kullanım; Mimik ve el kol hareketlerini taklit eder. 28. ayda kısa diyaloglarla meşgul olur. Konuşma konularını başlatır ve değiştirir. 32-36. aylar arasında konuşmalar esnasında açıklama yapar ve anlamadığı yerde açıklık getirilmesini ister. Seslenme, selamlama, reddetme gibi ona fayda sağlayacak iletişim amaçlı yapıları kullanır.

2.5.3. 36-60 Aylar:

Çocuğun 4 yaşına geldiğinde emir cümlelerini anlayıp yerine getirdiği, duygu ve düşüncelerini ifade ettiği ve sohbet etmekten keyif aldığı görülür. Dilin pek çok aşamadan sonra 4-5 yaşlarında edinildiği ve beş yaş çocuğunun konuşmasının net anlaşıldığı herkes tarafından kabul görmüştür. 6 yaşına geldiğinde ise artık çocuğun dil kullanımı yetişkinin dil kullanımına benzer, fakat kullanılan kavramları tanımlama konusunda henüz bilgi sahibi olunulmamıştır (Keklik, 2009; Ortega, 2009 s.3). Korkmazlar (2010 s.31) ve Pence ve Justice (2008, s.158- 228) 36-60 aylık çocukların dil gelişim aşamaları ile ilgili fonetik, sözdizim, semantik ve pragmatik dil öğelerine yönelik verdikleri bilgilere göre;

Fonetik/ sesbilim; 36. ayda fonotik farkındalık gelişir. Seslendirme becerilerini geliştirmeye devam eder. Çoğu sessiz harfte her bağlamda olmasa da ustalaşmıştır. 56. aya geldiğinde kendi adını oluşturan harfleri bilir. Sesbilgisel gelişimin hızlandığı bu evrede sözcük dağarcığı git gide artar. Anadilin ünsüz sistemi edinilir.

Sözdizim; Başlarda 4-5 kelime kullanarak cümleler kurar. 60. aya geldiğinde bu sayı 5- 8 kelimeye çıkar. Cümleler ve gramer kuralları hızla öğrenilir. Kelime haznesi genişler. Kurallı ve gramere uygun cümleler oluşturulur. 40. aydan itibaren sürekli zamirleri kullanır. Zaman zarflarını ve atılan atılmayan ekleri kullanır.

Semantik/anlambilim; Onlar, biz gibi zamirleri kullanır. 40. aya geldiğinde 1000-1500 arasında kelime kullanır ve 2000’e yakın kelimeyi de anlar. 48. ayda kendini gibi dönüşlü zamirleri kullanır. Geniş ve geçmiş zamanlarda “ne” soru kelimesiyle sorular sorar. 56. ayda bu, şu, o, burada, orada gibi gösterici işlevi olan sözcükleri kullanır.

Pragmatik/ faydacı kullanım; Daha uzun süreli diyaloglarda yer alabilir. Basit okul şarkılarını söyler, 48-50 aylıkken ne, neden, nasıl sorularını sorar, 50-60 aylıkken zıt ifadeler kullanır ve kendiyle ilgili bilgi verir (adı, yaşı, adresi gibi). 54 aylıkken uzun hikâyeleri dinleyip anlatır (Korkmazlar, 2010 s.31; Pence ve Justice, 2008 ss.158-228).

19

2.5.4. 4-5 Yaş:

Bu yaş döneminde çocukta konuşmayı başlatma becerisinde önemli gelişmelerin yaşandığı ve çocuğun dil bileşenlerini öykülemelerinde uygun bir şekilde kullandığı görülür. Çocuğun dolaylı olarak kendisinden istenileni anladığı bu dönemde daha gelişmiş öykülemeler yapabilir ve olayların oluş sırasındaki doğruluk da artış görülür. Dolaylı istek de bulunma yollarını kullanmaya başlar (Yazıcı, 2015 s.47). Pence ve Justice (2008 s.227-228) bu yaş çocuklarının gelişimlerini dilin bileşenleri aşağıdaki gibi ifade etmiştir.

Fonetik/ Sesbilim; Morfofonemik kuralları ve kelimelerdeki fonemleri ustalıkla kullanır. Çocuğun anlaşılırlık düzeyi dört yaşına geldiğinde tamamlanır. Ayrıca vurguyu kelimelerde ikinci ya da üçüncü hecede kullandıkları sözcükler üretirler. Beş yaştan sonra karmaşık heceli uzun sözcükler üretirler ve bu sözcüklerde vurgu kullanımı edinilir.

Sözdizim; Biçimbilimi yeni kelimelerin anlamlarını bulmak için kullanır. Bağlaç kullanımı artar. Ama ve fakat en çok kullanılan bağlaçlardır.

Semantik/ Anlambilim; Okumayı öğrenebiliecek seviyeye gelmiştir. Büyük küçük gibi zıt anlamlı sıfatları bildikleri günde yaklaşık yirmiyi aşkın sözcük öğrendikleri ve yer, zaman, akrabalık gibi kavramları anladıkları bu dönemde cümleleri daha dar anlamda açıklarlar. Soyut ve karmaşık ilişkileri anlamak ve bunlara yorum getirmek yaş ilerledikçe gelişecektir.

Pragmatik/Faydacı Kullanım; Dilin sosyal bağlamda kullanılmasıyla ilişkili olan bu evre dilin iletişim evresine odaklanıldığından etkili, kurallı ve bağlama uygun yapılar ortaya çıkar. Olayların başlama, bitme zamanları ve oluş sıraları çocuğun hikâye anlatımlarında görülür. Bu dönemde en az dört farklı hikâye anlatabilir. Çocuk o gün olan bir olayla ilgili bilgi verebilir, rüyalarını anlatabilir ve geleceğe dair hayallerini anlatabilir.