Dönemlere Göre Türkiye Çevre Alanyazınında İşlenen Konuların Genel Değerlendirmes

Türkiye çevre alanyazınında dönemlere göre ele alınan konuların ele alınma oranı, yapıt sayısı, konuların gelişimi bakımından farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıkların daha anlaşılabilir bir biçimde ortaya konulması için dönemlere göre ele alınan genel bir konu çizelgesi oluşturulmuştur.

Türkiye çevre alanyazınında 1945-2006 arasında ortaya konulan yapıt sayısı Çizelge.14’deki gibidir.

Çizelge. 14: Türkiye Çevre Alanyazınında Dönemlere Göre Ortaya Konulan Yapıtların Dağılımı

Dönem Yapıt Sayısı %

1960 Öncesi 64 1.21

1960-1969 272 5.17 1970-1979 416 7.90 1980 Sonrası 4508 85.70

Toplam 5260 100

Çizelge.14’de ortaya çıktığı gibi, Türkiye’de yaşanan çevre sorunlarındaki artış ve gelişen bilinçlenmeyle çevre alanında ortaya konulan yapıt miktarı arasında doğrusal bir ilişki ortaya çıkmıştır. Çizelgeden ortaya çıkan sonuca göre çevre konusunda alanyazında önemli artış 1980’li yıllardan sonra olmuştur. 1980 öncesi çevre alanyazınında yer alan toplam yapıt miktarının %14’te kalması bunun açık göstergesidir. 1980 öncesi dönemde genel olarak ortaya çıkan çevre sorunlarının, 1980 sonrası döneme göre daha az hissedilir ve yaygın olması, çevre konusunda bilinç ve duyarlılığı harekete geçirecek iç ve dış etkilerin, örgütlenmelerin az oluşu, çevrenin bir disiplin olarak örgün eğitim içerisinde gelişmesi ve buna bağlı olarak özellikle de akademik yönden önemi giderek artan bir araştırma alanı olması, 1980 sonrası dönemde çevre alanyazınının artışında, çevrenin önemli bir inceleme alanı olmasında etkili olan nedenler arasında yer almaktadır. Kısaca geçen zamanla birlikte çevre konusu daha fazla ele alınmıştır.

Çevre alanyazını inceleme dönemlerinden ortaya çıkan sonuca göre, her bir inceleme döneminde incelenen konu sayısı bir önceki dönemden daha fazla olmuştur. Bu durum sonucunda özellikle 1980 sonrası dönemde yazında yer alan konuların

kapladığı oran da birbirine yakın ve önceki dönemlere oranla daha düşük düzeylerde gerçekleşmiştir.

Türkiye çevre alanyazınında yer alan konu sayısındaki artış 1970’li yıllarla birlikte ve dünyada gelişen çevre bilinçlenmesi ve çevreye yönelik meydana gelen çeşitli gelişmelerle birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. Çevre sorunları, çevre kirliliği, çevre hukuku, çevre politikası ve çevre yönetimi gibi çevre disiplininin ana kavram ve konuları 1970’li yıllarda çevre alanyazına dahil olmuştur.

1980 öncesi dönemde belli kentlere ve bölgeler özgü sorunlar ve bu yerler yazında ön planda olmasına rağmen, 1980 sonrası dönemde Türkiye’nin tamamında yaşanan farklı nitelikteki çevre sorunları da alanyazına yansımıştır. Bu yansıma, 1980 sonrası dönemde çevrede meydana gelen dönüşümü boyutunu da ortaya koymada yeterli olmuştur.

Dönemlere göre çevre alanyazınına hakim olan konulara bakıldığında çevre bilinçlenmesinin henüz oluşmadığı 1960 öncesi dönemde çevre bilinciyle olmasa da erozyon konusunun yoğun olarak alanyazına yansıdığı görülmektedir. Hava kirliliği sorunu dikkate değer düzeyde olmadığından sorunun alanyazında kapladığı alan çok küçük kalmıştır. Yani 1960 öncesi dönemde döneme hakim olan çevre sorunu olan toprağa ilişkin sorunlar, bu dönemde alanyazına en çok yansıyan konu olmuştur. Üstelik alanyazına yansıma oranı bakımından diğer dönemlere oranla (%82) tek bir inceleme döneminde en fazla işlenen konu olmuştur.

1960’lı yıllara gelindiğinde, yine bir önceki dönemde alanyazına hakim konu olan toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunların işlenmeye devam edildiği bununla birlikte hava kirliliği sorununun yazında hakim hale geldiği ortaya çıkmıştır. Tüm inceleme dönemleri içerisinde hava kirliliğine yönelik yapıtların %17’lik kısmı Ankara’nın hava kirliliğine yönelik olmuştur.

1970’li yıllarda ise yine yazında hava kirliliğinin birinci, toprak kirliliğinin ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Ancak 1970’li yılların asıl önemi “çevre” kavramının alanyazına girmesidir. Ancak belirtilmesi gereken en önemli nokta ise 1980 öncesi dönemde, Türkiye çevre yazınında sorunların ağırlıklı olarak yazına hakim olduğudur.

1980 sonrası dönem çevre alanyazınında en çok ele alınan konuyu, çevre politikaları ve yönetimi konusu ile ikinci sırada yer alan çevre duyarlılığı

oluşturmuştur. Sorun türü olarak ise 1980 sonrası dönemde yine hava kirliliği ilk sırada yer almıştır.

Türkiye çevre alanyazınında yer alan konularda dönemlere göre ortaya konulan yapıt sayısı, bunların ait oldukları dönem içerisinde kapladığı oranlar ile tüm dönemler içerisinde çevre alanyazınında yer alan konularda ortaya konulan yapıt sayısı ve kapladığı oranlarÇizelge.15’de ortaya konulmuştur.

Tüm inceleme dönemleri üzerinden bir değerlendirme yapmak gerekirse Türkiye çevre yazınında en çok işlenen konu sıralamasında çevre politikaları ve yönetimi konusunun ilk sırada yer aldığı görülmektedir. 1980’li yıllara kadar Türkiye çevre alanyazınında en çok işlenen çevre sorunu olarak ise hava kirliliği ilk sırada yer almıştır. Çevre sorunlarının kazandığı boyutla birlikte konuya yönelik yeni sorun türleri ile kavramlar alanyazına girmiştir.

1980 öncesi dönemde alanyazında hakim olan konular Türkiye’de yaşanan çevre sorunlarının ortaya çıkardığı konular olmuştur. Daha çok sorun odaklı başlayan Türkiye çevre alanyazınında, 1980 sonrası dönemde sorunların çözümüne yönelik politika, önlemler, duyarlılık, eğitim ve hukuk gibi konular daha yoğun olarak işlenmiş ve irdelenmiştir. Bu durum çevrenin öne çıkan bir değer olması kadar Batı ile kurulan siyasi ve iktisadi ilişkilerin de zorunlu kıldığı bir sonuç olmuştur. Türkiye dışındaki ülkelerde yaşanan çevre sorunları, çevre örgütlenmesi, mevzuat, politikalar ve eğitim gibi konularda inceleme ve karşılaştırmalı çalışmaların en çok yapıldığı dönem 1980 sonrası dönem olmuştur.

1980 öncesi dönemde Türkiye çevre alanyazını daha çok kendi iç koşullarının biçimlendirdiği konu ve kavramlara dayalı olarak gelişmişken 1980 sonrası dönemde uluslararası gelişmelerin etkilediği kavram ve konular ağırlıklı olarak işlenmiştir. Bunda çevrenin ve çevre sorunlarının küresel boyut taşıdığının çeşitli şekillerde kendini göstermesi ve buna bağlı bilinç düzeyinin yükselmesi etkili olmuştur.

Çizelge. 15: Dönemlere Göre Türkiye Çevre Alanyazınında İşlenen Konuların Dağılımı

1960 Öncesi 1960-1969 1970-1979 1980 Sonrası Toplam Konular

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Toprak Kirliliği ve Toprağa İlişkin Sorunlar

55 82.08 77 27.11 58 13.18 130 2.83 320 5.94 Hava Kirliliği 6 8.91 111 39.08 84 19.09 200 4.35 401 7.45 Ormanlar, Ağaçlandırma ve Çevre 5 7.46 14 4.92 8 1.81 56 1.21 83 1.54 Uluslararası Boyutları Bakımından Çevre

ve Çevre Sorunları 1

1.49 3 1.05 9 2.04 64 1.39 77 1.43 Milli Parklar, Özel Çevre Koruma Alanları

ve Yaban Hayatı

- - 16 5.63 9 2.04 41 0.89 66 1.22

Su Kirliliği - - 15 5.28 54 12.27 176 3.83 245 4.55

Çevre, Çevre Varlıkları ve Korunması - - 10 3.52 12 2.72 85 1.85 107 1.98 Nükleer ve Radyoaktif Kirlilik - - 9 3.16 2 0.45 12 0.26 23 0.42 Atıklar, Atık Yönetimi ve Ticareti - - 9 3.16 17 3.86 200 4.35 226 4.19 Çevre Sağlığı, İnsan ve Toplum Sağlığı - - 5 1.76 13 2.95 73 1.59 91 1.69

Kimyasal Kirlilik - - 4 1.40 2 0.45 39 0.84 45 0.83

Yerel Yönetimler ve Çevre - - 2 0.70 3 0.68 54 1.17 59 1.09 Çevre Hukuku-Hukuk ve Çevre - - 2 0.70 7 1.59 239 5.20 248 4.60

Gürültü Kirliliği - - 3 1.05 6 1.36 41 0.89 50 0.92

Turizm ve Çevre - - 1 0.35 1 0.22 86 1.87 88 1.63

Eğitim ve Çevre /Çevre İçin Eğitim - - 1 0.35 3 0.68 164 3.57 168 3.12 Kentleşme, Kent Yönetimi ve Çevre - - 1 0.35 12 2.72 77 1.67 90 1.67 Ekonomi, Kalkınma, Ticaret ve Çevre-

Çevre Ekonomisi

- - 1 0.35 9 2.04 204 4.44 214 3.97