10 15.62 22 8.08 28 9.55 46 1.02 106 2.01 Türkiye’de yaşanan somut çevre
5.3. Çeviri Yayınlara Göre Türkiye Çevre Alanyazını
Bu başlık altında Türkiye çevre alanyazını içerisinde yabancı dilden Türkçe’ye çevrilerek yayımlanmış çevre konulu yayınların genel bir incelemesi yapılmıştır. Yine yukarıdaki dönemler esas alınarak yapılan değerlendirmede, Türkiye çevre alanyazınının çeviri yayınlardan taşınıp taşınmadığı, Türkiye çevre alanyazınında yer alan kavram ve konuların çeviri yayınlardan etkilenip etkilenmediği, hangi konu ve kavramların çeviri yayınlarla alanyazına girdiği ve çeviri yayınların yerli yayınlara oranı gibi noktalar üzerinde durulmuştur.
Çeviri yayın kapsamına giren yapıtlar olarak yabancı dilden dilimize çevrilerek yayımlanmış kitap, makale ve rapor türü yayınlar dahil edilmiştir. Türkiye’de gerçekleştirilen uluslararası katılımlı sempozyum ve kongre gibi bilimsel toplantılar için yabancılar tarafından hazırlanmış ve bu etkinlik sonucu oluşturulan kitaba çevirisi konulan yapıtlar çeviri yayınlara dahil edilmemiştir. Bu tür yapıtların dahil edilmeyişindeki neden ise kongre ve sempozyumların konularının önceden belirlenmiş olması yani yazarların belirlenmiş bir konuda yazmaları gereğidir. Bu tür sınırlar olmaksızın ne tür ve hangi konuya yönelik yapıtların çevirisinin yapıldığının ortaya konulması bakımından bu tür yazılar incelemeye alınmamıştır.
5.3.1. 1960 Öncesi Dönemde Türkiye Çevre Alanyazınında Çeviri Yayınlar
1945’den itibaren alanyazına konu olmaya başlayan Türkiye’nin ilk ve en eski tarihli çevre sorunu olan toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunların bu dönem alanyazınında hakim konu olduğu çalışmanın (5.1.1.) numaralı başlığında belirtilmişti. Çevre alanyazınında yer alan ilk konu ve bu dönem alanyazınında en çok işlenen konu olması yanında diğer konulardaki yayınların ne kadarının çeviri ne kadarının da Türkçe olduğunun ortaya konulması önem taşımaktadır.
Çizelge. 32: 1960 Öncesi Dönemde Türkiye Çevre
Alanyazınındaki Çeviri Yayınların Dağılımı
Yayın Dili Sayı %
Türkçe 47 73
Çeviri 17 27
Toplam 64 100
Çizelge.32’de görüldüğü gibi 1960 öncesi dönemde çevre alanyazınında yer alan çeviri yayınların Türkçe yayınlara oranı %27’dir. Bu çeviriler de Türkiye’de yaşanmakta olan sorunlarla ilgili çeviri yayınlardır. Yani bu dönemin önde gelen sorunu olan toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunlara yöneliktir. Çeviriler arasında farklı ülkelerde toprağa yönelik sorunların yer aldığı örnekler yanında, Türkiye’deki erozyon konusunu ele alınan çalışmalar da mevcuttur.
1960 öncesi dönemde çevirisi yapılan yayınların türlerine bakıldığında bunların biri ders kitabı olmak üzere iki kitap, bir rapor ve on dört makale olduğu görülmüştür. Yani çevre alanyazınında yer alan çeviri yapıtların büyük çoğunluğu makalelerden oluşmaktadır. Kitap türü yayınların çevirisi ise 1950’li yılların ikinci yarısından sonra başlamıştır.
Çeviri yayınların alanyazında kapladığı oran dışında önemli bir konu da bu çeviri yayınların hangi konularda olduğunun ortaya konulmasıdır. İşte bu amaçla dönem alanyazını içerisinde konulara göre çeviri yayınların sayısı ve oranı Çizelge.33’de ortaya konulmuştur.
Çizelge. 33: 1960 Öncesi Dönemde Konulara Göre Çeviri Yayınların Dağılımı
Çeviri Türkçe Konular
Sayı % Sayı %
Toplam
Toprak Kirliliği ve Toprağa İlişkin Sorunlar 15 22.38 40 59.70 55
Hava Kirliliği 1 1.49 5 7.46 6
Ormanlar, Ağaçlandırma ve Çevre 1 1.49 4 5.97 5
Uluslararası Boyutları Bakımından Çevre ve Çevre Sorunları - - 1 1.49 1
Toplam 17 25.36 50 74.62 67*
* Bu dönem toplam yapıt sayısı 64 olup, birden çok konuya giren eserler tekrar hesaplandığından 67 sayısına ulaşılmıştır.
Çeviri yayınlar içerisinde en çok çevirinin yapıldığı konuyu, dönem alanyazınına hakim olan toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunlar oluşturmuştur. 1960 öncesi dönem çevre alanyazınında yer alan çeviri yayınların %22’lik kısmı toprağa ilişkin sorunları ele almaktadır. Dönemde ikinci öneme sahip sorun olan
hava kirliliği ve orman konusuna yönelik birer çeviri yayının bulunması, bu dönemde, sorunların alanyazındaki önem sırasıyla, çevrilen yayınların konusu arasında doğru bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Konular içerisinde çeviri yayınların dağılımına bakıldığında, toprak kirliliği ve toprağa ilişkin yayınların %27’sinin, ormanlara ilişkin yayınların %20’sinin ve hava kirliliğine ilişkin yayınların %17’sinin çeviri yayınlardan oluştuğu görülmektedir.
Türkiye’de hava kirliliğine ilişkin yapıtların, 1960 öncesi dönemde ve ilk kez 1953 tarihli bir yapıtla (Karaoğlan, 1953) alanyazına girdiği çalışmanın (5.1.1) numaralı başlığında belirtilmişti. Türkiye’de hava kirliliğine yönelik ilk çeviri yayının tarihinin ise 1959 (Hava Kirlenmesinin Azaltılmasında…,1959) tarihli olduğu da yine aynı başlık altında ortaya konulmuştu. Toprak kirliliği konusunda olduğu gibi hava kirliliği konusunda da çeviri yayınlardan önce yerli yazarlarca yazılmış yayınların varlığı ve miktarı, Türkiye çevre alanyazınının ülkede yaşanan sorunlara koşut olarak iç kaynaklardan beslenerek gelişmeye başladığına yönelik önemli bir bulgu olarak ortaya çıkmaktadır.
5.3.2. 1960-1969 Dönemi Türkiye Çevre Alanyazınında Çeviri Yayınlar
Artan sorunlara koşut olarak gelişen çevre alanyazınında, konu çeşitlenmesiyle birlikte bu konulara yönelik çeviri yayınların alanyazına girme süreci de devam etmiştir. Konu ve yapıt sayısındaki artışa rağmen bu dönemde çevirisi yapılan yapıt sayısında oransal azalma gerçekleşmiştir.
Bu dönem çevre alanyazınında yer alan Türkçe ve çeviri yayınların sayı ve oranı Çizelge.34’deki gibidir.
Çizelge 34 : 1960-1969 Dönemi Türkiye Çevre
Alanyazınındaki Çeviri Yayınların Dağılımı
Yayın Dili Sayı %
Türkçe 242 89
Çeviri 30 11
Toplam 272 100
1960 öncesi döneme kıyasla çeviri yayınların oranında azalmanın gözlendiği bu dönemde yerli yazarlar tarafından İngilizce olarak yazılmış yapıtların varlığı dikkat çekmektedir. Üstelik bu yapıtlar (Acara, Erol, 1960; Çataltaş, 1969) yabancı yayın ortamlarında değil Türkiye’deki yayın ortamlarında yayımlanmıştır. Bu makaleler
dışında yine Türkiye’de hava kirliliği konusuna yönelik ilk ders notu niteliğindeki yapıt (Uluğ, 1965) yine İngilizce olarak hazırlanmıştır. Türkiye’de İngilizce olarak yayımlanan bu yapıtların dışında yurt dışında bir sempozyumda sunulmak üzere hazırlanmış bir yapıt (Öngün, 1967) da bulunmaktadır. Türkiye’de İngilizce olarak hazırlanmış yapıtlara bakıldığında bunların çoğunluğunun dönem alanyazınına hakim çevre sorunu olan hava kirliliği konusunda olduğu görülmektedir.
Bu dönemde çevirisi yapılan yayınların türlerine bakıldığında 27 makale ve üç kitabın yer aldığı görülmektedir. Yine çeviri yayın türünde makaleler ilk sırada yer almıştır. Bu çeviri kitaplar içerisinde Ankara’nın hava kirlenmesi üzerine yazılmış bir kitabın (Çölaşan,1969) bulunması, Ankara’da yaşanan hava kirliliğinin ülkemiz dışında da dikkat çekecek boyutlarda olduğunun ifadesidir.
1960-1969 döneminde Türkiye çevre alanyazınında yer alan çeviri yayınların konulara göre sayı ve oranı Çizelge.35’deki gibidir.
Çizelge. 35: 1960-1969 Döneminde Konulara Göre Çeviri Yayınların Dağılımı
Çeviri Türkçe Toplam Konular
Sayı % Sayı %
Hava Kirliliği 8 2.82 103 36.26 111
Toprak Kirliliği ve Toprağa İlişkin Sorunlar 12 4.23 65 22.88 77
Su Kirliliği 1 0.35 14 4.92 15
Milli Parklar, Özel Çevre Koruma Alanları ve Yaban Hayatı 3 1.06 13 4.57 16
Ormanlar, Ağaçlandırma ve Çevre 2 0.70 12 4.22 14
Çevre, Çevre Varlıkları ve Korunması 1 0.35 9 3.16 10
Nükleer ve Radyoaktif Kirlilik 1 0.35 8 2.81 9
Atıklar, Atık Yönetimi ve Ticareti 2 0.70 7 2.46 9
Çevre Sağlığı, İnsan ve Toplum Sağlığı - - 5 1.76 5
Kimyasal Kirlilik - - 4 1.40 4
Uluslar arası Boyutları Bakımından Çevre Sorunları ve Çevre - - 3 1.05 3
Yerel Yönetimler ve Çevre 1 0.35 1 0.35 2
Çevre Hukuku-Hukuk ve Çevre - - 2 0.70 2
Gürültü Kirliliği - - 3 1.05 3
Turizm ve Çevre - - 1 0.35 1
Ekonomi-Kalkınma-Ticaret ve Çevre/Çevre Ekonomisi 1 0.35 - - 1
Kentleşme, Kent Yönetimi ve Çevre - - 1 0.35 1
Eğitim ve Çevre /Çevre İçin Eğitim - - 1 0.35 1
Toplam 32 11.26 252 88.64 284*
* Bu dönem toplam yapıt sayısı 272 olup, birden çok konuya giren eserler tekrar hesaplandığından 284 sayısına ulaşılmıştır.
1960-1969 döneminde Türkiye çevre alanyazınında yer alan çeviri yayınların konulara göre dağılımına bakıldığında birinci sırada yine 1960 öncesi dönemde olduğu gibi toprağa ilişkin sorunlar (%4.23), ikinci sırada ise hava kirliliğinin (%2.82) yer aldığı görülmektedir. Yani bu dönemde alanyazında hakim olan konuda
değil ikinci sırada yer alan toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunlara yönelik çeviri yayın daha çok yer kaplamaktadır. Alanyazında ilk sırada yer alan hava kirliliği konusuna yönelik çeviri yayınlar ise ikinci sırada yer almaktadır.
Türkiye’de çevre alanyazınında yer alan konulardan bazılarının alanyazındaki başlangıcını çeviri yayınlar oluşturmaktadır. Örneğin milli parklar, yerel yönetimler- çevre ilişkisi ile çevre-ekonomi ilişkisi başlık düzeyinde ilk kez çeviri yayınlarla alanyazına girmiştir. Bu durumdan çıkan sonuca göre 1960-1969 dönemi az da olsa Türkiye çevre alanyazınının kısmen dış kaynaklardan etkilenmeye başladığı dönem olarak belirmiştir. Buna rağmen alanyazında yer almaya başlayan yeni konu ve kavramların pek çoğuna yönelik ilk yapıtların yine yerli yazarlar tarafından ortaya konulması, Türk çevre alanyazınının kendi kaynaklarından beslenerek gelişen bir alanyazın olduğu bulgusunu bu dönemde de desteklemektedir.
Bu dönemi kısaca değerlendirmek gerekirse, Türkiye çevre alanyazınına yeni konuların girdiği, bu konulardan bazılarının başlangıcının çeviri yayınlarla olduğu ancak yine de konuların çoğunluğunun, yerli yazarlarca kaleme alınan yapıtlarla başladığı söylenebilir. Bunların dışında konulara göre çeviri yayın bakımından yoğunluğun, alanyazına hakim olan hava kirliliği konusunda değil toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunlara yönelik olduğu dikkat çekmektedir.
5.3.3. 1970-1979 Dönemi Türkiye Çevre Alanyazınında Çeviri Yayınlar
1970’li yıllar çevre bakımından dünyada önemli gelişmelerin kaydedilmeye başlandığı bir dönem olmuştur. Çevrenin uluslararası alanda gündeme alındığı bu dönemde önemli tartışma odakları belirmiş, bu gelişmeler Türkiye tarafından da takip edilmiştir. Bununla birlikte çevre alanyazınına yeni konu ve kavramlar eklenmiştir.
Bu dönemde çevre alanyazınında yer alan çeviri ve Türkçe yayınların sayı ve oranı Çizelge.36’daki gibidir.
Çizelge. 36 : 1970-1979 Dönemi Türkiye Çevre
Alanyazınındaki Çeviri Yayınların Dağılımı
Yayın Dili Sayı %
Türkçe 376 90
Çeviri 40 10
Toplam 416 100
Çizelge.36’da görüldüğü gibi 1970-1979 döneminde Türkiye çevre alanyazınındaki çeviri yayın oranı, bir önceki döneme göre yine azalma göstermiştir. 1970-1979 dönemi çevre alanyazınında çeviri yayın olarak, sekiz kitap, otuz makale ve iki rapor bulunmaktadır. Çeviri yayınlar içinde, makale niteliğindeki yayınların fazla olduğu görülmektedir. Kitap sayısında ise bir önceki döneme oranla artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde yer alan çeviri kitapların Türkçe kitaplara oranı %20’dir.
Bu dönemde Türkiye’de yabancı dilde ve özellikle İngilizce olarak hazırlanmış yapıtların oranı bir önceki döneme göre değişmemiştir. Türkiye’de İngilizce olarak hazırlanmış çalışmalardan üç tanesi ODTÜ’ne aittir. Bunlardan ikisi bilim uzmanlığı tezi ve biri de ders notu olarak hazırlanmıştır. Bu dönemde Türkiye’deki yayın ortamlarında yayımlanmış iki İngilizce makale bulunmaktadır. Bu makalelerden biri Ankara Üniversitesi SBF Dergisi’nde (Keleş, 1972) diğeri ise Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi’nde (Ar, 1975) yayımlanmıştır.
Bir önceki dönem oranla küçük bir oransal azalma gerçekleşen çeviri yayınların konulara göre sayı ve oranı Çizelge.37’deki gibidir.
Çizelge. 37: 1970-1979 Döneminde Konulara Göre Çeviri Yayınların Dağılımı
Çeviri Türkçe Toplam Konular
Sayı % Sayı %
Hava Kirliliği 14 3.18 70 15.90 84
Toprak Kirliliği ve Toprağa İlişkin Sorunlar 8 1.82 50 11.36 58
Genel Olarak Çevre Sorunları 2 0.45 55 12.5 57
Su Kirliliği - - 54 12.27 54
Genel Olarak Çevre Kirliliği ve Kirlilik - - 19 4.31 19
Atıklar-Atık Yönetimi ve Ticareti 2 0.45 15 3.40 17
Çevre Sağlığı, İnsan ve Toplum Sağlığı - - 13 2.95 13
Çevre, Çevre Varlıkları ve Korunması - - 12 2.72 12
Kentleşme, Kent Yönetimi ve Çevre - - 12 2.72 12
Sanayi- Sanayileşme ve Çevre - - 11 2.5 11
Milli Parklar, Özel Çevre Koruma Alanları ve Yaban Hayatı - - 9 2.04 9 Uluslararası Boyutları Bakımından Çevre ve Çevre Sorunları 2 0.45 7 1.59 9 Ekonomi,Kalkınma,Ticaret ve Çevre-Çevre Ekonomisi 6 1.36 3 0.68 9
Ormanlar, Ağaçlandırma ve Çevre - - 8 1.81 8
Çevre Politikaları ve Yönetimi 1 0.23 6 1.36 7
Çevre Hukuku-Hukuk ve Çevre 1 0.23 6 1.36 7
Gürültü Kirliliği 1 0.23 5 1.13 6
Tarım, Hayvancılık ve Çevre - - 4 0.90 4
Eğitim ve Çevre/Çevre İçin Eğitim - - 3 0.68 3
Çevre Duyarlılığı, Çevre Sorumluluğu ve Çevrecilik - - 3 0.68 3
Çevre Teknolojisi-Teknoloji ve Çevre - - 3 0.68 3
Yerel Yönetimler ve Çevre - - 3 0.68 3
Biyolojik Çeşitlilik ve Biyogüvenlik - - 2 0.45 2
Nükleer-Radyoaktif Kirlenme - - 2 0.45 2
Kimyasal kirlilik - 2 0.45 2
Genel Olarak Çevre ve Ekoloji 1 0.23 1 0.22 2
Turizm ve Çevre - - 1 0.22 1
Enerji, Enerji Yönetimi ve Çevre - - 1 0.22 1
STK’lar ve Çevre - - 1 0.22 1
Çevre Disiplini - - 1 0.22 1
Nüfus, Göç, Yoksulluk ve Çevre 1 0.23 - - 1
Diğer 1 0.23 18 4.09 19
Toplam 40 9.09 400 90.76 440*