C Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü tarafından 1995’te yayımlanan Çevre

Bibliyografyası adlı çalışmada yayın türlerine göre bir sınıflandırmaya gidilmiştir:

(1) Kitap, rapor, tebliğ vb. dokümanlar, (2) makaleler, (3) haberler (1992-1995 yılları arasında çeşitli bülten ve gazetelerde çevre konusunda çıkan haberler), (4) ekler (Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı’nda bulunan çevre ile ilgili belgeler hakkında basında çıkan haberler) yer almaktadır. Bu yapıtta yer alan yayın türlerinin sayısına bakıldığında, kitap, tebliğ ve rapor türünde 678, makale türünde 1591 ve haber türünde 223 yapıtın yer aldığı görülmektedir. Kaynakça’nın kitap, rapor, tebliğ vb. bölümündeki yayınlar 1981-1995 dönemini kapsamaktadır. İkinci bölümünde yer alan makaleler 1986-1995 dönemini, üçüncü bölümde yer alan haberler ise 1991- 1995 dönemini kapsamaktadır. Kaynakça, kapsadığı yapıtların doğrudan çevreyle ilgili olması bakımından nitelikli bir çevre kaynakçası olarak değerlendirilebilir. Kaynakça’da, genel olarak Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Dokümantasyon Daire Başkanlığı Bilgi Bankası’nın kurulduğu 1991 tarihinden sonraki yapıtlar yer almaktadır.

Bu Kaynakça’nın hazırlandığı dönem koşullarına bakıldığında çevre bilinç düzeyinin yükselmesine kaynaklık eden uluslararası ve ulusal pek çok gelişmenin varlığı söz konusundur. Bilinç düzeyindeki yükselme çevreye yüklenen anlamında değişip gelişmesini etkilemiş bu da ortaya konulan yapıtlara yansımıştır.

Kaynakça’da yer alan somut çevre sorunlarına yönelik yapıtların sayısal dağılımı Çizelge.7’deki gibidir.

Çizelge. 7: Çevre Bibliyografyası (Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1995)’nda Türkiye ve Diğer Ülkelerdeki Somut Çevre Sorunlarını Ele Alan Yapıtların Dağılımı Dönemler Sorun Odağı 1960 Öncesi 1960-1969 1970-1979 1980 Sonrası Toplam Türkiye - 1 - 56 57 Diğer Ülkeler - - - 4 4 Toplam - 1 - 60 61

Yukarıda da belirtildiği gibi bu Kaynakça, 1991 sonrası dönem yapıtlarını kapsadığından, somut çevre sorunlarına yönelik yazılar da doğal olarak bu dönem çevre sorunlarına yönelik olarak ortaya çıkmıştır. Bu Kaynakça’da da Türkiye odaklı sorun alanlarına yönelik yapıt sayısının üstünlüğü dikkat çekmektedir.

Yeni Türkiye Dergisi’nin Çevre Özel Sayısı’nda yer alan Çevre

Bibliyografyası (1995, 727-775) yayın türleri esas alınarak oluşturulmuş olup,

Kaynakça’da yer alan yayın türleri ise şöyledir: (1) Kitaplar, (2) tebliğler, (3) makaleler, (4) haberler. Kaynakça’da yer alan yapıtların yayın türlerine ve ortaya konulduğu tarih aralığına göre dağılımı şöyledir: 1971-1994 arasında yayımlanmış 119 kitap, 1981-1995 arası dönemi kapsayan 213 tebliğ, 1985-1995 arası dönemi kapsayan 995 makale ve çeşitli gazete ve bültenlerde yer alan 1992-1995 arası dönemi kapsayan 151 haber.

1970’li yıllarda hazırlanan çevre kaynakçalarına göre 1990’lı yıllarda hazırlanan kaynakçalardaki yapıtların daha “ekolojik içerikli” olduğu görülmektedir. Bu Kaynakça içerdiği yapıtlar bakımından nitelikli bir çevre kaynakçası olarak değerlendirilebilir. Kaynakça’da somut çevre sorunlarına yönelik yapılan inceleme sonucunda oluşturulan Çizelge.8’e göre, yine 1980 sonrası dönemde ve büyük çoğunluğu Türkiye’de yaşanan çevre sorunlarına yönelik yapıtlar çoğunluktadır. 1980 öncesi dönemde hem Türkiye’de hem de diğer ülkelerde yaşanan ve önceki kaynakçalarda alanyazına yansıyan somut çevre sorunları bu Kaynakça’ya girmemiştir.

Çizelge. 8: Çevre Bibliyografyası (Yeni Türkiye Çevre Özel Sayısı, 1995)’de Türkiye ve Diğer Ülkelerdeki Somut Çevre Sorunlarını Ele Alan Yapıtların Dağılımı Dönemler Sorun Odağı 1960 Öncesi 1960-1969 1970-1979 1980 Sonrası Toplam Türkiye - - - 39 39 Diğer Ülkeler - - - 2 2 Toplam - - - 41 41

Köybaşı (1993, 111-136) tarafından hazırlanan Çevre Bibliyografyası, yayın türleri esas alınarak kitaplar, makaleler, ilgili kurum yayınları ve derleme yayınlara göre incelenmiştir. Kaynakça’da yer alan 269 yapıtın 101’i kitap, 139’u makale ve 30’u ise ilgili kurum yayınları ve derleme yayınlardan oluşmaktadır. Bu

Kaynakça’da 1960 öncesine ait bir, 1960-1969 dönemine ait iki, 1970-179 dönemine ait yirmi sekiz, 1980-1989 dönemine ait yüz otuz altı ve 1990-1993 arası dönem ait yüz iki yapıt yer almıştır. Görüldüğü üzere dönemlere göre kapsamlı bir yapıt seçimi yapılmamıştır. Seçilen yapıtların doğrudan çevreye yönelik yapıtlar olması bakımından nitelikli bir kaynakça denemesidir.

Bu Kaynakça’da somut sorun alanlarına yönelik olarak ortaya konulan yapıt sayısı Çizelge.9’daki gibidir.

Çizelge. 9: Çevre Bibliyografyası (Köybaşı, 1993)’nda Türkiye ve Diğer Ülkelerdeki Somut Çevre Sorunlarını Ele Alan Yapıtların Dağılımı

Dönemler Sorun Odağı 1960 Öncesi 1960-1969 1970-1979 1980 Sonrası Toplam Türkiye - - 1 12 13 Diğer Ülker - - - 2 2 Toplam - - 1 14 15

Çizelge.9’da da görüldüğü üzere somut çevre sorunlarına yönelik araştırmalar bakımından Türkiye’de yaşanan sorunları konu edinen yazılı yapıt sayısı, diğer ülkelerde yaşanan somut çevre sorunlarına göre daha yoğun olmuştur. Kaynakça’da yer alan yapıtlarda, yine 1980 sonrası dönemde somut sorunların alanyazında daha çok yer tuttuğu görülmüştür.

Çevre kaynakçası kapsamında değerlendirilecek son çalışma ise Çevre Tarihi

Bibliyografya Denemesi (Boratav, 2000)’dir. Çevrenin ve çevre korumanın tarihi

konusuyla sınırlandırılan bu Kaynakça’da konuya yönelik toplam 190 yapıt yer almıştır. Kaynakça’nın değerlendirmesinin yapıldığı çalışmada ulaşılan bulgular şunlardır: (1) Çevreye yönelik yayınların toplu halde bulunduğu bir kütüphanenin eksikliği, (2) bu tarzda daha geniş çalışmaların yapılabilmesine imkan sunulması, (3) Kaynakçaların güncellenerek herkesin daha kolay bir biçimde erişimine sunulması (Boratav, 2000, 29-30).

4.1.2. Türkiye’de Bugüne Kadar Hazırlanan Çevre Alanyazını

İncelemeleri

Çevre kaynakçaları dışında Türkiye’de bugüne kadar çevre alanında yapılan

oturtulması bakımından önem taşımaktadır. Çevre alanyazını konusunda yapılan incelemelerin var olup olmadığı, varsa bu çalışmaların ne türden çalışmalar olduğu ve bu çalışmalarda çevre alanyazını adına nelerin ortaya konulduğunun incelenmesi gerekmektedir. Yapılan incelemeler sonucunda Türkiye’de çevre alanyazını üzerine yapılan incelemelerin yok denecek düzeyde olduğu görülmüştür. Bu çalışma kapsamında saptanabildiği kadarıyla Türkiye’de bu konu üzerine yapılan en eski tarihli çalışma 2002 tarihlidir. Eraydın (2002) tarafından yapılan ve Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Ağı’nda yayımlanan bu çalışmanın bir özeti (Eraydın, 2003), TÜBA tarafından yayımlanan bir rapor (Türkiye’nin Nüfus ve Kalkınma Yazını: Eleştirel Bir Değerlendirme) içerisinde yer almıştır. Çalışmanın asıl metni olduğu için bu iki çalışmadan sadece 2002 tarihli olanı incelenmiştir. Bu çalışmada (Eraydın, 2002) çevre konusu kentleşme, nüfus ve kalkınma üçlüsü çerçevesinde incelenmiştir. Nüfus-kalkınma çevre yazınına yönelik bu araştırmada on konu başlığı ve 246 yapıt üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Çevre yazınında ortaya çıkan tartışma konuları olarak şunlar belirtilmiştir: (1) Çevre ve Nüfus, (2) Çevre Kirliliği- Çevre Sorunları, (3) Çevre-Doğal Kaynaklar-Ekoloji, (4) Çevre Koruma, (5) Sürdürülebilirlik- Kalkınma, (6) Çevre-Kentleşme-Planlama, (7) Çevresel Etki Değerlendirmesi, (8) Çevre-Politika- Mevzuat-Yönetim, (9) Yerel Yönetimler ve Çevre, (10) Çevre Eğitimi.

Bu çalışmanın bulgularına göre çevre konusundaki ilk tartışmalar ve araştırmalar çevre sorunları ve çevre kirliliğine yönelik olarak başlamıştır. Bu yapıtlarda sorun alanlarına yönelik olarak ortaya çıkan önemli ve ilk yapıtlar değerlendirilmiştir. Yine sorun alanlarına yönelik çeşitli nitelikteki kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen çalışmalar da değerlendirmeye alınmıştır.

Sonuç olarak çevre konusunun kalkınma-nüfus ve kentleşme üçlüsü çerçevesinde ve genel hatlarıyla incelenmesinin, 1980’li yıllarda çevrenin diğer düşün ve bilim alanlarını etkileyecek önemde olduğu ancak, 1990’lı yıllarla birlikte Türkiye’deki ekonomik ve sosyal sorunlar ve bu konulardaki gelişmeler neticesinde gündemin ilk maddesi olma özelliğini yitirdiği ifade edilmiştir (Eraydın, 2002). Çok genel de olsa böyle bir çalışmanın varlığı çevre alanyazını alanında bir ilk ve yol gösterici olması bakımından büyük önem taşımaktadır.

Çevre alanyazını incelemesine yönelik saptanan diğer bir çalışma Köroğlu (2006)’nun çalışmasıdır. Çalışmada Cumhuriyet’in kuruluş dönemi, 1970’li yıllar, 1980’li yıllar ve 1990’lı yıllar esas alınarak çevrenin dönüşümü ile çevre yazını ilişkisi incelenmiştir. Dünyada çevre açısından önemli ses getiren yayınlar ve toplantı metinleri ve bunların uygulamaya yönelik etkileri üzerinde durulmuştur.

Köroğlu’nun (2006, 263-272) saptamaları şöyle ifade edilebilir: Türkiye’de çevreye yönelik ilgi kentleşme ve sanayileşmenin hız kazandığı 1950’li yıllara denk gelmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar geçen sürede çevreyi dönüştürmeye yönelik müdahaleler sınırlı kalmış, ancak sanayileşme ve kentleşme sürecinde meydana gelen yoğunluk neticesinde çevre alanyazınının da özellikle 1970’lerden sonra çeşitlenmeye başlamıştır. 1980’lerde ise kirlilik konusundaki tartışmalara ek olarak çevre ile nüfus ilişkisi ve enerji sektörü de tartışma konuları içerisine girmiştir. 1990’larla birlikte çevre alanyazınına farklı konuların girdiği görülmüştür. Bu çeşitlenme üç nedene bağlanmaktadır. Bunlar: (1) Araştırma ve yazılar çevre kirliliğindeki artışa paralel olarak ve dünyadaki gelişmelerden de etkilenerek artmaktadır. (2) Çevre sorunlarının sadece büyük kentler için değil bütüncül olarak tüm doğaya yönelik olduğunun anlaşılması. (3) Çeşitli etkilerle Türkiye’de çevreye olan ilginin artması.

Türkiye çevre alanyazını üzerine inceleme yapan yukarıdaki iki çalışma bu konuya yönelik çalışmaların yetersizliğini ortaya koymaktadır.

4.2. “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006”

“Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006” adlı kaynakça, tez çalışması kapsamında oluşturulmuş olup, bilindiği kadarıyla da Türkiye’de çevre konusunda hazırlanmış en son ve geniş kapsamlı bir alanyazını kaynakçasıdır.

Bu alanyazını kaynakçasının hazırlanma amacı ve hazırlanma yöntemine ilişkin ayrıntılı bilgiler aşağıda sunulmuştur.

4.2.1. “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006”nın Hazırlanma Amacı

Bu çalışma kapsamında oluşturulan “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006” önemli görülen başlıca hazırlanma amaçları şunlardır:

(1) Türkiye’de Çevre Alanyazını Kaynakçası Eksikliğini Gidermek: Bu

çalışma kapsamında hazırlanan çevre alanyazını kaynakçasından önce Türkiye’de hazırlanan çevre kaynakçalarının yukarıda ortaya konulan nitelikleri, bu kaynakçalarda belli yönlerde eksiklikler olduğunu ortaya koymaktadır. Kendi konusunda iyi hazırlanmış nitelikli çevre kaynakçalarının varlığına rağmen, geçen zamanda bu kaynakçaların günümüzü de kapsayacak şekilde yeniden üretilmediği görülmüştür. Türkiye’de çevre kaynakçası yönünden bu bir boşluk ve eksiklik olarak görülmüştür. İşte bu çalışma kapsamında ve tam tarama hedefiyle hazırlanmaya çalışılan “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006” oluşturularak bu boşluk giderilmeye çalışılmıştır.

(2) Çok Disiplinli Bir Çalışma Alanı Olan Çevre Konusunda İlgili Disiplinler İçin Geriye Dönük Bir Yol Haritasının Çıkarılması: Çevre çok

disiplinli bir çalışma alanıdır. Bugün çevreyle ilgisi bulunmayan, çevreyi çalışma alanına dahil etmeyen bir disiplin yoktur, olması da imkansızdır. İktisat, siyaset, tıp, mühendislik, psikoloji, felsefe, sosyoloji vb. pek çok disiplin değişik boyutlarıyla çevreyle ilgili çalışmalar yapmakta, çalışma alanlarına çevreyi de dahil etmek mecburiyetinde kalmaktadırlar. Bu bakımdan bakıldığında bu Kaynakça’da genelde fen bilimleri, sosyal bilimler ve sağlık bilimleri alanında çevreye ilginin ne zaman başladığı, çevre konusunun bu disiplinler içine ne zaman ve ne şekilde girdiğine yönelik bir bilgi sunulmaktadır. Yani çeşitli disiplinlerde çevre konusunun gelişimi, ele alınış şekli, yapılan çalışmalar vb. konularda bilgiye erişim olanaklı hale gelmektedir. Bu Kaynakça, çevrenin ilgili bir disiplin içindeki geçmişinin ortaya konulması açısından da önem taşımaktadır. İşte çalışmanın amaçlarından biri de farklı disiplinlerde çevre konusunun nasıl ele alındığı, hangi etkilerle çalışma alanlarına çevreyi dahil ettiklerinin belirlenmesidir.

(3) Türkiye’de Çevre Alanyazınının Dönemsel Gelişmesinin İncelenebilmesi İçin Gerekli Temel Kaynağın Sağlanması: “Türkiye Çevre

Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006”nın oluşturulmasının öteki amacını bu Kaynakça üzerinden Türkiye’de çevre alanyazınının gelişme aşamalarının ortaya konulması oluşturmaktadır. Kaynakçalar bir yönüyle de disiplinlerin gelişim aynasıdırlar. Kaynakça incelemeleriyle bir disiplinin gelişimine yönelik pek çok bilinmeyene ışık tutulabilir. Konuya yönelik incelemelerin ne zaman, ne tür yapıtlarla başladığı,

gelişiminde ulusal ve uluslararası hangi gelişmelerin etkili olduğu, hangi konuların alanyazına hakim olduğu, konuya yönelik yayın türlerinin genel nitelikleri gibi pek çok konunun belirlenmesine olanak sağlamaktadır.

4.2.2. “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006”nın Oluşturulma Yöntemi

Bu araştırma için oluşturulan “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945- 2006” adlı kaynakçada yapılan dönemlemede çevre açısından önemli kırılma noktaları esas alınmıştır. Türkiye çevre alanyazınının dönemsel gelişmesini ortaya koymak amacıyla belli kırılma noktaları esas alınmıştır. Bu dönemler şunlardır: Çevre bilinçlenmesinin henüz oluşmadığı ve aynı zamanda sanayileşme atılımlarının hız kazanmadığı dönem olan 1960 öncesi dönem, dünyada çevre konusunda önemli etkiler yaratan gelişmelerin yaşandığı 1960’lı yıllar, çevre konusunda uluslararası kaygıların dile getirilmeye, uluslararası işbirliğine gidilmeye başlandığı 1970’li yıllar ile liberal politikaların uygulanmaya başlandığı 1980’li yıllardan günümüze kadar olan dönem. Liberal politikaların neoliberal politikalar olarak devam ettiği bu süreç bir bütün olarak ele alındığından 1990’lı yıllar ayrıca bir inceleme dönemi olarak ele alınmamıştır.

Dönemlere göre yapılan sınıflandırma, Türkiye çevre alanyazınının konulara, yayın türlerine ve çeviri yayın durumuna göre yapılan incelemede kullanılmıştır. Türkiye’de hangi dönemlerde hangi çevre konusunun ne yoğunlukla inceleme konusu yapıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çevre alanyazını dönemler halinde ortaya konulurken her dönemdeki yayınlar tarih sırasına göre ortaya konulmuştur. Böylece söz konusu dönemlerle çevre alanyazınının niteliklerinin daha iyi tanımlanması amaçlanmıştır. Bunun için Türkiye çevre alanyazını dört dönem halinde incelenmiştir. Bu dönemler şöyledir: 1960 Öncesi Dönem, 1960-1969 Dönemi, 1970-1979 Dönemi ve 1980 Sonrası Dönem.

“Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006” çalışması için bugüne kadar çevre konusunda hazırlanmış olan çevre kaynakçaları (Olgun, 1971; Burian, 1972; Aytuğ, 1979; T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü “Çevre Bibliyografyası”, 1995; Köybaşı, 1995; Yeni Türkiye, 1995, Çevre Bibliyografyası; Boratav, 2000), değişik dönemleri kapsayan Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1981, 1982, 1983,

1984, 1995, 1996, 1997, 1998, 2001, Türkiye Bibliyografyası (1992, 1993, 1994, 1997, 1998, 2001, 2002), DPT Bibliyografyası 1960-1985, 1981-1985 Ekonomik Makaleler Bibliyografyası, Toprak ve Tarım Reformu Türkçe Makaleler Bibliyografyası 1960-1974, Türk Toprak Bilimi Açıklamalı Bibliyografyası taranmıştır. Yükseköğretim Kurulu (YÖK)’nun kütüphanesinde yer alan lisansüstü tezler elektronik ortamda taranmıştır. Ayrıca çevre konulu kitap ve makalelerin kaynakçaları taranmıştır. Alanyazını kaynakçası için eser taraması, elde edilebilen eserlerin doğrudan incelenmesi ve elde edilemeyen ancak kaynakçalardan ve öteki şekillerde ulaşılan diğer eserlerin başlıkları üzerinden yapılan incelemelerle gerçekleştirilmiştir. Gazete yazıları ise bu çalışmanın dışında tutulmuştur. İşte bu çalışmanın veri temelini de bu yazılı yapıtlar oluşturmaktadır.

“Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006” da çevreye ilişkin yayınlar seçilirken şu ölçülerle hareket edilmiştir:

(1) Anahtar kavramlar kullanılarak başlık çözümlemesi yapılmıştır.Bu anahtar kavramlar şunlardır: Çevre ve ekoloji, çevre kirliliği, çevre sorunları, toprak kirliliği ve toprağa ilişkin sorunlar (erozyon, kuraklık, sel), hava, su, kimyasal, nükleer, radyoaktif, ışık, manyetik, görüntü ve gürültü kirliliği, küresel ısınma-iklim değişikliği-sera etkisi-ozon tabakasında delinme-asit yağmurları, atıklar-atık yönetimi-ticareti, sanayileşme ve çevre, tarım-hayvancılık ve çevre, biyolojik çeşitlilik, tür çeşitliliği, nesli tehlikede olan türler, endemizm, biyogüvenlik, ormanlar-ağaçlandırma ve çevre, milli parklar-özel çevre koruma alanları-yaban hayatı, çevre değerleri, çevre eğitimi, çevre hukuku, turizm, çevre politikaları, çevre yönetimi, çevre duyarlılığı, çevre bilinci, çevrecilik, STK’lar, çevre gönüllü örgütleri ve çevre, kentleşme- kent, nüfus-göç-yoksulluk, çevre-insan-toplum sağlığı, yerel yönetimler, çevreci hareketler-çevre siyaseti-siyaset, uluslararası boyutları bakımından çevre, çevre disiplini, enerji, ekonomi, çevre ekonomisi, sürdürülebilir kalkınma-yerel gündem 21, çevre teknolojisi-teknoloji, çevre etiği, çevre felsefesi, çevre güvenliği-çevre krizi-çevresel risk-tehlikeler, çevre sosyolojisi, edebiyat ve çevre ve diğer. Bu kavramların geçtiği çalışmalar alanyazını kaynakçasına dahil edildi.

(2) Çevre ile doğrudan ilgili yayınlar seçilmiştir. Çevrenin çok geniş boyutlu bir alan olması nedeniyle birçok çalışma dolaylı biçimle de olsa çevre ile ilişkili

olabilmektedir. Ancak araştırmanın ana amacının çevre alanyazınının gelişme aşamalarının ortaya konulması olması nedeniyle çevre ile doğrudan ilişkili olmayan çalışmalar çevre alanyazını kaynakçası kapsamına alınmamıştır. Örneğin, biyoteknoloji çevreye ilişkin önemli sonuçlar doğuran bir alandır. Çoğunlukla da çevreye ilişkin etkileri bakımından ele alınmaktadır. Ancak “biyoteknolojinin tarıma ilişkin etkileri” gibi çalışmalarda ana konu tarım olduğu için bu tür çalışmalar kapsam dışı bırakılmış fakat biyoteknolojik faaliyetler nedeniyle ortaya çıkan çevre sorunları kapsama alınmıştır. Aynı şekilde sürdürülebilir kalkınmanın çevreye yönelik etkileri, sürdürülebilir kalkınma ve çevre konularına yönelik yapıtlar bu çalışma kapsamına alınmıştır. Bunun yanında “Sürdürülebilir turizm”, “sürdürülebilir eğitim”, gibi doğrudan çevre ile ilgili olmayan ancak sürdürülebilirlik kavramıyla birlikte incelenen yapıtlar kapsam dışı bırakılmıştır.

Çevre konusuna yönelik olarak geçmişten günümüze kadar Türkiye’de yayımlanmış ve yukarıda belirtilen şekillerde ulaşılmış kitap, makale, bildiri, önemli rapor, proje, ders notu, lisansüstü tezler gibi tüm yazılı yapıtlar “Türkiye Çevre Alanyazını Kaynakçası: 1945-2006’ya dahil edilmiştir. Türk yazarlar tarafından ortaya konulan ve Türkiye dışında yabancı ülkelerdeki yayın ortamlarında yayımlanan yapıtlar bu çalışma kapsamına alınmamıştır. Belirtilmesi gereken diğer bir nokta şudur: Birden fazla yayın ortamında veya aynı yayın ortamında değişik tarihlerde yayımlanan bir yapıt diğerinden bağımsız bir yapıt olarak kabul edilmiştir. Benzer şekilde sempozyum, kongre, konferans, seminer vb. etkinliklerin metinleri kitap olarak yayımlanmışsa bu tür yayınlar da birer kitap olarak alanyazını kaynakçasına dahil edilmiştir. Bu tür kitaplardaki makaleler de kitaptan bağımsız olarak alanyazını kaynakçasına girmiştir.

Çalışmanın temel sınırlılıklarından biri, alanyazın incelemesinin alanyazını kaynakçasında yer alan yapıtların başlıkları üzerinden yapılmış olmasıdır. Konulara göre yapılan sınıflandırmada her eser, başlıklardan hareketle ilgili olduğu konu başlığı altında incelenmiştir. Bu sınıflandırmayla Türkiye çevre alanyazınında başlangıcından günümüze dönem dönem hangi konuların ele alındığı ve ne yoğunlukta işlendiği hakkında bilgilere ulaşılmıştır. Bu başlık altında aynı zamanda Türkiye kaynaklı somut çevre sorunlarına yönelik yayınlar ile diğer ülkelerde yaşanan somut çevre sorunlarının alanyazında kapladığı oran çizelgeler yoluyla

ortaya konularak, Türkiye’de çevre yazınının hangi kaynaklardan beslendiğine ilişkin bulgulara ulaşılmaya çalışıldı.

Çevre konularının fen, sağlık, mühendislik vb. disiplinler içerisindeki yerinin belirlenmesi de çalışmanın bütünlüğü açısından ortaya konulması gereken bir durumdur. Yapıt başlıkları üzerinden disiplinlerin çevreyle ilgilenme düzeylerinin belirlenmesi zor olduğundan bu konuda lisansüstü tezlerden yararlanılmıştır. Tezlerin sunulduğu anabilim dallarına göre ilgi ve sahiplenme düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için konular değerlendirmesi altında dönemlere göre oluşturulan çizelgeler yoluyla çeşitli disiplinlerin çevreyi araştırma konusu edinme düzeyi belirlenmeye çalışılmıştır.

Çevre alanyazınının konulara göre yapılan sınıflandırmasında toplam 42 konu başlığı belirlenmiştir. Bu konu başlıkları Ek.1’de yer almaktadır. İki veya daha fazla konuya yönelik olarak yazılmış yapıtlar (Örneğin: İstanbul’da Hava ve Su Kirliliği”, “Hava, Su ve Toprak Kirliliği”, “Türk Hukukuna Göre Hava Kirlenmesi”), konu sınıflandırmasında, ilgili olduğu birden çok sınıflandırmada ayrı ayrı değerlendirmeye alınmıştır.

Diğer bir sınıflandırma türünü oluşturan yayın türleri sınıflandırması sayesinde Türkiye’de çevre konusuna yönelik yayınların hangi yayın ortamlarında öncelikle yer bulduğu, hangi yayın türlerinde ilk yapıtların ortaya çıktığı ve bu yayın türlerinin zamanla ne tür yayınlara dönüştüğü ve bunların gelişim aşaması bakımından bir değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. Yine bu değerlendirme dönemlere göre yayın türlerinin ortaya konulduğu çizelgeler yoluyla yapılmıştır.

Çeviri yayın durumuna göre yapılan sınıflandırma sayesinde Türkiye çevre alanyazınında hangi konu ve kavramların çeviri yayınlarla Türkiye çevre yazınına