Cizre Harekâtının Durdurulması ve Müteakip Olaylar

Cizre ve civarında İngiliz harekatı devam ederken, Guyan Aşireti tarafından İngiliz temsilcisine iletilen bir notta yazılanlar, İngilizlere karşı oluşan olumsuz havayı hissettiriyordu. Ne var ki, aşağıdaki satırlardan anlaşılacağı üzere aşiret çok küçük hesaplar peşindeydi:

…aşiretin koyunlarını çaldığınız için, siz güvenilmezsiniz ve bize karşı yanlış tutum içerisindesiniz. İhtiyaçlarımızı karşılamamız için Zaho’ya gelmemizi yasakladınız. Bu sebepten dolayı, Seranis’teki polis noktanıza saldırdık. Eğer inadınızdan vazgeçerseniz ve fakirleri serbest bırakarak Zaho yolunu bize açarsanız, silahlarınızı ve kazandığımız ganimetleri size iade edeceğiz. Böyle olmaz ise, Allah’ın izni ile inşallah Musul’a kadar size saldıracağız ve bütün arazinize zarar vereceğiz.272

Guyan Aşireti’nin İngiliz temsilcisinden talepleri İngilizlerin siyasi beklentilerinden farklı olarak, küçük maddi isteklerle sınırlıydı. İngilizler ise Guyan Aşireti’ne gönderdikleri cevapta İngiliz siyasi memurunu katledenlerin teslimi halinde Zaho’ya gidip gelmelerine izin verilebileceklerini bildirmekle yetineceklerdi.273

İngilizler, köyleri bombalamanın İngiliz çıkarlarına katkı sağlamayacağını uygulamalı olarak test etmişlerdi. Bu nedenle, Seyyit Taha ve Binbaşı Noel’in öncülüğünde yürütülen; Kürtlerde İngiliz karşıtlığının engellenmesi misyonunun sonuçlandırılmasına kadar beklemenin daha iyimser bir tablo ortaya çıkartacağı görüşünde mutabık kalınmıştı.274 Bu görüş doğrultusunda, 21 Mayıs 1919 tarihinde 18. Bölüğe çekilen telgrafla bombalamanın durdurulması emri verildi275 ve operasyona katılan uçaklar Süleymaniye’ye çekildi.276

Bombalamanın sonlandırıldığı tarihteki ilk bilgilere göre, Keroar ve diğer kasabalarda toplam 600 sivil hayatını kaybetmişti ve ölenler arasında Guyan Aşireti ağalarından Şerif Halife’nin oğlu Nivet Şerif’te bulunuyordu.277İngiliz yönetiminin hava harekatı sonrasında aşiretler, İngilizlerin tahriklerinden etkilenerek saldırı hazırlığına başladılar. Şırnak Aşireti lideri Abdurrahman Ağa ise Ermenilerin İngilizler tarafından Zaho’ya yerleştirildikleri,

272TNA. AIR. 20/510, Memorandum Mousul to Civil Commissioner, 16 May 1919. s. 91.

273 İngiliz siyasi memurunu katledenlerin isimleri: Tahir, Hamza, Sadık, Hacı Şaban, Mehmet ve Salih, olarak zikredilmektedir (BOA. DH. KMS. 53/3-70, Bitlis’ten Dâhiliye Nezareti’ne, 11 Kasım 1919, Ek. 4-5).

274TNA. AIR. 20/510, G.H.Q. From Political Officer Mousul to Civil Commisioner, 21 May 1919. s. 91. 275TNA. AIR. 20/510, Baghdadto Eighteenty Division, 1919, s. 94.

276TNA. AIR. 20/510, Mesopotamian Expeditionary to Chief on Tour, s. 93.

277TNA. AIR. 20/510, Memorandum from the Special Service Officer Mousul, to General Headqartes,21 May 1919, s. 89.

ibadethanelerine zarar verdikleri hususunda halkı uyararak savunma amaçlı ve gerilla tarzı mücadele amacıyla halkı organize ediyordu.278

Kürt aşiretler, İngilizler karşısında kendilerini savunamayacak ölçüde rezil duruma düştüklerini belirterek, Osmanlı Devleti’nden yardım talep ediyorlardı.279 Kürt aşiretlerden temkinli olmalarını isteyen Babı Ali ise, İngilizlere karşı herhangi bir girişimde bulunamayacak ölçüde çaresiz durumdaydı.280 22 Ağustos 1919’da İngilizler Silvan’ın köylerini bombalarken, İngiltere’nin himayesinde Zaho’da bulunan Ermeniler de, Cizre’nin Silvan nahiyesinde bulunan türbeyi tahrip etmişlerdi. İngiltere’nin attığı bombalardan birisinin camiyi tahrip etmiş olması Kürtlerin dini duyarlılıklarının bir derece daha artırılması amacıyla mükemmel bir propaganda malzemesine dönüştürülmüştü. Vali Vehbi Bey, Dâhiliye Nezareti’ne Kürtlerin dini hissiyatın etkisiyle İngilizlere karşı taşkınlıklarını önlemek için tedbir aldığını,281 ancak önlemlerin yetersiz kalabileceğini de bildiriyordu. Siirt ve çevresinde bulunan aşiretlerde tahmini olarak yirmi bin tüfek vardı ve aşiretlerin şeyhlerin talimatı doğrultusunda, cihat adı altında bir araya gelerek İngilizlere taarruzda bulunması ihtimali çok yüksekti. Siirt ve civarında Kürt aşiretlerin galeyana gelmesi durumunda Osmanlı Devleti’nin aşiretleri dizginleyebilecek düzeyde askeri kuvveti ise bulunmuyordu.282

Osmanlı Devleti, Ağustos 1919’da Musul’da bulunan İngiliz askeri kumandanlığına telgraf çekerek Cizre’ye yapılan hava saldırısını protesto etti. İngiliz kuvvetlerinden aşiretleri galeyana getirebilecek bu tahriklerden kaçınmalarını işaret ederek,283 olası bir saldırı durumunda İngilizlerin meşru müdahale iddialarına karşı peşinen önlem alma gayretinde oldu. Osmanlı Devleti İngiltere’nin askeri faaliyetlerini, Musul’un işgalinde izlenen

278 Ermenilerin İngilizlerle birlikte hareket ettiklerini beyan eden Abdurrahman Ağa, arazinin Ermenilere teslim edilmemesi için ahaliyi mücadeleye çağırıyordu (BOA. DH. KMS. 53/3-4, 28 Ağustos 1919, Ek. 2-5).

279BOA. DH. KMS. 53/3-4, Bitlis’ten Dâhiliye Nezareti’ne, 29 Ağustos 1919, Ek. 11.

280BOA. DH. KMS. 53/3-4, Şırnak Aşieti ağası Abdurrahman’dan Dâhiliye Nezareti’ne, 28 Ağustos 1919, Ek. 2-5. 281BOA. DH. KMS. 53/3-4, Bitlis’ten Dâhiliye Nezareti’ne, 1 Eylül 1919, Ek. 8.

282Bitlis Vali Vekili Vehbi Bey Dâhiliye Nezareti’ne çektiği telgrafla İngiliz siyasi hâkiminin Şırnak ve çevresindeki keyfiyetini önlemek için, Şırnak ve çevresinde bulunan Aşiret ağalarının nişanla taltif edilmelerini öneriyordu. Taltifi istenen aşiret ağaları: Şırnak Aşireti Ağası Abdurrahman Ağa, Şırnak ağalarından Süleyman Bey, Garzan’da Cumani Aşireti Ağası İsmail Bey, Mutki Kazası Kırlı Aşireti’nden Hacı Musa Bey, Sason’da Bedri Aşireti’nden Hasan Bey, Kulp’ta Haban Aşireti’nden İzzet Bey’dir. Ayrıca, Siirt Müftüsü Hoca Halil, Muş Belediye Reisi Hacı İbrahim Bey, Siirt Belediye Reisi Hami Efendi’nin de taltifi istenmişti (BOA. DH. KMS. 53/3-17, Bitlis’ten Dâhiliye Nezareti’ne, 31 Ağustos 1919, Ek. 2-4).

283 BOA. DH. KMS. 53/3-7, Babı Ali Dâhiliye Nezareti Şifre Kaleminden Musul İngiliz Askeri Kumandanlığına, Agustos 1919, Ek. 2.

taktiğin tekrar uygulanmaya konulması suretiyle, meşru zemin oluşturma çabası olarak yorumluyordu.

Bölgedeki Kürtlerin, İngiliz askeri birliklerinin ve Ermenilerin ortak kara harekâtı düzenledikleri yönündeki malumatın doğruluğu ise Dâhiliye Nezareti’nin çalışmaları sonucunda resmi veriler doğrultusunda ispatlanamamıştı. Yapılan tetkiklerde, Ermeni kuvvetlerinin Şırnak civarında saldırılarının doğruluğu anlaşılmış, ancak İngiliz askerlerinin Ermenilerle birlikte Kürtlere saldırdıklarına dair net bir bilgi edinilememişti.284

Hava harekâtı sonrasında Musul siyasi temsilcisi Lehman’ın, emrindeki 1500 piyadeyle birlikte 30 otomobil ve 2 uçağı Zaho’ya göndermesi Diyarbakır Valisi Faik Ali Bey tarafından Guyan ve Cizre istikametine yapılabilecek kara harekâtının hazırlığı olarak yorumlanıyordu.285

İngilizler, hava saldırısını sonlandırdıkları tarihten itibaren çok sık olmamak üzere Zaho ve Şırnak arasında kalan yerleşim alanlarını bombalamaya devam ettiler. 21 Mayıs’tan sonra Ermeni ve Nasturilerden teşkil edilmiş 500 kişilik İngiliz birliği Türk-Irak sınırını geçerek, Van ve Muradiye aşiretlerinin çoğunu teslim aldığı gibi, bir kısmını da göçe zorlayarak Guyan Aşireti üzerindeki baskıyı artırdı. Yaşanan olaylar üzerine Şırnaklı Aşireti, Guyan Aşireti’ne destek kuvvet gönderdi. İngiltere’nin tertip ettiği saldırılara karşı Şırnaklılar kaymakamlıktan izin istemekle birlikte, eğer izin verilemeyecekse Osmanlı Devleti’nin Şırnak ve Guyan bölgelerinde araştırma yapmasını talep ettiler.286 Osmanlı Devleti ise İngilizlerin Mütareke’nin 7. Maddesinin kullanması ihtimaline karşı; daha önce olduğu gibi, aşiretlerin duyarlı olması ve İngilizlere karşı saldırıda bulunmaması tavsiyesini tekrar etmekle yetinmek zorunda kaldı.

Lehman öncülüğündeki kuvvetler İmadiye Guyan arasındaki Kürt aşiretlere askeri operasyon yaptıysa da, bu harekât İngiliz kuvvetlerinin çok fazla can kaybı vermesine neden oldu. Cizre Kaymakamlığı’ndan Diyarbakır’a verilen bilgiye göre, Lehman öncülüğündeki İngiliz birliği Kürtlere karşı yaptığı operasyonda 2 top ve birçok mühimmatı bırakarak geri çekilmek zorunda kalmış ve İngiliz birliklerinden 30 asker

284BOA. DH. KMS. 53/3-4, 31 Ağustos 1919, Ek. 5.

285BOA. DH. ŞFR. 642/39-1, Diyarbakır Valiliği’nden Dâhiliye Nezareti’ne, 17 Ağustos1919, Ek. 2. 286BOA. DH. ŞFR. 645/80, Bitlis’ten Dâhiliye Nezaretine, 4 Eylül 1919, Ek. 1-3.

öldürüldüğü gibi, 120 asker de esir alınmıştı. Zaho’ya yaralı olarak getirilen çok sayıda İngiliz askeri ise tedavi edilmek üzere İmadiye’ye sevk edilmişti.287

İngiliz yönetimi Zaho’da bulunan temsilciliğinin idari sınırını Musul’un kuzey istikametinde genişletme çabasındayken, 23 Mayıs 1919’da Süleymaniye’de Şeyh Mahmud isyanı patlak vermişti. Bu isyan İngilizlerin askeri operasyonları birkaç aylığına sonlandırmalarına ve Mütareke sınırının güney istikametine çekilmelerine neden olmuştu. Bunun yanı sıra, Paris’te Kürt-Ermeni anlaşmasının sağlanmasına yönelik şartların henüz olgunlaşmamış olması da, İngilizlerin Irak’ın kuzeydeki askeri faaliyetlerinin bir süre askıya alınmasında etkili olmuştu.