Cinsel Esirgeme

Bu başlıkta, esirgemenin cinsel boyutlarını irdelemeye çalışacağız. Bu-rada esas soru şudur: neden islam dini bu meseleye karşı iki farklı yakla-şım sergilemiş ve neden erkeğin kadını esirgemesini güzel bir sıfat ve ka-dının kocasını esirgemesini ise çirkin bir sıfat olarak kabul etmiştir?

43 “Mümkün oldukça kadınların yabancı erkeklerle muaşeret etmesini engelle.

Kadını hiçbir şey ev kadar korumaz. Onların evden dışarı çıkıp yabancı erkeklerle muaşeret etmeleri onlar için ne kadar zararlı ve tehlikeli ise, yabancı bir erkeği eve getirmen ve ev ortamında muaşeret etmelerine izin vermen de bir o kadar zararlı ve tehlikelidir.” age. “mukaddimatu’n-nikâh” babları, 24.

bab, s.41.

Bazı rivayetlerde, erkeğin kadını esirgemesi imanına işaret ederken, bunun karşısında kadının erkeğe aynı esirgemeyi uygulaması küfür işa-reti olarak sayılmıştır.⁴⁴ Diğer bazı rivayetler de yüce Allah’ın esirgemeyi erkekler için belirlediği ve kadınlar için belirlemediği de beyan edilir.⁴⁵

Bu ayrım hukuki ağırlıktan yoksundur, ama kadın ve erkeğin aile içindeki konumunun dengesizliği ve erkeklerin kadınların üzerinde daha fazla kontrol hakkı meselesinde etkili olabileceği için çok önemli sosyal anlamlar içerir ve bu yüzden de irdelenmesi gerekmektedir.

islam dininin bu konuya bakışını aydınlığa kavuşturmak için bir-kaç noktayı hatırlatalım:

a- Esirgemenin mahiyetinin analiz edilmesi doğrultusunda en başta şu noktanın altı çizilmelidir: cinsel esirgeme, esirgemenin genel kavra-mının sadece bir çeşididir ve bunun başka çeşitleri de vardır. örneğin ço-cuğunu kurtarmak için kendi hayatını tehlikeye atan bir annenin o anki psikolojik hali ve hayvanlar âleminde müşahede ettiğimiz benzer durum-lar, cinsel yönü söz konusu olmadığı halde bir tür esirgeme numunesi-dir. Böylece esirgeme sıfatını, bir insanın veya hayvanın sahip olduğu, fakat başkaları tarafından tehdit veya saldırıya maruz kaldığı değerli bir şeyi savunma ve koruma hissinin dışa vurması şeklinde tanımlayabiliriz.⁴⁶ Eğer o değerli şey, namusla ilgili veya cinsel nitelikli bir şey olursa ki, in-sanlar konusunda onların şeref ve haysiyeti ile de düğümlenmiş olur, bu hal değişikliğine ve dışa vuran hissiyata cinsel esirgeme denir.

Bu açıklama, esirgeme ile kıskanmanın nerede birbirinden ayrıldığını da belirlemiş oluyor. zira kıskançlığın sebebi, başkasının elde ettiği bir nimet veya başarıyı kıskanan kimsenin bu nimet veya başarıdan mahrum kalmış olması ve sonuçta başkası için de başarısızlığı arzu etmesi duru-mudur. Bu iki sıfatın birbirinden ayrılması gerektiği Batılı yazarlar tara-fından da vurgulanmıştır.⁴⁷ Sosyal psikoloji ansiklopedilerinden birinde

44 Hadisin metni şöyledir: “Kadının gayreti küfürdür, erkeğin gayreti ise imandır.” age.

“mukaddimatu’n-nikâh” babları, 78. bab, s.111.

45 age. s.108 ve 110.

46 Tabatabaî, el-mizan Fi Tefsiri’l-Kur’ân, c.4, s.175.

47 Gayretin ingilizce karşılığı “Jealousy”, kıskançlığın karşıtı “envy”dir. Bazı mütercimler bu kelimeleri çevirirken her ikisini de kıskançlık olarak çevirmektedirler. Bu hata, konuyu yanlış anlamaya sebep olabilir.

beyan edildiği üzere esirgemenin, esas etkeni; gayet yolunda giden iyi bir ilişkinin tehdit edilmesi durumudur -özel olarak cinsel ilişki- ve bu da genellikle korku, rahatsızlık ve öfke duyguları ile beraberdir. Ancak kıskançlık, başkasının sahip olduğu bir şeye sahip olma eğilimidir ki, bu eğilim doğal olarak başkasının başarısından ve o şeye sahip olmasından bir nevi rahatsızlık duyma ile beraber gelir.⁴⁸

b- Esirgeme sıfatının kaynağı konusunda belli bir görüş birliği mev-cut değildir. Bazı müslüman düşünürler bu sıfatın içgüdüsel ve fıtrî ol-duğunu beyan etmiş⁴⁹ ve bazı Batılı araştırmacılar da kültürün tesirle-rini benimsemenin yanında bu sıfatın doğal ve fıtrî olduğunu vurgulamış ve görüşlerini doğrulamak adına hayvanlar dünyasından bazı örnekler getirmişlerdir.⁵⁰

Bu görüşe karşı kimileri de, esirgeme sıfatının sırf kültürel etkenle-rin ürünü olduğunu telakki etmiş ve ilk görüşün savunduğu delilleri ye-tersiz bulmuştur.⁵¹

islamî rivayetlerde de esirgemenin fıtrî olduğu konusunda açık ifa-deler göze çarpmıyor ve sadece bir rivayette şu ifade yer alıyor: Eğer bir erkekte gayret duygusu yoksa kalbi ters yüz olmuştur.⁵² Belki de bu ta-bir, esirgemenin fıtrî oluşuna bir işarettir. Yani, kalbin ters yüz olması, insanın ilk yaratılışı ve fıtratının değişmesini ima edebilir. ne var ki fıt-ratı böyle algılamak, fıtfıt-ratın zatî ve değişmez olmasını gerektirmez. zira aynı rivayette erkeğin esirgeme duygusundan yoksun olduğu varsayıl-mıştır ve yine diğer bazı rivayetlerden de esirgeme sıfatının yok olma ih-timali ve buna karşı eğitim yolu ile oluşması ve takviye edilmesi imkânı sonucu çıkar.⁵³ Bu noktalar da sırf bu sıfatın oluşmasında kültürel ve eği-tim eksenli etkenlerin rolüne işaret etmektedir.

Bunun karşılığında esirgeme sıfatının çeşitli toplumlarda yaygın ol-ması ve hayvanlar âlemindeki benzeri durumların müşahede edilmesi hali

48 manstead and Hewstone (eds.), The Blackwell Encyclopedia of Social Psychology, P.342.

49 Tabatabaî, el-mizan Fi Tefsiri’l-Kur’ân, c.4, s.175.

50 Goode, The Family, P.17.

51 Kleinberg, revanşinasi-i ictimanî, c.1, s.164-165.

52 Vesailu’ş-Şia, c.14, “mukaddimatu’n-nikâh” babları, 77. bab, s.108.

53 age. c.5, “mukaddimatu’n-nikâh” babları, 140. bab, s.179, c.3.

önünde bulundurulduğunda, esirgeme sıfatının geniş anlamının kendini sevme veya kendini savunma içgüdüsünden kaynaklandığını ve öncelikle insanın kendi nefsine ve daha sonraki derecelerde nefsin diğer parçala-rına yönelik olduğunu görmemiz mümkündür. Ama nefsin diğer parça-ları aynı sırada yer almaz.

Bedensel parçalar, yani vücudu oluşturan organlar konusunda içgü-dünün etkili rolü inkâr edilemez. Bu yüzden insanlar ve hayvanlar her türlü tehdide karşı içgüdüsel olarak tahrik olup kendilerini savunmaya kalkıştıkları gibi, vücutlarını oluşturan organların tehdit edilmesi durumla-rında da benzer bir tepkiyi verirler. Bu durum, içgüdüsel olarak çocuğunu kendisinin bir parçası gören annenin çocuğunu savunmasında da göze çarpar. Ama cinsel esirgeme gibi durumlarda kültürel etkenlerin müda-hil olma ihtimali kuvvet kazandığı için, cinsel ortak nefsin itibarî parçası sayılabilir ve sonuçta esirgemenin içgüdüsel olduğu kuşkusu oluşabilir.

Bu ihtimale göre bile, kültürel etki sadece kendini savunma içgüdüsünün gerçekleşmesi için zemin oluşturma düzeyinde kalır ve içgüdünün mü-dahil olduğunu temelden inkâr etmez. Bunun dışında, kadın ve erkeğin cinsel esirgeme tartışmasının devamında gündeme getireceğimiz mesele-leri göz önünde bulunduracak olursah eğer bu ihtimalden çürütülmelidir.

c- Konuşmalarımızın asıl sorusu, yani islam’ın neden kadın ve erke-ğin cinsel esirgemesine farklı yaklaştığı mevzuuna gelince; ilk bakışta bu ayrımın doğal cinsel ayrımlardan birinden kaynaklandığı düşüncesi akla gelmektedir. Yani, esirgeme sıfatı fıtrî ve doğal olarak erkeklere özgüdür ve kadınlarda esas itibarı ile böyle bir sıfat oluşmaz, nitekim hayvanlarda da erkek hayvanda içgüdüsel olarak çiftine karşı bir nevi malikiyet duy-gusu vardır, ki bu duygu dişi hayvanda görülmemektedir. Bazı rivayetlerde kadınların esirgeme duygusunun kıskançlık meselesinden kaynaklandı-ğına yönelik tabirler de⁵⁴ bu düşünceyi doğrular nitelikte telakki edilebilir.

Ancak bu düşünceyi ıslah ve dengelemek gerekir, çünkü kadının esirgemesi en çok karı koca ilişkisi çerçevesinde ve meşru çok eşlilik konusunda kıskançlık misdakı olarak telakki edilir. Bu algının dayan-dığı noktayı ifade etmek gerekirse; Burada kadın, bir başkasının nime-tini elinden alarak kendisinin o nimetten faydalanmasını arzu eden bir

54 age. s.107, h.1 ve 110, h.3.

niyet taşımaktadır. Burada bir nimeti ve kendisine ait olan özel bir hakkı dış tehdide karşı koruma durumu söz konusu değildir. Fakat çok eşlilik gibi özel durumların dışında kadında cinsel esirgemenin esas itibarı ile mümkün olma meselesi, bu rivayetlerin beyan etmek istediği bir mesele değildir. mesela, annenin kızının cinsel iffetinin tehdit edilmesine karşı esirgeme duygusunun dışa vurmasının cinsel esirgeme olmadığını telakki etmemek için ortada hiçbir delil yoktur.

d- Son nokta, ideal esirgeme ve ideal olmayan esirgeme arasındaki sınırı belirlemekle ilgilidir.

islam’ın erkeğin esirgeme duygusunu sosyal ilişkileri kontrol etme ve ailesini koruma bağlamında etkili bir araç olarak takdir etmesi, radi-kal algılamalarla sonuçlanmamalıdır; çünkü yersiz esirgemenin olumsuz yönleri islam’ın gözünden kaçmamıştır.

Bazı rivayetlerde yersiz ve yerinde esirgeme arasında açıkça fark bu-lunduğu beyan edilmiş ve birinci kısım esirgeme tenkit edilirken, psiko-lojik ve ailevi açıdan olumsuz sonuçları hakkında uyarıda bulunulmuş-tur⁵⁵. Bu rivayetlere göre, erkeğin esirgemesi ancak eşinin (ve daha geniş bir kapsamda kızı veya kız kardeşi gibi akrabaları ve hatta din kardeşle-rinden birinin) iffet ve masumiyeti fiili veya potansiyel olarak tehlike al-tında olduğu zaman takdir edilir. Ama erkeğin; kadının takvasından emin olduğu ve dış tehdit bulunmadığı durumlarda, islam dini erkeğin esirge-mesini uygunsuz görmektedir.

Bu sonuçlandırma ile ilgili olarak rivayetlerin dayandıkları belgelerin zafiyeti gündeme getirilebilir. Bu da rivayetlerin mutlak delilleri, yani er-keklerin esirgeme duygusunu mutlak bir şekilde teşvik eden ve kadının iffetinin tehdit altında olması veya olmaması durumlarını ayırt etmeyen delilleri⁵⁶ şarta bağlama özelliğini yok eder.

55 imam Ali’nin (a.s) imam Hasan’a (a.s) mektubunda şöyle geçmiştir: “Yersiz gayretten sakın. Bu iş sıhhatli kadınların hasta olmasına sebep olur.” age. “mukaddimatu’n-nikâh”

babları, 134. bab, s.175. Başka bir rivayette ise şöyle geçer: “Bazı gayretler var ki Allah onu sever, bazı gayretleri de Allah sevmez. Allah’ın sevdiği gayret, şüphe durumunda gayrettir, Allah’ın sevmediği gayret ise şüphe dışında gayrettir.” Kazvinî, Sünen-i ibn mace, c.1, s.643.

56 Vesailu’ş-Şia, c.14, “mukaddimatu’n-nikâh” babları, 77, 132, 134 ve 140. bablar, s.108, h.2 ve 3; s.109, h.7, 8 ve 10; s.111, h.8; s.174, h.1 ve 2; s.176, h.2 ve 3; s.179, h.3.

Ama imam Ali’nin (a.s) yazdığı mektubun dayandırıldığı belgeyi dü-zeltme imkânı bulunduğundan⁵⁷ bu sorun da bertaraf olur. Ayrıca mut-lak delilleri şarta bağlayan muteber bir rivayet de vardır ki bu da, helal işlerde esirgemenin; aşırı taassuptan doğan gayretin uygunluğunun söz konusu olmadığını beyan eden rivayetlerde ifade edilmiştir.⁵⁸ Bu rivayete göre, erkeğin, kadını bir mahremi ile meşru muaşeretlerde bulunması du-rumlarında esirgemesi, uygun sayılmaz. O zaman şöyle bir sonuç çıkar:

Eğer cinsel günahın vuku bulması (ister en ağır şekli ile, yani kadının iffetinin çiğnenmesi ve ister namahrem kadına pak olmayan gözle bak-ması gibi daha hafif durumlarda) ihtimali yoksa, erkeğin eşini esirgemesi islam açısından asla uygun değildir.

Her hâlükârda, erkeklerin esirgemeye teşvik edilmesinin, cinsiyet açı-sından olumsuz sonuçlar doğurabileceği iddia edilebilir ve bu durumun erkeğin kadın üzerinde hâkimiyet kurma ve onu kontrol altında tutma eğilimini takviye edeceği söylenebilir.⁵⁹ Ama ideal olan ve ideal olmayan esirgeme arasında sözü edilen sınırı benimseme varsayımı ile bu eleştiri-nin cevabı da açıktır. Çünkü ideal esirgeme, günahı önleme amaçlıdır ve bu durumda erkeğin gözetlemesini olumsuz değerlendiremeyiz. Kökü ca-hillik, bağnazlık ve bencilliğe uzanan ideal olmayan esirgemenin ise kül-türel yöntemlerle tedavi edilmesi gerekir.