Birinci Dünya Savaşı Döneminde Arnavutluk (1914-1918)

23 Kasım 1913'de İsmail Bey’in başkanlığını yaptığı Arnavutluk Yerel Yönetimi/Vlora, Prens William of Weid’in Avrupalı Güçler tarafından Arnavutluk’un gelecek prensi olarak seçildiğinin haberini resmi olarak almıştır.219

William’ın söz konusu sorumluluğu almasında eşi Sophie’nın büyük teşviki bulunmaktadır.220

Prens William resmi olarak 06 Şubat 1913’te söz konusu teklifi resmi olarak kabul etmiştir.221

İtalya, Dünya Savaşı’nda henüz saf belirlenmemişken, 30 Ekim 1914 yılına Süreyya Bey222_{’in memleketi Vlora’yı ve Sazan Adasını; 16 Aralık’ta işgal etmiştir.}

Londra’daki gizli anlaşmalarla Nisan 1915’te müttefiklerin rızasını alan İtalya, Sazan ve Vlora ile çevresi karşılığında savaşa taraf olarak girmiştir.223

Arnavutluk bağımsızlığının ardından iç karışıklıklar ve dış tehditlerle uğraşmak zorunda kalmıştır. Kuzeyli Arnavutlar, güneyde Avlonya’da kurulan hükümeti tanımamışlar ve İsmail Kemal hükümetini geçersiz kılmışlardır. Esat Paşa, Draç’ta bir hükümet kurup, Arnavutluk kralı olmaya çalışmış ancak o da başarılı olamamıştır.

Arnavutluk içinde, Gegler ve Tosklar, farklı partiler, aşiretler birbirleriyle mücadeleye girmiş ve kapışmışlardır. İsmail Kemal 22 Ocak 1914’te başkanlıktan çekilip, ülke idaresini Ekim 1913’te faaliyete geçen Uluslar arası Denetleme ve Himaye Komisyonuna bırakmıştı. 15 Ocak 1914'de İsmail Kemal Bey 1912’den beri sürdürdüğü Yerel Devletin Başkanlığından istifa etmiştir. Kemal Bey Arnavutluk’tan ayrılarak Nice/Fransa’ya gitmiştir. Uluslararası Kontrol Komisyonu İsmail Kemal yerine Esat Paşa’yı getirmek istemiş, ancak Esat Paşa bunu kabul etmemiştir.224

Prens William 02 Mart 1914’te başkent olarak seçtiği Durres’e, Taurus isminde bir Avusturya-Macaristan yatıyla karısı ve çocukları yanında olmak üzere İtalyan, Fransız ve İngiliz savaş gemilerinin nezaretinde gelmiştir.225

219 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 50. 220 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 51. 221 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 57. 222 Avlonyalı Süreyya Bey: Büyük devletlerin uzlaşmasıyla Arnavutluk hükümdarı ilan edilen Prens zu

Wied ve sonra Esat Paşa hükümeti zamanlarında Süreyya Bey Viyana’da Arnavutluk sefiridir. Fakat Avusturya’yla ilişkisi zamanla bozuluyor. Bunun sebebi Avlonya yakınlarında Paşa limanı denilen stratejik önemde bir toprağın yüksek meblağ karşılığı İtalyanlara satmasıdır.(Bkz. Avlonyalı Süreyya Bey, a.g.e., s. 53.)

223 Avlonyalı Süreyya Bey, a.g.e., s. 54.

224 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 56. 225 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 59.

14 Mart 1914'de Durres’ta bulunan Kral William’ın hükümet kabinesi aşağıdaki gibi oluşturulmuştur:

-Turhan Paşa: Başbakan ve Dışişleri Bakanı, -Esat Paşa Toptani: İçişleri Bakanı,

-Myfid Bey Libohova: Adalet ve Din Bakanı -Aziz Paşa Vrioni: Tarım ve Ticaret Bakanı, -Dr. Adamidi Bey Frasheri: Maliye Bakanı,

-Hasan Bey Pristina: Halk İşi, Posta ve Telgraf Bakanı

- Dr. Mihal Bey Turtulli: Eğitim Bakanı. Bakanlardan ikisi Katolik, ikisi Ortodoks, diğerleri de Müslüman’dır. Kabine Esat Paşa’nın etkisi altındaydı.226

Alman Prens Wilhelm zu Wied Arnavutluk’a Avusturya ve İtalya tarafından ülkeyi yönetmek için 7 Mart 1914’te;227

gönderildiğinde belli başlı iki problemle karşılaşmıştır. Bunlardan ilki iktidarı ele geçirmek isteyen Esad Toptani Paşa’nın karşı eylemleri ile Yunanistan’ın Korça ve Berat’ı işgal etmesidir. Ancak Prens Wilhelm’in 03 Eylül 1914’te;228

ülkeden ayrılmasına neden olan esas konu ise Avusturya’nın Birinci Dünya Savaşı’nda Sırplara karşı 28 Eylül 1914’te açtığı savaşta Arnavutluk ordusunun kendi tarafında savaşmasını istemesinin Prens Wied’in Londra Büyükelçiler Toplantısı kararlarını sebep göstererek ret reddetmesi yatmaktadır.229

Bir Protestan olan230 Prens Wilhelm’in Avusturya ve Almanya yanlısı tutumu, İtalya ‘nın nüfuzunu sınırlıyordu. Bu zayıflığını gidermek için İtalya, prensin yanı sıra iç ve dış işlerinden sorumlu bakanı Esad Paşa Toptani’yi destekledi. Kral olma hırsını taşıyan ve eski acımasız toprak sahiplerinden biri olan Toptani, İtalya’nın desteği ve sahip olduğu idari olanaklardan istifade ederek Wilhelm karşıtı silahlı gruplar kurmaya başladı. Zaman zaman Karadağ sınırından içeri sızan Kaçak hareketini de kullanarak, ülkede istikrarsızlık ve güvenlik sorunu varmış gibi bir izlenim yarattı. Esad Paşa’nın faaliyetleri kısa sürede ortaya çıktı ve sınır dışı edildi.231

226 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 60-61. 227 Captain Duncan Heaton Armstrong, a.g.e., s. XXXVIII.

228 Captain Duncan Heaton Armstrong, a.g.e., s. XXXVI 229 Paulin Kola, a.g.e., s. 16.

230 Captain Duncan Heaton Armstrong, a.g.e., s. XI.

Esat Paşa, Prens Wilhelm’e karşı adamları ile düşürme planı ve eylemi yaptıysa da başarılı olamamıştır.232_{Ancak Wilhelm idaresi uzun sürmemiştir. 03-06 Eylül}

1914'de Avrupa’nın büyük güçleri ve uluslar arası kontrol komisyonunun tavsiyesi ile Kral Wilhelm Arnavutluk halkına ayrılma nedenlerini belirten bir mesajla Arnavutluk’u terk etti ve böylece Arnavutluk’ta altı aylık krallık dönemi kapanmış ve bir daha dönmemek üzere ayrılmış oldu. Eğer Kral Wilhelm tecrübeli biri olmuş olsaydı, belki Arnavutluk krizden kolaylıkla çıkabilirdi.233

Bütün bu karışıklıklar sırasında Arnavutluğun diğer bölgeleri de Sıbistan, Yunanistan Avusturya ve Fransa vb. gibi birçok ülke tarafından işgal edildi. Esat Paşa da Sırpların yardımıyla kurtulup, isyanın bütün elebaşlarını astırdı. Bundan sonra Arnavutluk, Avusturya-Macaristan işgalini gördü. Arnavutluk Birinci Dünya Savaşı’nda (1914-1918) Avusturya, İtalya, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ, Fransa ve Bulgaristan tarafından işgal edilmiştir.234

05 Ekim 1914'de Kral Wilhelm’dan sonra hükümranlık boşluğunu Esad Paşa doldurmak istedi ve 5.000 kişilik kuvvetiyle Durres’a geldi. Kendisini Başkan, Başbakan ve Başkomutan ilan etmeyi müteakip Avusturya-Macaristan Devletine karşı savaş ilan etti. Ancak 1914 yılı biterken ülke altı rejime ayrıldı:

- İşkodra Müslüman ve Hıristiyanların birlikte olduğu bir yerel komisyon tarafından yönetilecekti.

- Miredita ayrı bir prens, Prenk Bib Doda tarafından yönetilecekti. -Malissori kendi yerel kabile reisleri emrinde izole edilmiş kalacaktı. -Durres ve civarı Esat Paşa’ya boyun eğecekti.

-Merkezi bölgeler Kruja Birliği tarafından yönetilecekti.

-Vlora ve güney bölgeler İtalyan ve Yunanlı işgal ve yönetimi altında olacaktı.235

Birinci Dünya Savaşı sonunda Arnavutluk toprakları İtalya, Sırbistan, Yunanistan, Karadağ tarafından işgal edilmişti. Ancak zaman içinde büyük güçlerin güç dengelerinde belirsizlik baş göstermişti. Bu durumdan faydalanmak isteyen Arnavut aydınları, tekrar bağımsızlığını ele geçirmek için harekete geçmiştir. Bu kapsamda; 25 Aralık 1918’de; Durres’ta; 47 üyeli meclis ile ikinci kurucu hükümeti ilan ettiler.

232 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 64-65. 233 Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 79-81. 234 Robert Elsie a.g.e.,s. XXVII.

Hükümet başkanlığına Rus Çarlığında Osmanlı Büyükelçiliği yapan Turhan Paşa (Permetli) getirilmiştir.

Bu hükümetin başlıca amacı; 1913’te Büyükelçiler Konferansında çizilen sınırların içerisindeki toprakların yeniden geri alınması olmuştu.236