Arnavutluk’ta Örgütlü Komünist Hareketin Başlaması

1920’lerde Balkan ülkeleri arasında komünist partisi olmayan tek ülke Arnavutluk kalmıştır. Arnavutluk’ta Marksist düşünce ve Rusya’daki Ekim Devrimi ile ilgili olan kişiler arasında başlangıçta; yurt dışında bulunan ve aralarında Rahip Fan Noli ve O’nun sekreteri Sejfulla Maleshova, Llazar Fundo ve Tajar Zavalani bulunmuş; 1938’de; İspanya iç savaşına katılan Mehmet Shehu da eklenmiştir. Ali Kelmendi ise 1925-1930 yıllarında Rusya’da eğitim gördükten sonra Korça Komünist Grubunun içinde yer almıştır. Yine İşkodra’da ise Kemal Stapfa ve Fadil Hoxha diğer Yugoslav Komünist Partisi’nin üyeleri olmuşlardır.145

İlk Arnavut komünistler Rahip Fan Noli’yi takip etmiştir. Rahip Fan Noli Avusturya’da arkadaşları ile birlikte Moskova’daki Komünist Internasyonal (COMITREN) ile yakın irtibat sağlamış ve Zogu rejimine karşı devrimci bir komite oluşturmuştur. Arnavutluk Komünist Partisi resmi olarak Ağustos 1928’de Sovyetler Birliği’nde kurulmuştur.146

Arnavutluk’ta 1928 yılında, işçiler ve zanaatkârlar arasındaki ileri unsurlar ile ilk komünist hücre Korça’da kurulmuştur. Korça Komünist Grubu, liderlerinin çoğunlukla inşaat işçilerinden oluştuğu ve “Pune” (İşçi) adını taşıyan bir işçi organizasyonu şeklinde kurulmuştur.147

Kısa bir süre sonra Korça’da başka hücrelerde ortaya çıkınca bu çalışmaların yeniden örgütlenmesi gerekmiştir. Bu amaçla, 1929 Haziranında, komünist hücrelerin temsilcileri ile bir toplantı yapılmış; söz konusu toplantıda, zanaatkâr Mihal Lako başkanlığında bir yürütme komitesi kurulmuştur.

1929 Haziran ayı toplantısıyla birlikte, Korça Komünist Grubu kurulmuş ve örgütlü komünist hareketin başlaması gerçekleştirilmiştir. Korça’daki komünist hareket

144 _{Enver Hoca, Arnavutluk Emek Partisi Cilt I, İstanbul, 1975, İstanbul, s. 15; Skendi Stavro; Albania}

Within the Slav Orbit: Advent to Power of the Communist Party, Political Science Quarterly, Vol. 63, No. 2 (Jun., 1948), s. 260-267

145

Robert Elsie, a.g.e., s. 94-95.

146 _{Lou Giaffo, a.g.e., s. 378, 379.}

147 _{Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939,}

hızla gelişme göstermiş ve kısa zamanda toplam 40 üyeye sahip 8 hücre haline gelmiştir.148

Pune (İşçi) Korça Komünist Grubu faaliyetlerini genişletmek maksadıyla; ikinci şubesini Ekim 1935’te; İtalyan petrol şirketi AIPA’nın bulunduğu Kuçova’da açmıştır.149

Eylemlerini artıran Kuçova Kominist Grubu 11 Şubat 1936’da; yaşam koşullarının iyileştirmesini sağlamak maksadıyla; genel bir greve gitmiş ise de bu grev hükümet tarafından bastırılmış ve 60’a yakın işçi tutuklanmış, 300’e yakın işçi ise başka şehirlere sürülmüştür.150

Eylül 1939’un başında Arnavutluk komünistleri, Kosovalı komünistler vasıtasıyla, Arnavutluk’ta komünist parti kurmak için Komünist Enternasyonal (KOMINTERN) tarafından desteklenen Yugoslav Komünist Partisi ile irtibata geçmişlerdir. Bu çerçevde; Tito 1941’de Dusan Mugosa ile Miladin Popoviç isimli iki delegesini Arnavutluk’a göndermiştir. Bunlar beğendikleri lider ve üyeleri bir araya toplamak suretiyle Arnavutluk Komünist Partisini 8 Kasım 1941’de kurmuşlardır. Enver Hoca parti sekreterliğine getirilmiştir. 7-11 kişilik bir Merkez Komitesi teşkil edilmiştir. 1941 Kasım’da 130 üye resmen partiye kayıt olmuştur.151

İşçi, köylü ve ulusal güçlerden oluşan Arnavutluk Komüst Partisi’nin kuruluşunda Sovyet Rusya’nın etkisi olmamıştır. Arnavutluk Komünist Parti üyeleri kendilerine “partizan” tanımlamasını ve “Ulusal Kurtuluş Hareketi” teşkilatını Yugoslavlar’dan almışlardır.

1940’a kadar Arnavutluk’un kültürel farklılıkları üç değişik komünist grubun kurulmasına imkân vermiştir. Bunlar; güneyde Tosk bölgesinde Korça Grubu, kuzeyde İşkodra Grubu ve Gençlik Grubudur.152

01 Ocak 1940’da; Korça Komünist Grubu faaliyetlerini ülkenin diğer bölgelerine kaydırmış ve Enver Hoca liderliğinde Tiran’da bir kol organize etmiştir.153

1941’de; bütün komünist toplulukları Enver Hoca’nın yönetimi altında birleşmiş ve işgalcilere karşı şiddetli bir direnme hareketine girişerek, hem Kruje’deki “Quisling Hükümetine” hem de komünist karşıtı Balli Kombetar örgütüne saldırmıştır.

148 _{Enver Hoca, Arnavutluk Emek Partisi Cilt I, İstanbul, 1975, s. 33.}

149 _{Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 375.} 150 _{Owen Pearson, Albania and King Zog, Independence, Republic and Monorchy 1908-1939, s. 378.} 151

İhsan Gürkan, a.g.e., s. 136.

152 _{Isa Bulumi, ”The Politics of Culture and Power: The Root of Hoxha’s Postwar State”, East European}

Quarterly XXXI, No.3, (September), 1997, s. 382; Lou Giaffo, a.g.e., s. 384.

Arnavutluk Komünist Partisi kuruluşundan sonra hemen hemen tüm desteği ülkenin güneyinde ve ortasında yaşayan Tosk köylülerinden görmüştür. Bütün lider kadrolar güneylilerden teşkil edilmiş ve bu komünist dönemin sonuna kadar böyle devam etmiştir. Bununla birlikte; Politbüroya kadar çıkan ve sağ kalmayı başaran tek Geg, Ramiz Alia olmuştur. Ramiz Alia’da Enver Hoca’nın ölümünden sonra Arnavutluk İşçi Partisinin başına geçmiştir.154

Arnavutluk’un işgalcilerden kurtulmasında ve komünist hareketin Arnavutluk’ta yer almasında gerilla liderlerinden Myslim Peza’nın önemli bir yeri bulunmaktadır.155

Arnavut Komünist Partisi resmi olarak 8 Kasım 1941’de kurulmuştur. Kurulduğunda yaklaşık 150 üyeli idi.156

Arnavutluk’ta komünist partisinin omurgasını gençler vasıtasıyla oluşacağını gören Enver Hoca bu konuda da çalışma yapmıştır. Bu kapsamda; Arnavutluk Komünist Gençlik Organizasyonu’nu 23 Kasım 1941’de Tiran’da kurdurmuştur. Ancak, 05 Mayıs 1942’de Arnavutluk Gençlik Örgütü politik sekreteri, atlet ve üniversite öğrencisi Qemal Stafa İtalyan asker ve jandarmasının Tiran’da bir hastane yakınında bulunan evde pusuya düşürülmesi ile öldürülmüştür.157

Bu olay Arnavutluk’ta komünistlere karşı diğer grupların yapmış olduğu eylemlerin şiddetini götermesi bakımından önemli görülmüştür.

Arnavutluk Komünist Partisi’nin kuruluşundan 150 gün sonra Enver Hoca Dışişleri Bakanı ve Başbakan, Koçi Xoxe İçişleri Bakanı olduğu bir hükümet kurulmuştur. Enver Hoca ele geçirdiği idareyi 40 yılı aşkın bir süre sürdürürken Koçi Xoxe ise “Titocu” vatan haini suçlamasıyla 1949’da idam edilerek etkisiz hale getirilmiştir.158

İlk Parti Kongresi; Mart 1943’te yapılmış ve Enver Hoca genel sekreterliği ölümüne kadar almıştır. Enver Hoca İkinci Dünya Savaşı bitene kadar liderlikte kalmış ve Yugoslavlarda Enver Hoca’yı bu sürede desteklemişlerdir.159

154

Misha Glenny, Balkanlar 1804-1999 Milliyetçilik, Savaş ve Büyük Güçler (Çeviren: Mehmet Harmancı), İstanbul, s.451.

155 _{Owen Pearson, Albania In Occupation and War, From Fascism to Communism(1940-1945), s. 166.} 156 _{Misha Glenny, a.g.e., s. 449; Miranda Vickers, a.g.e., s. 146; Gani Manelli, a.g.m., s. 336.}

157 _{Owen Pearson, Albania In Occupation and War, From Fascism to Communism(1940-1945), s.}

166,188-189.

158 _{Lou Giaffo, a.g.e., s. 384-385.}

159 _{Elez Biberaj, a.g.e., s. 18; Lou Giaffo, a.g.e., s. 386; Hafizzullah Emadi,” Albania’s Transition to}

24-25 Temmuz 1942’de, Arnavutluk Komünist Partisi Merkez Komitenin direktifleri doğrultusunda Arnavutluk gerillaları, partizanları ve gönüllüleri tüm Arnavutluk boyunca telsiz ve telefon hatlarını tahrip ederek, İtalyanların haberleşme sistemlerini bozacak şekilde eylemler yapmaya başlamışlardır.160

Arnavutluk’ta ferdi olarak birçok Arnavut, İtalyan faşist direnmesine karşı çıkacak eylem ve saldırılarda bulunmuşlar ve bu faaliyetleri esnasında bir kısmı ya yakalanarak idam edilmiş ya da çatışmada ölmüşlerdir. Bunlardan biri de Arnavutluk Faşist Partisi’nin Korça’da ki merkezini 22 Temmiz 1942’de ateşe veren ve sonra yakalanıp İtalyanlar tarafından asılan Arkimidhi Kostani ile Kristo Greço’dur.161

Arnavutluk’un işgal güçlerinin elinden kurtulmasında Arnavut Partizanları’nın başına geçen Mehmet Shehu’nun da önemli rolü olmuştur. Arnavutluk İtalya ve Müttefikler arasında imzalanan antlaşmadan (08 Eylül 1943) sonra, Alman birlikleri Arnavutluk’u işgal ettiler ancak 1944’te partizanların baskısıyla çekilmek zorunda kaldılar.162

15 Mayıs 1944’de, Arnavutluk Komünist Partisi Merkez Komitesinin ilk genel kurulu Skrapari’nin Helmes kentinde yapılmıştır. Söz konusu kurulda; Bölgesel Demokratik Hükümetin kurulması, Ulusal Ordunun düzenli ordu haline getirilmesi, Arnavut halkının silahları teslim etmemesi, düşmanın mağlup edilmesi ve zafere kadar ülkenin savunulması kararlaştırılmıştır.163

1.2.1.2. Arnavutluk Komünist Hareketi ve Komünist Enternasyonal