Araştırmanın Örneklemi ve Yöntemi - BÖLÜM: MÜPHEMLİK EKSENİNDE BLACK MİRROR DİZİSİNİN ANALİZİ

3. BÖLÜM: MÜPHEMLİK EKSENİNDE BLACK MİRROR DİZİSİNİN ANALİZİ

3.1 Araştırmanın Örneklemi ve Yöntemi

3. BÖLÜM: MÜPHEMLİK EKSENİNDE BLACK MİRROR DİZİSİNİN

açık olduğu sorgulanmaktadır (Smith, 2017: 3). Metin analizini yazılı materyallerin incelenmesiyle sınırlı tutan farklı yaklaşımlar söz konusu olmakla birlikte; kitap, dergi, gazete gibi yazılı materyallerin dışında, film, afiş, reklam panoları, televizyon dizileri vb. pek çok iletişimsel ürünü metin olarak değerlendirmek mümkündür (Tracy, 2020:

80; McKee, 2003: 1, 4; Mutlu, 1995: 247). Bu bağlamda bütün bu iletişim araçları, metin analizi kapsamında; anlamın sabit ve durağan olmadığı, sürekli değişen dönüşen dinamik bir ağ içerisinde inşa edildiği bir anlayış kapsamında analiz edilebilmektedir (Mutlu, 1995: 248).

Tezde, metnin sürekli yeniden üretilen bir anlam ağı içerisinde çoğaldığına yönelik söz konusu anlayışta postyapısalcı bir perspektif temel alınmaktadır (Fusillo, 2012: 124-125). Dolayısıyla metne ilişkin tüm yorumlar metnin anlamına eklenmekte ve anlam üretim süreci okuyucu/izleyici/araştırmacı vb. tarafından da sürdürülmektedir.

Postyapısalcı perspektifte anlam, metin, okuyucu/izleyici/araştırmacı vb. hepsi birlikte bir oluş sürecindedir. Bu nedenle anlam üretim sürecinin nihai bir noktası yoktur, kapatılamaz, sürekli inşa halindedir. Bu bakış açısıyla bir metin olarak değerlendirilen Black Mirror dizisinin anlam üretim sürecine, bu tez çalışmasıyla da katkı yapıldığı söylenebilir.

Metin analizinin bazı kaynaklarda söylem analizi, semiyotik analiz, retorik analizi, psikanalitik çözümleme gibi yöntemleri kapsayan bir analiz olarak değerlendirilmektedir (Smith, 2017; Berger, 2016; Bauer ve Gaskell, 2007; Ezzy, 2002).

Ancak bu tezde müphemlik kavramının geniş ve karmaşık bağlantılara açık olmasından ve söz konusu çoğul bağlantısallığın farklı paradigmalardan, kuramlardan ve kuramcılardan yararlanmayı gerektirmesinden dolayı bu yöntemlerin içerdiği türden spesifik bir izlek takip edilmemiştir. Sinema araştırmalarında da sıklıkla tercih edildiği gibi metne içkin temalar üzerinden bir analiz biçimi uygun görülmüştür.

Dizi, müphemliğe ilişkin ortaya konulan vurgular ve bu vurguların düşünceyi özgürleştirme olanakları bağlamında iki aşamalı bir analize tabi tutulmuştur. Bu bağlamda, öncelikle bütün bölümler izlenmiş ve her bir bölümde hangi konularda müphemliklerin ön plana çıktığı araştırılmıştır. Bu temel sorgulamayla, kuramsal bölümde öne çıkan başlıklarla örtüşür biçimde, dizide müphemliğin görünümlerinin yedi ana tema etrafında toplandığı tespit edilmiştir. Gerçekliğe ve belleğe ilişkin belirsizlikler; karakterlerin birer özne olarak varlık gösterip gösterememeleri; dijital teknolojinin olanaklarıyla yaygınlaşan gözetim ve mahremiyet paradoksları; bireysel ya da kolektif direnişin imkânları ya da imkânsızlığı; ötekileştirme pratikleri ve insani/ahlaki açmazlar; teknolojik gelişmelerle bağlantılı olarak düalist sınırların muğlâklaşması ve hümanizme ilişkin sorgulamalar, dizide müphemlik bağlamında öne çıkan temalardır. Bununla birlikte “müphemlik” kavramının oldukça geniş ve farklı içeriklerle ilişkilendirilebilir bir yapıda olması ve 22 bölümlük dizinin her bir bölümünün incelemeye tabi tutulması nedeniyle müphemlik tartışmasına dâhil edilebilecek başka unsurların tespit edilmesi de mümkündür. Ancak tez çalışmasının sınırlılıkları göz önüne alınarak araştırma hem dizide hem de konuya ilişkin başvurulan literatürde öne çıkan tartışmalarla sınırlandırılmıştır.

Belirlenen temalar çerçevesinde, analizin ikinci aşamasında, yine yukarıda yürütülmüş olan kuramsal tartışmalar ışığında, anlatılarda ortaya çıkan müphemliklerin düşünceyi özgürleştirme potansiyelleri taşıyıp taşımadığı, taşıyor ise bu potansiyellerin nasıl ortaya çıktığı ve ne tür açılımlar sağladığı sorunsallarına yoğunlaşılmıştır.

Analizlerin sistematik bir bakış içerisinde gerçekleştirilebilmesi amacıyla, (ilgili literatürden ve ön izlemelerden hareketle oluşturulan) temalara bağlı olarak aşağıdaki sorular oluşturulmuş ve her bir bölüm bu sorular çerçevesinde incelenmiştir:

1- Gerçekliğe ve belleğe ilişkin müphemlikler;

a) “Gerçeklik” nasıl inşa edilmektedir?

b) Gerçekliğe ilişkin ne tür müphemlikler söz konusudur?

c) Karakterler bütüncül bir belleğe sahip midirler?

d) Belleğe ilişkin ne tür belirsizliklere yer verilmektedir?

2- Öznelik durumlarına ilişkin müphemlikler;

a) Karakterler birer özne olarak kurgulanmakta mıdırlar ve öznelik durumlarını etkileyen faktörler nelerdir?

b) Öznelik konumlarına ilişkin ne tür belirsizlikler vardır?

3. Bireysel ya da kolektif direnişin imkânları ya da imkânsızlığına ilişkin müphemlikler;

a) Bireysel ya da kolektif bilinç/eylemin imkânlarına ilişkin ne tür vurgular yer almaktadır?

b) Bu bağlamda müphem bırakılan alanlar nelerdir?

4. Gözetim teknolojileri ve özgürlük/mahremiyete ilişkin müphemlikler;

a) Gözetim/denetleme mekanizmaları ile bireysel özgürlük/mahremiyet arasında nasıl bir yapı kurulmaktadır?

b) Bu bağlamda müphem bırakılan alanlar nelerdir?

5. Ötekileştirme pratikleri ve insani/ahlaki açmazlar;

a) Öteki’liğe ilişkin ne tür belirsizlikler bulunmaktadır?

b) Ötekileştirme bağlamında ne tür ahlaki tartışmalar yürütülmektedir?

6. İnsan merkezciliğe ilişkin müphemlikler;

a) İnsan merkezciliğin olumlanması ya da eleştirilmesi bağlamında ne tür yaklaşımlar söz konusudur?

b) Bu tartışmaya ilişkin müphem unsurlar nelerdir?

7. Teknolojik gelişmeler çerçevesinde düalist ayrımlara ilişkin müphemlikler;

a) Teknolojik gelişmelere nasıl yaklaşılmaktadır?

b) Teknolojik yeniliklerin, kartezyen ikilikler bağlamında yol açtığı dönüşümlere yönelik nasıl bir söylem üretilmektedir?

c) Bu tartışmalar ekseninde ne tür müphemliklere yer verilmektedir?

8. Müphemliklerin anlamlandırılması;

a) Söz konusu müphemliklere yol açan nedenler nelerdir?

b) Müphemliğin inşasında görsel estetik ve anlatı açısından ne tür tercihlere başvurulmaktadır?

c) Müphem bırakılan unsurların, düşünceyi özgürleştirme bağlamında, olumlu ya da olumsuz sonuçları nelerdir?

d) Müphem unsurlar çerçevesinde, alternatiflere açık düşünmeye ilişkin ne tür söylemler oluşturulmaktadır?

Bu sorular çerçevesinde elde edilen bulgular tezin kuramsal bölümünde tartışılan görüşler temel alınarak yorumlanmıştır.

Belgede TEKNOLOJİK DİSTOPYA ANLATILARINDA MÜPHEMLİK VE DÜŞÜNCEYİ ÖZGÜRLEŞTİRMENİN OLANAKLARI ÜZERİNE: BLACK MİRROR ÖRNEĞİ (sayfa 159-163)