3. Ali Halim NEYZİ’nin Eserleri
2.2. HÜSEYİN PAŞA ÇIKMAZI NO.4
2.2.7. Anlatım Teknikleri
Teknik, yazarın eserinde anlatmak istediklerini etkili biçimde okuyucuya iletmesini sağlar. Tekniksiz yazar düşünülemez, hiçbir tekniği kullanmadığını söyleyen
Hekim İsmail Paşa
Yusuf Razi Bey Oğlu
Vedat Bey Oğlu
Nezihe Hanım Kızı
Feride Hanım Kızı Leylâ
Hanımefendi Kızı
Sırrı Paşa Damadı
Feride Hanım- Mehmet Ali Aynî Bey
Nezihe Hanım Muzaffer Halim Bey
kızı-damadı
Melek Neyzi
Kızı
Ahmet Neyzi
Oğlu
Nezih Neyzi Oğlu
Ali Halim Neyzi
Oğlu
Refika Hanım-Asım Arar
kızı-damadı
İsmail Arar Oğlu
Sırrı Bey oğlu
39
yazar dahi bir teknik kullanmıştır. Örneğin; eserde ayrıntıları önemli olmayan bir olayı özetleme tekniği ile önemli kısımlarını verebilir ya da önemli bir olayı tüm ayrıntıları ile okuyucuya iletmek istediğinde sahne yöntemini kullanabilir.
“Teknik, yazarın konusunu araştırması, keşfetmesi, geliştirmesi, anlamını okuyucuya iletmesi ve nihayet değerlendirmesi için sahip olduğu tek araçtır.
Şüphesiz ki, bazı teknikler diğerlerinden daha kesin araçlardır ve yazarın daha çok şey keşfetmesine yardım ederler. Yazar, konusunu ne kadar hassas bir teknikle işlerse, yarattığı eserlerin muhtevası da o ölçüde tatmin edici olur ve anlamca zenginleşir.”96
“Bir romanda estetik dokuyu meydana getiren, romanı roman yapan yanı, anlatım tekniklerinde aramak gerekir. Romanda kullanılan anlatım tekniklerini çekip çıkarmak mümkün olsaydı, roman, anında bir tarih, bir psikoloji veya sosyoloji kitabına dönüşebilir”.97
Otobiyografik yöntemle yazılan eserde, her şey yazarın bellek süzgecinden geçerek okuyucuya ulaşır; esere okuyucunun gözü ve sesi hâkimdir. Bu nedenle eserde, yazar tarafından eserde kullanılan en geniş teknik tasvir tekniğidir.
Uzun bir süreye dayalı anıların anlatıldığı eserde, anıları ile ilgili ayrıntıya yer verilmeksizin anlatılmak istenen anılar için yazar özetleme tekniğini kullanmıştır.
Yazıldığı dönem ile ilgili tekerlemelerin kullanılması, büyük anneannesi Leylâ Hanımefendi’nin şiirinin yer alması eserde montaj tekniğininde yer almasını sağlamıştır.
2.2.7.1. Montaj Tekniği
Montaj tekniği, yazarın eserinde anonim veya bir yazar/şaire ait eser/sözü eserine olduğu gibi kullanmasıdır. “Montaj tekniği, bir romancının, genel kültür bağlamında bir değer ifade eden anonim, bireysel ve hatta ilahî nitelikli bir metni, bir
96 Philip Stevick, Roman Teorisi, Çev. Sevim Kantarcıoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara, 2017, s. 66.
97 Mehmet Tekin, Roman Sanatı ve Romanın Unsurları-I, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018,s.197.
40
söz veya yazıyı, kalıp halinde eserinin terkibine belirli bir amaçla katması, kullanması demektir.”98
Neyzi de eserinde büyük anneannesi Leylâ Hanımefendiye ait bir şiirin Türkiye Türkçesine çevirerek aktarır. Sadece şiir değil, çocukluk anılarından hafızasında kalan tekerleme, mani ve şarkılarda yer almaktadır.
“Bir Meyusun nidai hazini Ah! Ah! Ey dilberi âli cenap Aksi veçhinden alırken mahitap Dil hemen bir zerrei mevhum idi Anda envarı emel mâdûm idi Lütfuna lâyık gören sensin beni Neyleyim sonra çevirdin dün yüzünü Guşu canımdan diriğ ettin sözün
Haylıdır yad etmez oldun namını Sormadın hali dili nakâmımı Sem’i rağbet vermedim feryadıma Gelmedin bir kerecik imdadıma Destgirim olmadın çekdin elin Payı busundan cüda ettin beni Korkarım gayre feda ettin beni
98A.g.e s.254.
41 Ah! Ah! Ey gerdiş-i gerdun, Ah!
Ah! Ah! Ey talii şebgun Ah!
Tabını bu zulmü bidadın bana Bunda da gr yoksa imdadın bana İmtihan etme sakın bir can için Ben onu çoktan fedaya hazırım Kûyu canandan nidaya hazırım
Ey hayali yar, sensin hemdemim Kuşeyi gamda enisi mahremin Aklü sabrımla beni terkmedin Yar ile ömrüm gibi sen gitmedin Son nefeste Ah! gel karşımda dur Terkedince ben bu darı mihneti Gözlerimde kalsın aksi sureti”99
Köşk, çevresindeki diğer evler gibi satılarak yerine apartman yapılır. Yazar eserini, Asaf Halet Çelebi’nin dizeleri ile bitirerek kaçınılmaz sona Prof. Mehmet Ali Aynî Bey Köşkü’nün de uğradığını anlatır.
“(……….) Sana, bana olan, ona da oldu
Cüppesinin altında Cüneyt kayboldu”100
99Ali Halim Neyzi, Hüseyin Paşa Çıkmazı No.4,Cem Yayınevi, İstanbul, 2005, s. 113.
42 2.2.7.2. Özet Tekniği
Yazar, çok önemli olamayan ancak eserinde yer vermek istediği olayları özet şeklinde okuyucusu ile paylaşabilir.
“Özetleme tekniği, gereksiz ayrıntıyı silen, dolayısıyla esere derli toplu bir görünüm kazandıran bir yoldur. Bu yöntemle olaylar ve kişiler, bariz yön ve çizgileriyle tanıtılır, anlatılır. Sonuçta sayfalar boyu sürecek tanıtma meselesi, birkaç satır veya parağrafla çözümlenmiş olmaktır.”101 Neyzi’nin uzun bir süreyi ele alması, anı yoğunluğu nedeniyle özetleme tekniğinden yararlanmıştır.
“Hekim İsmail Paşa. Bu zat, Sakız Adası’ndan İzmir’e bir doktorun yanına gitmiş. Yetenekli genç, Enderun’da tıp eğitimi görmüş. Yanılmıyorsam, Sultan Abdülmecit’in validesini (annesini) ameliyat etmiş, sarayın Hekimbaşısı olmuş. Onun kızı Leylâ Hanım, eğitimini sarayda görmüş, musiki ve şiir çalışmalarında kısa sürede isim yapmış, zamanın bürokrasisinden iyi namı olan Sırrı Pala ile evlenmiş. Paşa ile Leylâ Hanım’ın ikisi kız, ikisi erkek dört çocukları olmuş.”102
2.2.7.3. Tasvir Tekniği
Tasvir tekniği eserde anlatılan olay, mekân gibi unsurların okuyucunun gözünde canlandıracak kadar ayrıntılı biçimde anlatılmasıdır. Anlatılanlar daima öznel bir taraf taşır, nedeni yazarın kendi gözüyle anlatmasıdır.
“Tasvir, romanın kurmaca dünyasında yer alan kişi, zaman, olay, mekân gibi unsurları, sanatın sağladığı imkânlardan yararlanarak görünür kılmaktır. Romancı bu işlemi gerçekleştirirken, söz konusu unsurların karakteristik yönlerini görmek, bilmek, seçmek zorundadır. Tasvir etmek, bir şeyi olduğu gibi anlatmak, çizmek değildir. Esasen bir şeyi olduğu gibi anlatmak mümkün olamaz. Romancı, tasviri, tasvir edeceği şeyin
100 A.g.e. s.192.
101 Mehmet Tekin, Roman Sanatı ve Romanın Unsurları-I, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018,s.241.
102 Ali Halim Neyzi, Hüseyin Paşa Çıkmazı No.4,Cem Yayınevi, İstanbul, 2005, s.13.
43
karakteristik yönlerini dikkate alarak gerçekleştirir ve çizdiği, anlattığı şeyi gerçekmiş gibi hissettirir.”103
Yazar eserinde anılarını kurmaca âlem içerisinde okuyucuyla paylaştığından dolayı eserine hâkim teknik tasvir/betimleme tekniğidir. Özellikle köşkün yapısı, bahçe ve odaları anlatılırken bu teknikten yararlanılmıştır.
“Arka kapıdan yani Hüseyin Paşa Çıkmazı’ndan bahçeye girilince, yolun sağ kanadını izleyerek hemen kapı saçağının dibinden başlamak üzere, beşer ya da altışar metre aralıklar ile kestane ağaçları dikilmişti. Bunlar tren yoluna kadar uzanan yolun sağ kanadını belirlemiş oluyorlardı. Bu ağaçların arasında, bir ağaçtan diğerine doğru uzanan, dikdörtgen şeklinde düzenlenmiş, etrafı taflanlar ile çerçevelenmiş çiçek tarlaları vardı. Yolun öbür yanında da, yine kapı saçağının dibinden başlamak üzere kestane ağaçları aynı aralıklarla dikilmişti ama ağaç sırası köşke kadar uzanıp kalıyordu, aralarında çiçek tarhları da yoktu. Demek oluyor ki, arka kapıdan başlayan orta yolun bir yanında on kadar, öbür yanında beş kadar at kestanesi ağacı vardı.” 104
Yazar, romandaki mekân ve kişileri görünür kılmak amacıyla tasvir tekniğini kullanır. Roman kişisinin ya da mekân ile ilgili bilgi vermek istediğinde başvurduğu ilk yöntem tasvir tekniğidir.