Şaman Olmak ve Şamanın Görevler

Şaman, diğer dünya olarak söylenen ruhlarla iletişim kurmak için tercümanlık yapan ve

yıllarca insan hafızasında saklı olan gizli bilgileri topluma simgelerle anlatan şamanlık sisteminin temsilcisidir.

Şamanın en önemli düşüncesi tabiatla insanın birbirinden ayrılmaması gerektiği ve bütünlük oluşturması gerektiğidir. Bu açıklamaya göre şamanlık tamamıyla ‘doğa dini’ diye adlandırmamız mümkündür.

“Şamanlık, dini ve mitolojik unsurları da bünyesinde barındırmıştır. Ayrıca şamanizm kendinden önceki inançları etkilemiş ve yeni bir kültür boyutuna taşımıştır. Evrenin üç bölüden oluşması şaman mitolojisinde de konu edilmiştir. Şamanlar üç katmandan oluşan dünyanın üçü ne de ruhları yerleştirmiştir. Bunlar gök; iyi ruhlar, yer iyi ve kötü ruhlar; yeraltı ise kötü ruhlarla oluşmuştur.

Şaman olmanın üç yolu vardır: a) Ruhlar tarafından seçimle b) Kişinin kendi isteğiyle c) Kalıtım yoluyla.

87

Bazı toplumlar bu üç seçilme yöntemi arasında bir hiyerarşi koymuşlardır; doğaüstü seçimle olunan şamanlığa diğerlerinden daha üstün bir nitelik atfederler.”100

Şaman, sahip olduğu yeteneği sayesinde doğa üstü güçlerle ilişki sağlar. Şamanlar, bir boyun veya soyun koruyucusu rolünü üstlenirler. Bu durum Şamanı herkesten farklı kılmaktadır. Şamanın ritüeli yönetmesi bir sınavdır. Bunu mitolojide kahramanın yolculuğa çıkıp erginleme sınavından geçmesiyle bağdaştırabiliriz. Şaman bu sınavdan olağan üstü yetenekleriyle geçer. Şaman, ruhların, hayvanların, bitkilerin ve insanların hayatını, geleneklerini, dillerini yani kısacası her şeylerini bilmelidir. Şaman insanların içine karışır ve her zaman zorlukları çözmek görevindedir.

“Sıradan bir insan olmaktan çıkan ve yeni bir statü kazanan şaman, toplumun inanç ve görüntüler dünyasını düzenleyen öteki âlemle yaşanan dünya arasında aracı olan ve bütün bunları kendine özgü bir yöntemle ileten kişidir. Şaman kendine has bir icraat gerçekleştirmek için özel tekniklere sahip (trans halleri, oyunculuk, illüzyon vs.) olan insandır. Din adamlarından (kâhin, rahip, kesiş, molla) farklı olarak şamanlar, esrime (extase) tekniğinden istifade ederek ruhlarla samimi bir ilişkiye girerler.”101

“Şamanizm terimini asıl dar ve belirgin anlamında kullanmanın sağlayacağı üstünlük de işte burada kendini gösterir. Zira şamanı ilkel toplumların öteki "sihirbazlarından" ve otacılarından ayırt etmek zahmetine katlanılırsa, şurada burada şamancıl komplekslerin fark edilip tanılanması bir anda önemli bir anlam kazanır. Sihre ve sihirbazlara dünyanın hemen her yerinde rastlanır; oysa şamanlık, üzerinde ısrarla duracağımız özel bir sihirsel "uzmanlık" durumu gösterir: "ateşe egemen olma", "sihirli uçuş" gibi... Bu nedenle, şamanın öteki nitelikleri arasında bir de sihirbazlık olsa bile, her sihirbaz uluorta şaman diye nitelenemez. Şamanın gerçekleştirdiği sağaltımlar için de aynı nokta belirtilmelidir: Her otacı sağaltıcıdır, ama şaman bu işte kendine özgü bir yöntem kullanılır. Şamancıl esrime tekniklerine gelince, bunlar dinler tarihinde ve dinsel budunbilimde tanıklınmış tüm esrime çeşitlerini kapsamaz; dolayısıyla, herhangi bir esrik kişiyi hemen şaman sayamayız; şaman, ruhunun bedeninden ayrılarak göğe tırmanmaya ya da yeraltına inmeye giriştiğini varsayan özel bir esrimenin uzmanıdır.”102

“Seçilme yöntemi ne olursa olsun, bir şaman ancak iki yönlü bir "eğitim" aldıktan sonra şaman olarak tanınır:

1) Esrime düzeyinde (rüyalar, kendinden geçme, vb.)

2) Gelenekler düzeyinde (şamanlık teknikleri, ruhların adları ve işlevleri, klanın mitolojisi ve soyağacı, gizli dil, vb.) Şamanın öteki dünya tarafından seçiminde önce bir takım karakteristik işaretler ortaya çıkar. Süreci başlatan çoğunlukla ağır bir fiziksel veya ruhsal hastalık veya bir kazadır. Bununla birlikte, rüyalar, görüler, bazı yiyecekleri sindirememe, garip tutumlar, dalgınlaşma, yalnız kalma gibi deneyimler de işaret olarak görülür. Aday kişinin yaşadığı bu sıra dışı durumlar öteki dünya ile ayrıcalıklı bir ilişkinin işaretleri olarak yorumlanır. Böyle durumlarda aile kendini kabul ettirmiş bir şamana başvurur. Usta şamanın uygun görmesi

100 _{Eliade, Şamanizm, s.32.}

101 _{Fuzuli Bayat, Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, s.22-23-25.} 102 _{Mircea Eliade, Şamanizm, s. 24.}

88

durumunda, şaman adayı, usta şaman eşliğinde zorlu sınamalardan geçeceği bir inisiasyon sürecine girer.”103

“Ruhlar ve eski usta şamanlar tarafından üstlenilen bu çifte eğitim, bir "sırra erdirme" (initiat"ion) süreci niteliğindedir. Bazan bu sırra-erme halka açık olarak gerçekleşir ve o zaman kendi başına bir tören (ritüel) oluşturur. Fakat böyle bir törenin yokluğu sırra-ermenin olmadığı anlamına gelmez; bu iş pekâlâ çırağın rüyalarında ya da esrime deneyimlerinde gerçekleşebilir. Şaman düşlerine iliş kin elimizde bulunan belgeler, bunların, yapıları dinler tarihinde pek iyi bilinen "initiation"lar olduğunun yeterince göstermektedir. Hiçbir durumda, anarşik sanrı veya yanılsamalar ya da tamamen kişisel uydurma masallar söz konusu değildir; sanrı ve masal uydurma süreçleri burada birbirine sağlamca bağlı, tutarlı ve kuramsal içerikçe şaşılacak kadar zengin geleneksel örnekleri izler.”104

“Şamanın en önemli fonksiyonlarından biri sağaltımdır. Hastalıkların nedeninin ruhun bedenden kaçması ya da bedene hastalık yapıcı kötü bir ruhun girmesi olduğuna inanılır. Sağaltım işlemi de öncelikle hastalığın kaynağının anlaşılması işlemiyle başlar ve ruhun uzaklaşması nedeniyle oluştuysa, şaman bu kaçan ruhu arayıp bulur ve tekrar hastanın bedenin girmesini sağlar. Hastanın ruhunun öteki dünyada aranması ve bulunması ve geri getirilmesi şaman edebiyatının en başlı temasıdır. Hastanın kötü ruhlar tarafından çarpılması söz konusuysa, şaman o zararlı ruhları hastanın bedeninden uzaklaştırarak tedaviyi tamamlar.”105

“Türklerin, Şamanlıkla ilgili birtakım inançlarının temelinde Şaman olma öğesinin durduğu bilinmektedir. İlk önce Şamanın bütün yönleri ile toplumun diğer üyelerinden farklı bir kişiliğe sahip olduğu söylenmelidir. Bu farklılığı: temelinde Şaman statüsü olarak adlandırdığımız geçit riti gelmektedir. Sıradan bir insan olmaktan çıkan ve yeni bir statü kazanan Şaman, toplumun inanç ve görüntüler dünyasını düzenleyen, öteki alemle yaşanan dünya arasında aracı olan ve bütün bunları kendine özgü bir metotla kitleye iletendir. Şamanın bütün diğer görevleri ile beraber esas misyonu, toplumu gizli bilgilerle tanıştırmak ve makro-kozmosla mikro-kozmos arasındaki dengeyi korumaktır. Bunun yanı sıra Şamanın diğer işlevleri de vardır:

1- Hastaları iyileştirmek,

2- Ölen adamın ruhunu öteki dünyaya götürmek, 3- Kısırlığı tedavi etmek,

4- Avın bol olmasını sağlamak,

5- Fal bakarak gelecekten haber vermek, 6- Evi kötü ruhlardan temizlemek,

7- Kurban sunmak (Kurban ritlerinin en önemlisi Bay Ülgen'e ve Erlik Han'a sunulan kurbanlardır.) gibi bazı dinsel törenleri icra etmek.

8- Mevsim ritüellerini (mesela ısıah ritüeli, son bahar ritüeli vs.) düzenlemek, 9- Sığırlara ve atlara zarar veren ruhları kovmak

103 _{Michel Perrin, Şamanizm, İletişim Yayınları, 2001, İstanbul, s.41-42} 104 _{Mircea Eliade, Şamanizm, s. 32.}

89

10- Kayıp şeylerden haber vermek vs.”106