T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI
ÖZEL HUKUK BİLİM DALI
FAYDALI MODELİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. İbrahim ARSLAN
Hazırlayan
Mehmet Mesut BARKALE
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI...VIII
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU...IX
ÖZET...X
SUMMARY…...XII
KISALTMALAR...XIV
GİRİŞ ... 1
I. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ... 1
II. ÇALIŞMANIN AMACI ... 3
III. ÇALIŞMANIN TAKDİMİ VE SINIRLANDIRILMASI ... 4
BİRİNCİ BÖLÜM FAYDALI MODEL KAVRAMI, BENZER KAVRAMLARLA İLİŞKİSİ VE İKTİSABINDA İZLENECEK USUL I. FAYDALI MODEL KAVRAMI ... 7
A. Genel Olarak... 7
B. Faydalı Modelin Tarihi Gelişimi ... 9
1. Faydalı Modelin Dünyada Gelişimi ... 9
2. Faydalı Modelin Avrupa Birliğinde Gelişimi ... 11
II. FAYDALI MODELİN BENZER KAVRAMLARLA
KARŞILAŞTIRILMASI ... 17
A. Genel Olarak... 17
B. Faydalı Model İle Patent’in Karşılaştırılması... 17
1. Faydalı Model ile Patent Arasındaki Benzerlikler ... 17
2. Faydalı Model ve Patent Arasındaki Farklar ... 20
a. Korumanın Kıstasları... 20
b. Korumanın Süresi... 23
c. İnceleme Şekli... 23
d. Hükümsüzlük Davası... 24
C. Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım’ın Karşılaştırılması ... 25
1. Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Arasındaki Benzerlikler ... 25
2. Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Arasındaki Farklar... 28
III. FAYDALI MODELİN İKTİSABINDA İZLENECEK USUL... 31
A. Faydalı Model Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar ... 31
1. Başvuru Şartları... 31
2. Başvurunun Şekli Şartlara Uygunluk Açısından İncelenmesi ... 32
3. Başvurunun Yayınlanması ... 36
4. Üçüncü Kişilerin İtirazı ... 36
B. İstisnai Haller... 40
1. Faydalı Model Başvurusunun Patent Başvurusuna Değiştirilmesi .... 40
3. Faydalı Model Belgesi Konusunun Endüstriyel Tasarım Olarak
Tescili... 43
4. Aynı Buluşa Patent ve Faydalı Model Belgesi Verilememesi... 44
İKİNCİ BÖLÜM HÜKÜMSÜZLÜK KAVRAMI, HÜKÜMSÜZLÜK TÜRLERİ VE FAYDALI MODELİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ I. HÜKÜMSÜZLÜK KAVRAMI ... 45
A. Genel Olarak... 45
B. Hükümsüzlüğün Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması... 46
1. Hükümsüzlük ve İptal... 46
2. Hükümsüzlük ve Sona Erme ... 49
3. Hükümsüzlük ve Butlan... 53
4. Hükümsüzlük ve Yokluk ... 54
C. 551 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Hükümsüzlük ... 56
II. HÜKÜMSÜZLÜK TÜRLERİ... 58
A. Genel Olarak... 58
B. Tam Hükümsüzlük... 58
C. Kısmi Hükümsüzlük... 59
III. FAYDALI MODELİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ ... 60
1. Faydalı Model Belgesi Verilerek Korunan Buluşlar ve Konular
(PatKHK m. 154)... 63
a. Yenilik (PatKHK m. 156)... 64
b. Sanayiye Uygulanabilirlik ... 71
2. Faydalı Model Belgesi Verilerek Korunamayan Buluşlar ve Konular (PatKHK m. 155)... 74
C. Buluşun Açık ve Tam Olarak Açıklanmaması ... 76
D. Korumanın Başvuru Kapsamını Aşması ... 80
1. 45. Maddeye Göre Ayrılmış Olan Bir Başvuruya Dayanması veya Kapsamını Aşması... 84
2. 12. Maddeye Göre Yapılan Bir Başvuruya Dayanması veya
Kapsamını Aşması... 85
E. Belge Sahibinin Hak Sahibi Olmadığının İspat Edilmesi ... 87
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HÜKÜMSÜZLÜK DAVASI
I. GENEL OLARAK ... 91
II. YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME ... 92
A. Yetkili Mahkeme ... 92
1. Üçüncü Kişiler Tarafından Başvuru veya Belge Sahibi Aleyhine Açılacak Hükümsüzlük Davalarında Yetkili Mahkeme ... 93
2. Faydalı Model Belge Sahibi Tarafından Üçüncü Kişiler
(Mütecavizler) Aleyhine Açılacak Konusu Hükümsüzlük Olmayan
Davalarda Yetkili Mahkeme ... 94
B. Görevli Mahkeme ... 95
1. Genel olarak ... 95
2. İşbölümü ve Görev İlişkisi... 97
III. TARAFLAR ... 100
A. Davacılar... 102
1. Zarar Gören Üçüncü Kişiler... 102
2. Cumhuriyet Savcıları Vasıtasıyla İlgili Resmi Makamlar ... 103
3. Faydalı Model Belgesi İsteme Hakkına Sahip Kişiler... 107
4. Diğer Kurum ve Kuruluşlar ... 108
B. Davalı ... 110
IV. SÜRE ... 113
V. DAVA AÇILMASININ VE KARARIN SONUÇLARI... 118
A. Davanın Sonuçları... 118
1. Hakların Üçüncü Kişilere Karşı İleri Sürülememesi... 118
2. Kesin Hüküm ve Derdestlik ... 122
3. Bekletici Mesele ... 124
4. İhtiyati Tedbir... 126
5. Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı... 130
a. Faydalı Model Belge Sahibinin Kötü Niyetli Olarak Hareket
Etmesinden Kaynaklanan Tazminat... 135
b. Üçüncü Kişilerin Faydalı Modele İlan Aşamasında İtirazları İle Açılacak Hükümsüzlük Davasından Kaynaklanan Tazminat ... 137
c. Haklarını İleri Süremeyen Belge Sahibinin Tazminat Talebi... 139
2. Kural: Geriye Etkili Olma... 140
3. İstisna: İleriye Etkili Olma ... 143
a. Patentin Hükümsüz Sayılmasından Önce, Bir Patente Tecavüz Sebebiyle Verilen Hukuken Kesinleşmiş ve Uygulanmış Kararlar... 143
b. Patentin Hükümsüzlüğüne Karar Verilmeden Önce, Yapılmış ve Uygulanmış Sözleşmeler ... 144
4. Tam hükümsüzlük ve Kısmi Hükümsüzlük... 146
5. Buluşun Toplumun Malı Haline Gelmesi ... 146
6. Kesinleşmiş Kararın Herkese Karşı İleri Sürülmesi... 147
7. Ülkesel Etkili Olma ... 147
8. Hükmün İlanı... 149
VI. YENİ PATENT VE FAYDALI MODEL KANUN TASARISININ DEĞERLENDİRİLMESİ ... 153
SONUÇ... 158
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan FAYDALI MODELİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ başlıklı bu çalışma 25/10/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Ünvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza
Doç.Dr. İbrahim ARSLAN
Yrd.Doç.Dr. Cumhur BOYACIOĞLU
ÖZET
Küçük buluşların da korunması gerektiği fikrinden hareketle, patentteki korumaya benzer bir koruma sistemi, faydalı model fikri olarak ortaya çıkmıştır. Temeli patente dayanan, Sanayiye uygulanabilen ancak buluş basamağına ulaşmayan, alanında getirdiği yenilik ile basit problemleri çözen küçük, teknik ve fonksiyonel buluşları faydalı model olarak tanımlayabiliriz.
Faydalı model başvuruları, Türk Patent Enstitüsünce şeklî bir incelemeye tabi tutulmaktadır. İlana çıkarılan faydalı modellere ilan süresince yapılan itirazlar, Türk Patent Enstitüsünce incelenmemektedir. Başvuru sahibinin itiraza rağmen belge istemesi halinde, çoğu zaman hükümsüzlük hallerinden birçoğuna sahip belgelerin tescil edildiği görülmektedir.
Faydalı model belgeleri hangi amaçla alınırsa alınsın, belgeden doğan hakların piyasadaki yoğun rekabet ortamında herhangi bir şekilde üçüncü kişilere karşı kullanılma ihtimali daima vardır. Genellikle bu hakların kullanımından doğacak ağır zararları önlemek için veya açılan davalara karşı dava olarak faydalı modelin hükümsüzlüğü yoluna gidilmektedir. Faydalı modelin hükümsüzlüğü altındaki düzenlemeler de bu gereklilikten kaynaklanmaktadır.
Faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin gelişmelerin dönüm noktası, 21.04.2004 gün ve 25440 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Anayasa Mahkemesi´nin 23.03.2004 gün ve 2001/1 Esas, 2004/36 Karar sayılı kararı ile olmuştur. PatKHK m. 165/3’ün, Anayasa´nın 36 ve 91’inci maddelerine aykırı bulunarak iptal edilmesi ile zarar gören üçüncü kişilerin hükümsüzlük davası açabilmeleri, herhangi bir şarta bağlı olmadan, koruma süresi boyunca talep edilebilir hale dönüşmüştür.
Faydalı modelin hükümsüzlüğü; belgenin yeni olmaması, sanayiye uygulanamaması, açık ve tam olarak tanımlanmaması, başvurunun kapsam dışına çıkması ve faydalı model isteme hakkına sahip olmaması gibi sınırlı durumlarda
engel olan, tazminata hükmedilebilen, belgenin hükümsüz kılınması ile kararın geriye etkili olarak başvuru tarihi itibariyle sicilden terkin edilmesi gibi önemli hukuki sonuçları olan hükümsüzlük davası, faydalı modeller açısından büyük önem taşımaktadır. Uygulamada, patentin hükümsüzlüğü davalarından daha çok, faydalı modelin hükümsüzlüğü davalarına başvurulması ve bu davalarda yaşanan sorunlar çalışma konumuzun belirlenmesinde önemli bir etken olmuştur.
SUMMARY
Considering that the idea of protecting petit inventions is also necessary, a protection system similar to patent protection came out as utility model idea. We can define utility model as; petit, technical, and functional inventions which are based on patent, applicable to industry but not reaching inventive step and solving simple problems with innovation in relevant field.
Utility model applications are subjected to a procedural review by Turkish Patent Institute. Oppositions to published utility models during publication are not examined by Turkish Patent Institute. In case of applicant’s certificate demand in despite of opposition, mostly it is seen that certificates having many of invalidity circumstances are registered.
For any purpose to obtain utility model certificate, possibility of use of certificate resultant rights against third parties in any way always exists in strong competition environment. Generally in order to prevent severe harms resulted from use of these rights or as countersuit against brought suits, invalidity of utility model is resorted. Regulations under invalidity of utility model are originated in this necessity.
Turning point in developments relating to invalidity of utility model is constituted with Constitutional Court’s decision, dated 23.03.2004, Nr. 2001/1 Base and 2004/36 Decision, published in Official Gazette Nr. 25440, dated 21.04.2004. Bringing a invalidity suit turns into claimable for third parties during protection period, without any condition, with revocation of art.165/3 of Patent Decree Law that found contrary to art.36 and art.91 of Constitution.
Invalidity of utility model is claimable in limited conditions as; the document is not new, utility model is not applicable to industry and not able to be identified explicitly and exactly, application is out of the scope and does not have the right to
legal results like; preventing certificate owner to use rights of certificate, awarding damages, retroactively cancellation of certificate from registry by the date of application via certificate is nullified, is all important for utility models. Applying for invalidity suits of utility model more than invalidity suits of patent in practice and the problems encountered in these suits are the important factors to determine subject of our study.
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
BK : Borçlar Kanunu
Bkz. : Bakınız
CoğİşKHK : Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında 555 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname
CPC : Community Patent Convention (Topluluk Patent Sözleşmesi)
CMK : Ceza Muhakemeleri Kanunu
E : Esas
EndTasKHK : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında 554 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararname
EndTasKHKY : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında 554 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik ETDK : Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunması Hakkında 5147
Sayılı Kanun
EPOBA : European Patent Office Board of Appeals (Avrupa Patent Ofisi Temyiz Kurulu)
EPC : European Patent Convention (Avrupa Patent Sözleşmesi) FMR : Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi
FSHD : Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi
HUMK : Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
KOBİ : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
m : Madde
MarKHK : Markaların Korunması Hakkında 556 Sayılı Kanun Hükmünde
Kararname
MK : Medeni Kanun
MPEP : Manuel of Patent Examining Procedure (Patent İnceleme Usûlü Rehberi)
No : Numara
PatKHK : Patentlerin Korunması Hakkında 551 Sayılı Kanun Hükmünde
Kararname
PatKHKY : Patent Haklarının Korunması Hakkında 551 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik PatFMKT : Patent ve Faydalı Model Kanun Tasarısı
RG : Resmi Gazete
s : Sayfa
S : Sayı
T : Tarih
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TPE : Türk Patent Enstitüsü
TRIPS : Agreement on The Related Aspects of Intellectual Property
Rights, Including Trade in Counterfiet Goods
USPTO : United States Patent Office: Amerikan Patent ve Marka Ofisi TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri
TTK : Türk Ticaret Kanunu
vd : ve devamı
WIPO : Word Intellectual Property Organisation (Dünya Fikrî Mülkiyet
Teşkilatı)
YİDK : Yeniden İnceleme ve Değerlendirme Kurulu
GİRİŞ
I. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ
Dünyada hızla gelişen iletişim ve bilgi teknolojisi ile buna bağlı endüstriyel hayat, sanayi alanındaki yenilikleri sürekli tetiklemektedir.
Şirketlerin ürettiği, yeni ve sanayiye uygulanabilen küçük, teknik, fonksiyonel buluşlar, markalar ve ayırt edici tasarımlar ile bütünleşerek ekonomik büyümenin ana faktörleri haline gelmiştir. PatKHK’nin amacı da; buluş yapma faaliyetini özendirerek, buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için, buluşlara patent ve faydalı model belgesi vererek korumaktır.
Dünyada hiçbir yenilik yoktur ki daha önce yapılmış olandan ilham almamış olsun. Hayatımızdaki küçük teknik problemlerin çözülmesi, büyük buluşlara esin kaynağı olabilir. Küçük buluşların da korunması gerektiği fikrinden hareketle, patentteki korumaya benzer bir koruma sistemi, faydalı model fikri olarak ortaya çıkmıştır.
Temeli patente dayanan, aynı amaca hizmet eden, üretimi arttıran, kolaylaştıran, kaliteyi yükselten, ucuz ve küçük buluşlar ile teknik gelişmeyi sağlayan faydalı model sisteminin hukuken korunması ihtiyacı hasıl olmuştur.
Faydalı model belgesine başvuran gerçek ve tüzel kişilerin, buluşlara öncelikle gerçek hak sahibi olarak, daha sonra tedbir amaçlı ve son olarak kötü niyetli olmak üzere üç tür başvuru yaptığı gözlemlenmiştir.
Bunlardan birincisi, gerçek hak sahipliği; buluş basamağına ulaşmayan ancak yeni ve sanayiye uygulanabilen ürünler için yapılan başvurular sonucu alınan belgelerdir. İkincisi tedbir amaçlı; PatKHK’de incelemesiz sistem boşluğundan faydalanarak, piyasada yıllardır bilinen, kullanılan ürünler için yapılan başvurular sonucu alınan belgelerdir. Bu tür başvurular, üçüncü kişilerin yeni olmayan belgelerinin hukuki ve cezai yaptırımlarından korunmak için, küçük değişiklikler ile aynı içerikli belgelerin koruma ve tedbir amaçlı tekrar alınmasına dayanmaktadır. Üçüncüsü; hiçbir fikrî çabası ve üretimi dahi olmadan yıllardır sanayiye uygulanabilen ancak yeni olmayan başvurular sonucu alınan kötü niyetli belgelerdir.
Faydalı model belgeleri hangi amaçla alınırsa alınsın, belgeden doğan hakların piyasadaki yoğun rekabet ortamında herhangi bir şekilde üçüncü kişilere karşı kullanılma ihtimali daima vardır. Genellikle bu hakların kullanımından doğacak ağır zararları önlemek için veya açılan davaya karşı dava olarak faydalı modelin hükümsüzlüğü yoluna gidilmektedir. Faydalı modelin hükümsüzlüğü başlığı altındaki düzenlemeler de bu gereklilikten kaynaklanmaktadır.
Faydalı modelin hükümsüzlüğü; belgenin yeni olmaması, sanayiye uygulanamaması, açık ve tam olarak tanımlanmaması, başvurunun kapsam dışına çıkması ve faydalı model isteme hakkına sahip olunmaması gibi sınırlı durumlarda talep edilebilmektedir.
Belge sahibinin haklarını kullanmasına engel olan, tazminat ödenmesi sonucunu doğurabilen, belgenin hükümsüz kılınması ile kararın geriye etkili olarak başvuru tarihi itibariyle sicilden terkin edilmesi gibi önemli hukuki sonuçları olan hükümsüzlük davası, faydalı modeller açısından büyük önem taşımaktadır. Bu genel kuralın bazı istisnaları bulunmaktadır. Hakkın hükümsüz sayılmasından önce, bir faydalı modele tecavüz sebebiyle verilen hukuken kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar bu kuralın ilk istisnasını oluşturmaktadır. Faydalı modelin hükümsüzlüğüne karar verilmeden önce, yapılmış ve uygulanmış sözleşmelerin, hükümsüzlük kararından etkilenmemesi de diğer bir istisnadır.
Uygulamada, patentin hükümsüzlüğü davalarından daha ziyade, faydalı modelin hükümsüzlüğü davalarına başvurulması ve bu davalarda yaşanan sorunlar çalışma konumuzun belirlenmesinde önemli bir etkendir.
Faydalı modelin hükümsüzlüğü isimli bu çalışmamızın, sık rastlanmayan Yargıtay kararları ve uygulamadan yeni örneklerle, yaşanan hukuki problemlere çözüm olması ve yeni hazırlanan patent ve faydalı model kanun tasarısına ışık tutmasını temenni ediyoruz.
II. ÇALIŞMANIN AMACI
Faydalı modelin hükümsüzlüğü konulu tezimiz, 1995 yılından beri yürürlükte olan ve bir çok maddesi Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen 551, 554, 556 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelere ilişkin yeni kanun tasarılarının kanunlaşması aşamasında yazılmıştır.
Kanun Hükmünde Kararnameler ceza hukuku açısından, Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararları ve ceza kanununun birinci kitabında yer alan düzenlemelere aykırı hükümlerinin 31 Aralık 2008 tarihine kadar gerekli değişiklikler yapılarak kanunlaşmamasından dolayı, uygulanamaz durumdadır.
Faydalı model başvuruları, Türk Patent Enstitüsünce şeklî bir incelemeye tabi tutulmaktadır. İlana çıkarılan faydalı modellere ilan süresince yapılan itirazlar, Türk Patent Enstitüsünce incelenmemektedir. Başvuru sahibinin itiraza rağmen belge istemesi halinde, çoğu zaman hükümsüzlük hallerinden birçoğuna sahip belgelerin tescil edildiği görülmektedir. Bu belgeler daha sonra kötü niyetli kişilerce ve piyasada pazar arayışında olan firmalar tarafından tehdit ve şantaj aracı olarak kullanılmakta, anlaşma için ise ciddi tazminatlar istenerek sanayici ve işadamları zor durumda bırakılmaktadır.
Avrupa Patent Sözleşmesine katılımımız ile PatKHK hükümlerinin değiştirilmesi artık kaçınılmaz olmuştur. Özellikle Türkiye’nin AB Hukuk sistemini
ifade eden AB müktesebatına uyum programı doğrultusunda, 7. Fasıl olan Fikrî Mülkiyet başlığı açılmıştır. Ancak patent ve faydalı model mevzuatımızın AB ile uyum düzeyinin artırılması ve KHK ile düzenlenmiş olan patent ve faydalı modellerin yasalaşması sağlanamamıştır. Temennimiz tüm aksaklıkların giderildiği bir patent ve faydalı model mevzuatının yasalaşmasıdır.
Uygulamada yaşanan problemler artık belirginleşmiş, bazı problemler ise kronikleşmiştir. Tezimizin yazılış gayesi; yeni hazırlanan PatFMKT’da, faydalı modellere ilişkin sistemin sağlıklı bir şekilde işlemesini sağlayacak çözümlere, mevcut yasal düzenlemedeki boşluklardan kaynaklanan kötüniyetli hak kullanımlarına ve çözüm maksadıyla açılan hükümsüzlük davalarına katkı sağlanmasıdır.
Bu tezimizde, yukarıda kısaca ortaya koyduğumuz sorunlar tespit edilecek ve söz konusu sorunların yeni hazırlanan PatFMKT’da giderilmesine yönelik öneriler sunulacaktır.
III. ÇALIŞMANIN TAKDİMİ VE SINIRLANDIRILMASI
Ülkemizde 1995 yılından beri uygulamada olan. PatKHK hükümleri, faydalı model başvurularının incelemesiz, ucuz, kolay ve seri olmasını öngörmüştür. Bunun yanında cezai yönden de yaptırımların çok ağır olması sonucu zaman içerisinde başvurular ile ilgili ciddi suiistimaller ve bunun neticesinde hükümsüzlük davaları ortaya çıkmıştır.
Hükümsüzlük davaları, özellikle belge sahibi tarafından yapılan şikâyet üzerine açılan ceza davalarına, karşı dava olarak ileri sürülmektedir. Faydalı model belgesinin avantajlarını öldürmeden daha sağlam bir hak tanınmasına ilişkin yeni hazırlanan PatFMKT’da bazı değişiklikler öngörülmektedir. Faydalı modelin hükümsüzlüğü ile sınırlı olarak, yeni PatFMKT’ye ilişkin bazı somut önerilerimiz de bu çalışmamızda ele alınacaktır.
Faydalı modelin hükümsüzlüğü konulu tezimiz üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, öncelikle faydalı modelin tanımı ve tarihi gelişimi ile kanun hükmünde kararnamede ortak hükümler içeren patent ve faydalı modelin karşılaştırması ile ortak hükümlerin uygulanabilirliği incelenmiştir. Faydalı modelin iktisabında izlenecek usul başlığı altında, faydalı model verilebilmesi için gerekli şartlar ele alınmıştır. İstisnai haller başlığı altında patent ve faydalı modelin birbirine değiştirilmesi ele alınmıştır. Ayrıca faydalı model belgesi konusunun endüstriyel tasarım olarak tescili ve aynı buluşa patent ve faydalı model belgesi verilememesi bu başlık altında incelenmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünde; faydalı modelin hükümsüzlüğü başlığı altında; hukuk düzeninin öngördüğü şartlara aykırılığın bir yaptırımı olan hükümsüzlük kavramı, iptal, sona erme, butlan ve yokluk kavramları ile karşılaştırılarak incelenmiş, tam ve kısmi hükümsüzlük tanımları yapılmıştır. Ayrıca PatKHK’daki hükümsüzlük halleri kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.
Üçüncü bölümde; hükümsüzlük davaları her yönüyle ele alınmış, uygulamada problem oluşturan yetkili ve görevli mahkemeler incelenmiştir. Davanın tarafları geniş bir şekilde ele alınmıştır. Faydalı modelin hükümsüzlüğü davalarında davanın açılması ile birlikte sorun olan, hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülememesi, bekletici mesele, ihtiyati tedbir, kesin hüküm ve derdestlik, sessiz kalma sebebiyle hak kaybı ilkesi, davanın sonuçları bölümünde, hükümsüzlük kararlarının sonuçları kısmında; tazminat, geriye etkili olma kuralı ve istisnaları, tam ve kısmi hükümsüzlük, buluşun toplumun malı haline gelmesi, kesinleşmiş kararın herkese karşı ileri sürülmesi, ülkesel etkili olma ile hükmün ilanı ise yine bu bölümde incelenmiştir.
Bu bölümde ayrıca yeni hazırlanan PatFMKT’nin genel olarak bir değerlendirilmesi de yapılmıştır.
Ülkemizde ihtisas mahkemelerine örnek teşkil eden Ankara, İstanbul, İzmir ihtisas mahkemelerinin örnek kararları, uluslararası uygulamalar, Alman Federal
Mahkeme Kararları, Yargıtay ve doktrin görüşleri temel alınarak karşılaştırmalı olarak yeni PatFMKT’da ışık tutacak şekilde incelenmiştir. Çalışmanın genel anlamda değerlendirilmesi ise sonuç bölümünde yapılmıştır.
Çalışmamızda özel olarak koruma kapsamına değinilmemiş, bu başlık konunun genişliği nedeniyle sınırlandırılarak genel hatlarıyla hükümsüzlük halleri içerisinde ele alınmıştır.
Faydalı model belgesinden doğan inhisari hakkın korunması ve kapsamı patentten doğan hakkın kapsamı ile aynıdır. Koruma kapsamı açısından farklar ve benzerlikler genel hatlarıyla faydalı modelin benzer kavramlarla karşılaştırılması içerisinde incelenmiştir. Koruma kapsamının belirlenmesi, hakkın kapsamını oluşturan konular, ayrı bir çalışma konusu olacak kadar kapsamlı olacağından, faydalı modelin hükümsüzlüğü ile bağlantılı bulunan alanlarla sınırlı olarak incelenmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM
FAYDALI MODEL KAVRAMI, BENZER KAVRAMLARLA İLİŞKİSİ VE
İKTİSABINDA İZLENECEK USUL
I. FAYDALI MODEL KAVRAMI
A. Genel Olarak
Buluş yapma faaliyetini özendirmek, buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için buluşlara patent veya faydalı model belgesi verilerek korunacağı 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin1 1. maddesinde belirtilmektedir.
Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar, patent verilerek korunur. Tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri her zaman mümkün olmadığından, sanayiye uygulanabilen yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik buluşların da korunması gerektiği fikrinden
1
RG, 27.06.1995, S: 22326; SULUK, Cahit / KEŞLİ, Ahmet / ORHAN, Ali, Uygulamalı Fikrî Mülkiyet Hukuku Cilt I, Mevzuat, İstanbul 2005, s. 279-400; “Amerikan Federal Mahkemesinin
(109 Circuit Court S. Ct. 1989), deniz sürat motorları ile ilgili olarak baktığı bir patent hakkına tecavüz davasında verdiği kararda, patent hakkının korunmasının (the purpose of the Federal Patent Act) amacı; ‘yaratıcı çalışma ve bu çalışma ve çabanın ürünü buluşların, bu buluşunun konusu, olan ürün veya usul’ü sadece kendisinin (buluşu yapanın diğerlerini engelleyerek) üretmesi, kullanması ve satışını yapması karşılığında topluma açıklanmasıdır (Razskowsky)”,
hareketle, patentteki korumaya benzer bir koruma sistemi ile faydalı model fikri ortaya atılmıştır. Faydalı model korumasının temeli patente dayanmaktadır2.
Tekinalp3; PatKHK m. 154’ün sadece yeniliği aradığı ve yeniliğe ilişkin hükümde yenilik basamağından söz edilmemiş olmasından dolayı, faydalı model anlamında buluşun küçük, sorunun basit olduğu sonucuna varılabileceğini ifade etmekte ve faydalı modeli; “sanayiye ve üç boyutlu bir ürüne uygulanan yenilik
basamağını haiz bulunmayan basit bir çözümü içeren küçük bir buluş”, şeklinde
tanımlamaktadır. Faydalı model sahibinin, patente benzeyen faydalı model belgesiyle korunduğunu belirtmektedir.
Yasaman4 ise; faydalı modeli; “patent alma mertebesine ulaşamayan fakat
basit formüllere ve ilkelere dayanan, bazı gereksinimlere cevap veren teknik çözümlerdir”, şeklinde tanımlamaktadır.
Türk Patent Enstitüsü tarafından idari işlemler sonucu verilen faydalı model belgesi, kamusal nitelikli bir belge olup, faydalı modele konu olan buluş bu belge ile korunur ve sahibine inhisari yetkiler verir. Faydalı model belgesi hak yönünden kurucu, buluş açısından açıklayıcı bir etkiye sahiptir5.
2 “Faydalı modeller bir çeşit küçük patentlerdir, diğer taraftan bu tür hakların elde edilme iş yükü patentlerinkinden (Faydalı Model Koruması) daha basittir, oysaki diğer taraftan münhasır haklar daha az kapsamlıdır; bunlar Üye Devletlerin birçoğunda mevcuttur ve küçük ve orta ölçekli müteşebbisler için gerçekten büyük bir öneme sahiptirler”, RAITH, Raimund, Avrupa
Birliğindeki Sınai Mülkiyet Hakları, Türkiye’de ve Dünyada Sınai Mülkiyet Koruması Uluslar arası Konferansı, Bildiriler, İstanbul 1997, s. 92.
3 TEKİNALP, Ünal, Fikrî Mülkiyet Hukuku, İstanbul 2005, s. 671, 681.
4
YASAMAN, Hamdi, Fikrî ve Sınai Mülkiyet Hukuku, Fikir ve Sanat Eserleri Endüstriyel Tasarımlar Patentler İle İlgili Makaleler Hukuki Mütalaalar Bilirkişi Raporları, İstanbul 2006, s. 379 .
Dünya fikrî mülkiyet teşkilatı (WIPO)6: Faydalı modelin özellikle KOBİ’lerin ürettiği ürünler ve uygun adaptasyonlar için düzenlenmiş küçük yeniliklere verilen belge olduğunu ve öncelikle mekanik alandaki buluşlar için kullanıldığını ifade etmektedir. Faydalı modeller, “sınırlı bir süreyle bir buluş için verilen münhasır bir hak olup, hak sahibinin izni olmadan korunan buluşun üçüncü kişiler tarafından ticari olarak kullanılmasını engeller”şeklinde tanımlamaktadır7.
Buraya kadar yapılan açıklamalar doğrultusunda, faydalı modeli; “sanayiye uygulanabilen ancak buluş basamağına ulaşmayan, alanında getirdiği yenilik ile basit problemleri çözen küçük, teknik ve fonksiyonel buluşlar” olarak tanımlayabiliriz.
B. Faydalı Modelin Tarihi Gelişimi
1. Faydalı Modelin Dünyada Gelişimi
Faydalı modellere ilişkin düzenleme PatKHK gerekçesinde8, ilk kez Sınai Mülkiyetin Himayesine Mahsus Milletlerarası Bir İttihat İhdas Edilmesine Dair 20 Mart 1883 Tarihli Mukavele’ye (Paris Anlaşması) 2 Haziran 1911 tarihinde
6
WIPO ve amaçları için bkz, TEKİNALP, s. 77; Ayrıca WIPO resmi internet sitesi “WIPO nedir” http://www.wipo.int/about-wipo/en/what_is_wipo.html (12.01.2010); “Kısaca (WIPO)
veya (OMPI) olarak adlandırılan “Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü”, fikrî mülkiyetin dünya genelinde korunmasını sağlamak amacıyla uluslar arası sözleşmelerin imzalanması, ulusal mevzuatların modernleştirilmesi, gelişmekte olan devletlere teknik yardımlar yapılması konularında faaliyet göstermektedir. Türkiye, Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütünü kuran sözleşmeyi 1975 yılında kabul etmiştir”, YAZICIOĞLU, Yılmaz, Fikrî Mülkiyet Hukukundan
Kaynaklanan Suçlar, 5846 s. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki Suçlar, İstanbul 2009, s. 39; WIPO kuruluş sözleşmesi için bkz. KARAN, Hakan/KILIÇ, Mehmet, Markaların Korunması 556 Sayılı KHK Şerhi ve İlgili Mevzuat, Ankara 2004, s. 750-761.
7 Faydalı model tanımı ve açıklamalar için bkz: http://www.wipo.int/sme/en/ip_ business/utility_ models/utility_models.htm (21.06.2010).
8
27.06.1995 tarihli Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü’nün B.02.0.KKG/101-1/336/3093 sayılı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına gönderilen “Patent Haklarının
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” nin genel gerekçesi için bkz: http://www.2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0223.pdf, (28.06.2009).
Washington Metni ile dahil edildiği belirtilmiştir. Tekinalp9; kendi bulgularına göre, bu konuda ki ilk kanun’un 1 Ekim 1891 tarihinde Almanya’da Kullanma Modeli Kanunu adı altında yürürlüğe girdiğini belirtir.
Birçok ülke ve bölge mevzuatında faydalı modellere ilişkin koruma sağlandığı görülmektedir10. Kavram olarak ülkelerde bir yeknesaklık olmamasına rağmen genel olarak “Faydalı model” deyimi kullanılmaktadır. Faydalı model İngilizcede utility model, petty patent, second-tier protection, short-term patent ve
utility model certificate; Almanca’da Gebrauchsmuster; Fransızca’da ise, certificate d’utilite terimleriyle ifade edilmektedir11.
Alman faydalı model uygulaması uzun bir süre duraklamış ve 1980’lerde yapılan kanunlaştırmalar ile birden bire patlama yaşanmıştır. Bunun sebebi, faydalı
9 “Alman düzenlemesi Kullanma Modeli Kanunu (Gebrauchsmustergesetz) (RGBI, 1891, S. 290), adını taşıyordu. Bu kanun, patentteki yenilik araştırmasında -büyük bir olasılıkla- başarılı sayılmayacak ve patent alma usulünün giderlerine değmeyebilecek, basit ancak faydalı buluşları ve teknik kolaylıkları korumayı amaçlıyordu. Mesela, ütülenmiş gömleği kolayca katlamaya, ocağı hemen tutuşturmaya, pantolonu iki levha arasına sıkıştırıp elektrik vererek ütülemeye, sargı bezini kolayca yapıştırmaya, çimleri döner püskürtücülerle sulamaya yarayan buluşlar gibi. Örneklerdeki buluşlar patent alamayacak kadar düşük buluş basamağındadırlar, ancak kolaylık sağladıkları ve faydalı oldukları da şüphesizdir”, TEKİNALP, s. 667.
10 “Albania, Angola, Argentina, ARIPO, Armenia, Aruba, Australia, Austria, Azerbaijan, Belarus, Belize, Brazil, Bolivia, Bulgaria, Chile, China (including Hong Kong and Macau), Colombia, Costa Rica, Czech Republic, Denmark, Ecuador, Estonia, Ethiopia, Finland, France, Georgia, Germany, Greece, Guatemala, Honduras, Hungary, Indonesia, Ireland, Italy, Japan, Kazakhstan, Kuwait, Kyrgyzstan, Laos, Malaysia, Mexico, OAPI, Peru, Philippines, Poland, Portugal, Republic of Korea, Republic of Moldova, Russian Federation, Slovakia, Spain, Taiwan, Tajikistan, Trinidad&Tobago, Turkey, Ukraine, Uruguay and Uzbekistan”
http://www.wipo.int/sme/en/ip_business/utility_models/where.htm, (21.06.2009).
11 SULUK, Cahit, AB ve Türk Hukukunda Faydalı Modellerin Korunması (I), Ankara Barosu
Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi (FMR), Cilt: II, Sayı: 1 2002 s. 54; Avusturalya da yenilik patenti “innovation patent”, Malezya’da faydalı yenilik “utility innovation”, Fransa’da faydalı (sınai kullanıma uygun) belge “utility certificate”, Belçika, İrlanda, Hollanda ve Slovenya’da kısa sürüli patent “short-term patent”, Çin, Meksika, Peru ve Uruguay’da faydalı model patenti “utility model patent”, Endonezya’da küçük/basit patent “Petty Patent/Simple
Patent”, Güney Afrika’da fonksiyonel tasarım “functional design” gibi kullanımlar da vardır.
Bkz: http://www.unctad.org/en/docs/iteipc20066_en.pdf, (23.06.2009); CAMCI, Ömer, Haksız Rekabet Davaları (2), İstanbul 2002, s. 27. Yazar, faydalı modeli “patentçik” olarak adlandırmaktadır.
modellerin buluş yönünden değerini ve düzeyini küçümsemek ile endüstriyel tasarımlara ilişkin korumanın kapsamına girebileceği düşüncesidir12.
2. Faydalı Modelin Avrupa Birliğinde Gelişimi
Avrupa birliğinde faydalı modele ilişkin düzenlemelerin genel olarak üye ülkelerde aynı şartlar altında korumanın gerekliliği ve ekonomik önemi gözetilerek, Alman Max Planck Institute (MPI)13 1994 yılında Avrupa Faydalı Modeline ilişkin önerisi ile gelişim başlamıştır. Hazırlanan öneride EPC14, CPC15 ve Topluluk Tasarısına ilişkin Tüzük Tasarısı dikkate alınarak faydalı modellerin bir tüzükle düzenlenmesi amaçlanmıştır16. Ortak Pazarda Faydalı Model Korumasına İlişkin
Yeşil İnceleme (Green Paper)17 bunu izlemiş ve 2004/48/EC sayılı, 29 Nisan 2004
12 TEKİNALP, s. 667, 668.
13
Max Planck Institute (MPI), Avrupa Faydalı Modeline ilişkin bir önerisi, detaylı bilgi için bkz:
SULUK, (I), s. 66.
14 Avrupa Patentlerinin Verilmesi ile İlgili Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC), 05.10.1973 tarihinde
kabul edilmiş ve çeşitli tarihlerde tadil edilmiştir. Son olarak 17 Aralık 1991 tarihinde gözden geçirilen anlaşma, 5598 nolu Kanun ile 13.03.2007 tarihinde kabul edilerek 17.03.2007 tarihinde Resmi Gazete’de 26465 sayı ile yayınlanarak anlaşmaya katılmamız uygun bulunmuştur. Avrupa Patentlerinin Verilmesi İle İlgili Sözleşmenin (Avrupa Patent Sözleşmesi) Değiştirilmesine İlişkin Anlaşmanın (5598 s. K) giriş bölümünde; “AVRUPA PATENT
SÖZLEŞMESİNE TARAF OLAN DEVLETLER, Avrupa Patent Sözleşmesi çerçevesinde Avrupa ülkelerinin işbirliği ve patent verilmesi işlemlerinin tek bir prosedür ile yapılmasının Avrupa'nın hukuki ve ekonomik bütünlüğüne önemli katkılar sağlayacağı göz önünde bulundurularak, Avrupa patent sisteminin daha fazla geliştirilmesi için temellerin atılması suretiyle, Avrupa'da yeniliklerin ve ekonomik büyümenin daha etkin bir şekilde teşvik edilmesi arzu edilerek, Avrupa Patent Sözleşmesinin, patent sisteminin giderek artan uluslararası karakteri ışığında, son şeklinden bu yana meydana gelen teknolojik ve hukuki gelişmelere uyum sağlaması arzu edilerek, Aşağıdaki hususlarda anlaşmaya varmışlardır.” Anlaşmanın amacı konusunda bilgi
verilmiştir. Bkz: Corpus Cd Medya.
15 Community Patent Convention: 15 Aralık 1989 tarihli Topluluk Patent Sözleşmesi, ayrıntılı
bilgi için bkz Avrupa Birliği Hukuku’nun Uzaktan Öğrenme Modülünün Geliştirilmesi Projesi kapsamında hazırlanan internet sitesi, http://www.laweuropa.com/21-Avrupa-Patent-Sistemi.
16
SULUK, (I), s. 66.
17
“Yeşil kitap, AB ülkelerinde geçerli olan, farklı Faydalı Model sistemlerinin, Topluluk içi ticarette neden olduğu zararı ortadan kaldırabilmek için, hem bu farklılıkların bir Yönerge ile kaldırılmasını, hem de çıkarılacak bir Tüzük ile Topluluk Ticari Markası gibi tek bir başvuru ile
tarihli “Fikrî Mülkiyet Haklarının Uygulanması Hakkında Avrupa Parlamentosu ve
Konsey Direktifi” nin kabulü ile birlikte bu tarihten sonraki 24 ay içinde direktife
uyum için gereken kanuni ve idari düzenlemeleri yapma yükümlülüğü getirilmiştir18. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Kuruluş Anlaşmasının eklerinden birisi olan Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Anlaşması (TRIPS)19, tüm AB üye ülkeleri ve Avrupa Topluluğu tarafından imzalanmıştır. Direktif hazırlanırken, TRIPS Anlaşmasının maddeleri de düzenlemelerde göz önüne alınmıştır20.
Belçika, Danimarka, İspanya, Avusturya, Finlandiya, Almanya, Fransa ve İtalya da faydalı model korumasına ilişkin yasal düzenlemeler mevcut iken, İsveç ve Lüksemburg faydalı model korumasını kabul etmemiştir21.
tüm üye devletlerde elde edilebilecek ve ortak bir yasal koruma oluşturacak bir Faydalı Model yaratılmasını ilke olarak kabul etmiştir. Komisyon, Yeşil Kitap’ta üye devletlerdeki yasal düzenlemeler arasındaki mevzuat uyumlaştırma eksikliğinin, malların serbest dolaşımını ve bu ülkelerdeki firmaların Ortak Pazarı tek bir Pazar olarak değerlendirmelerine engel olduğunu belirtmiştir. Farklı yasal düzenlemeler giderilmedikçe Ortak Pazarın altyapısının oluşması mümkün değildir. Yeşil Kitap mevzuat uyumlaştırma işlemlerinde tek bir yöntem belirtmek yerine değişik alternatifler ortaya atmıştır. Bu alternatifler arasında ulusal koruma sistemlerinin uyumlaştırılmasına ve halen Faydalı Model koruması olmayan ülkelerde bu hakkın tesisi içeren bir Yönerge, Topluluk Ticari Markası’nda olduğu gibi, tüm üye devletlerde doğrudan geçerli olacak Faydalı Model koruması için bir Tüzük ve ilgili ulusal bürolar arasında işbirliğinin geliştirilmesi gibi alternatifler yer almaktadır”, ÖZCAN, Mehmet, Avrupa Birliğinde Fikrî ve
Sınai Haklar, Ankara 1999, s. 190; Green Paper’deki düzenlemeler için bkz: SULUK, (I), s. 70.
18 TEKİNALP, s. 668, 669; ÇETİN, Hülya, Patent Haklarının Korunması Bağlamında
2004/48/EC Sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi ve Karşılık Türk Mevzuatı, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2009, Cilt: I, İstanbul 2009, s. 167, 168.
19 TRIPS Anlaşması 1 Ocak 1995 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir. Türkiye DTÖ’nü Kuran Anlaşmaya 25.02.1995 tarih ve 22213 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 95/6525 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 31.12.1994 tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde katılmıştır.”
ÇETİN, s. 168, dipnot 4.
20 ÇETİN, s. 168.
3. Faydalı Modelin Türkiye’de Gelişimi
Faydalı model kavramı hukukumuza AB bütünleşme sürecinde, 1995 tarihinden itibaren 15 Nisan 1994 tarihinde kurulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Kuruluş Anlaşması ve eklerinden birisi olan Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Antlaşmasına (TRIPS)’na taraf olmamız, 1996 tarihinden itibaren de Avrupa ile gümrük birliği uygulamasına geçişimiz ile girmiştir.
Faydalı model kavramı Türk Fikrî Mülkiyet22 Hukukuna ayrı bir hukuki müessese olarak ilk kez pozitif bir düzenleme ile 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK’da onbirinci kısımda 154.- 170. maddelerdeki hükümler ile girmiştir. Bu düzenlemelerden önce ülkemizde Faydalı model kavramı bilinmediği gibi bunun tabi bir sonucu olarak da herhangi bir korumaya sahip değildi.
PatKHK m. 154’de: “Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 156’ncı maddesi
hükmüne göre yeni olan ve 10’uncu madde anlamında sanayiye uygulanabilen buluşlar, faydalı model belgesi verilerek korunur”, şeklinde tanımlanmıştır.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere “yeni” olan ve “sanayiye uygulanabilen”
22 BEŞİROĞLU, Akın, Düşünce Ürünleri Üzerinde Haklar Fikir Hukuku, Birinci Cilt Temel
Kurallar, Genişletilmiş İkinci Basım, Ankara 2002, s. 115, dipnot 187, yazar, marka, patent vb. hakların sınai mülkiyet, sınai haklar gibi kavramlarla nitelendirilmesini ve sınıflandırılmasını uygun bulmamaktadır. Yazar, “…Bu alanda da temel olan düşünce ürünüdür. Düşünce
ürünlerinden endüstriyel amaçlarla yararlanılması, ürünün niteliğini ve koruma gereksinmesini etkilememektedir. Burada, asıl önemli olan nokta, düşünce ürünü üzerindeki sahipliğin yani mülkiyetin yasal koruma şemsiyesi altında bulundurulmasıdır. Okurun dikkatini bir husus üzerine çekmek istiyorum. 1883 tarihli Sınai Mülkiyet Sözleşmesi ile kurulan Sınai Mülkiyet Bürosu ile 1886 tarihli Bern Sözleşmesi ile oluşturulan Fikir Hakları Bürosu, 1893 tek bir ad altında birleştirilmiştir. Fikir Mülkiyetinin Korunmasına İlişkin Birleştirilmiş Bürolar – BIRPI Bureaux Internationaux Réunis pour la Protection de la Propriété Intellectuelle). Bugün, bu alanda görevini sürdürmekte olan WIPO-OMPI adı da kullanılması gerekli ad üzerinde bir kanı, sağlıklı bir örnek oluşturmaktadır. Dünya Fikir Mülkiyeti Örgütü. Gerçekte Fikir mülkiyeti kavramı, gerek fikir haklarını ve gerekse endüstriyel alanda yararlanılan düşünce ürünleri üzerindeki hakların korunmasına ilişkin kuralları kapsayan bir üst kavramdır”, demektedir;
Fikrî Mülkiyet Teorisi için bkz: YURTSEVER, Şaziye, Patentin Hukuki ve Cezai Korunması ve İlgili Mevzuat, Ankara 2005, s. 8, 9; Fikrî ve sınai mülkiyet kavramları için bkz: TEKİNALP, s. 1, 2.
“buluşlar” faydalı model ile korunur şeklinde tanımlanarak patentlerdeki buluş
basamağı şartı aranmamıştır.
PatKHK gerekçesinde23; Faydalı modellerin Patent Kanunu içinde yer alması ve ayrı bir kanun ile düzenlenmemiş olmasını, faydalı modelin ve patentin ikisinin de sanayiye uygulanabilen buluşları kapsaması, sınai haklar ve özellikle patentle ilgilenen az sayıdaki kişi ve kurumların bu olguyu gözden kaçırma tehlikesinin olabileceği, patentler ile ilgili bir çok hükmün mahiyeti itibariyle bağdaştığı ölçüde, faydalı modele de uygulanabilir olmasına bağlamaktadır. Tasarının adının da “Patent
ve Faydalı Model” değil, İspanyol Patent Kanunu’nda olduğu gibi “Patent Kanunu”
Tasarısı olması benimsenmiş ve bunun da yadırganacak bir husus olarak kabul edilmemesi gerektiği özellikle vurgulanmıştır. Patent ve faydalı model arasındaki farklar korumanın kıstasları, koruma süresi, inceleme şekli ve ispat mükellefiyeti olarak belirtilmektedir.
PatKHK’de faydalı modelin üç boyutlu buluşlara uygulanacağına ilişkin bir düzenleme yoktur. Tekinalp; faydalı modelin konusu olan buluşun sadece üç boyutlu bir ürüne uygulanabileceğini, bu gerekliliği “model” sözcüğünün içerdiğini ifade etmektedir24.
Suluk; Yönerge tasarısında buluşun faydalı model korumasından faydalanması için üç boyutla sınırlanmamasının yerinde bir düzenleme olduğunu, Green Paper ve MPI’un önerisinin de bu yönde olduğunu belirtmektedir. Üç boyutluluk kavramının tasarım hukuku kaynaklı olduğu, faydalı model korumasının alanının bu durumda sınırlandığı, Alman hukukunda üç boyutluluk şartının faydalı model ile tasarım arasındaki ayrımı belirtmek için kullanıldığı, artık böyle bir ayrıma gerek duyulmadığından mevzuattan çıkarıldığını ifade edilmektedir. Günümüzde üç
23
Bkz. http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0223.pdf, (28.06.2009).
24 TEKİNALP, s. 673; Aynı doğrultuda, GÜNEŞ, İlhami, Uygulamada Fikrî Mülkiyet Hakları ve
boyutlu olmayan ama teknik özellik arz eden bir çok buluşun, varlığı bilinen bir usûlün yeni bir amaçla uygulanması mümkündür25.
Öztürk26; faydalı modelin, sadece ürünler için verildiğini, usûller için faydalı model korumasının söz konusu olmadığını belirterek, Tekinalp’in faydalı modellerin korunabilmesi için buluşun üç boyutlu olması gerektiği görüşünü eleştirmektedir27.
Bazı ülkelerde28 faydalı model koruması, yalnız form itibariyle üç boyutlu cisimler, şekiller için öngörülmüştür. Ülkemizin uygulamada esas aldığı Fransa ve Çin örneğinde olduğu gibi, genel şartları mevcut olmak şartıyla tüm buluşların faydalı model konusunu oluşturabileceği esası PatKHK gerekçesinde belirtilerek benimsenmiştir29.
Sanayiye uygulanabilen yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik buluşların, bugünkü teknik gelişmeler ışığında üç boyutluluk kavramı ile sınırlanması teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesi amacı güdülen faydalı model bakımından hem hukuki hem de ekonomik bir yaklaşım değildir. Kanun Hükmünde Kararname’de bu şekilde bir sınırlama yapılmaması doğru olmuştur.
25 SULUK, (I), s. 74 – 80, dipnot 105.
26
ÖZTÜRK, Özgür, Türk Hukukunda Patent Verilebilirlik Şartları, İstanbul 2008, s. 40.
27 “…faydalı model verilebilmesi için böyle bir şartın aranmasının gerekeceğini söylemek, faydalı model verilebilirlik şartları açısından yapay, hatta yanıltıcı bir koşul yaratmak anlamına gelecektir. Gerçekten PatKHK açıkça nelerin faydalı model koruması dışında kalacağını sınırlı olarak saymıştır. Bir madde ne kadar küçük olursa olsun uzayda bir yer kaplamaktadır. Bu ise hacim anlamına gelir. Hacmi olan her şeyin de ne kadar küçük olursa olsun eni, boyu ve yüksekliği yani üç boyutu bulunmaktadır. Bir kimyasal bileşiğin en küçük yapıtaşı olan moleküller de ne kadar küçük olurlarsa olsunlar üç boyutlu ürünlerdir. Buna rağmen PatKHK kimyasal maddeleri faydalı model belgesinin korumasının dışında tutmuştur”, ÖZTÜRK, s. 40,
dipnot 143.
28 PatKHK gerekçesinde belirtilen (Federal Almanya, İtalya, Portekiz İspanya) ülkeler.
Türk Patent Enstitüsü30 tarafından hazırlanan ve 17.04.2009 tarihinde Başbakanlığa sunulan yeni PatFMKT’de böyle bir kısıtlama yoktur31.
Faydalı model, inceleme sistemindeki farklı düzenlemeler nedeniyle belgenin kolay alınmasının yanı sıra, hem zaman hem de ekonomik açıdan hesaplıdır. Bu yönleriyle patente oranla daha avantajlı gibi görünse de, incelemesiz sistemden dolayı, daha güvenli olduğu maalesef söylenemez32.
KOBİ’lerin gerçekleştirdiği küçük yeniliklerin korunması, tecavüz fiillerinde patente oranla daha hızlı ve seri işlem yapılabilmesi, üst seviyedeki teknolojik buluşların yanı sıra, üretimi arttıran, basitleştiren, kalitesini yükselten, üretim usûl ve uygulamasını değiştiren, çevre kirliliğini azaltan, kısaca her alanda her türlü buluşun faydalı model ile korunmasının yararı kanun’un gerekçesinde belirtilmiştir33.
Yeni PatFMKT genel gerekçesinde; “patent ve faydalı model korumasına
aynı kanunda yer verilmiştir. Bunun nedeni, gerek faydalı modelin ve gerekse patentin aynı amaca hizmet etmesi, hukuken aynı etkiye sahip olması ve patent hakkı ile ilgili bir çok hükmün, özelliği ile çelişmediği ölçüde faydalı modele de uygulanmasıdır34”, benzer ifadelere yer verilmiştir.
30 TPE, yapısı ve işleyişi hakkında bilgi için bkz; BALCI, Yusuf / YILMAZ, Arife, Sınai Haklar
Sistemi ve Türk Patent Enstitüsü’nün Rolü, Legal Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi (Legal FSHD), Yıl: 2005/1, Sayı: 2, s. 324.
31
Bkz:http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi.pdf, (06.07.2009), SAĞEL, Seçil, Patent ve Faydalı Model Kanunu Tasarısı, Legal Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi (Legal FSHD), Yıl: 2010, Sayı: 21, s. 83-171
32 KOÇAK, Nefise, Tasarımların Ulusal ve Uluslararası Hukukta Tescili ve Korunması, Ankara
2009, s. 25; SULUK, (I) s. 57;
33
Bkz: http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0223.pdf, (06.07.2009).
34 Bkz: http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi_Gerekce.pdf,
II. FAYDALI MODELİN BENZER KAVRAMLARLA
KARŞILAŞTIRILMASI
A. Genel Olarak
Patentler ile ilgili bir çok hükmün mahiyeti itibariyle bağdaştığı ölçüde faydalı modele de uygulanabilir olmasından aynı kanun içinde yer almaları uygun görülmüştür. Aralarındaki farklar genel olarak, korumanın kıstasları, koruma süresi, inceleme şekli ve ispat mükellefiyeti olarak kanun gerekçesinde belirtilmiştir35. Faydalı model korumasının temeli patentte dayandığından ve patent ile ilgili hükümlerin uygulanabilirliği açısından benzerliklerde bulunmaktadır. Benzerlikler ve farklılıkların neler olduğu iki alt başlıkta incelenecektir.
Ürünün dış görünümü ile ilgili olan Endüstriyel tasarımlar ile teknik işlevi (fonksiyonu) koruyan faydalı modeller açısından da benzerlikler ve farklılıkların incelenmesinde yarar olduğu kanaatindeyiz. Bir çok üretici üretimini yaptığı ürünün, faydalı model ile mi yoksa endüstriyel tasarım koruması ile mi koruyacağını bilememektedir. Karıştırılma olasılıkları dikkate alınarak benzerlikler ve farklılıkların neler olduğu iki alt başlıkta incelenmiştir.
B. Faydalı Model İle Patent’in Karşılaştırılması
1. Faydalı Model ile Patent Arasındaki Benzerlikler
Patent, PatKHK’nin amacını düzenleyen m. 1/1’de “Bu Kanun Hükmünde
Kararnamenin amacı, buluş yapma faaliyetini özendirmek, buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için buluşlara patent veya faydalı model belgesi vererek korumaktır.” şeklinde
tanımlanmıştır. Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar, patent36 verilerek korunur. Faydalı model korumasının temeli patente dayanmaktadır.
Hem faydalı model hem de patent ikisi de sanayiye uygulanabilen buluşları kapsadığından, sınai haklar ve özellikle patentle ilgilenen az sayıdaki kişi ve kurumların bu olguyu gözden kaçırma tehlikesi vardır.
PatKHK m. 164. hükmü uyarınca, patent sahibine tanınan koruma, faydalı model belgesi sahibine de aynen tanınmış bulunmaktadır. Faydalı model sahibinin
patent sahibine, özdeş bir korumadan yararlandığı için manevi hakları da vardır37. Faydalı model belgesi sahibi ile patent sahibine tanınan haklar açısından bir fark bulunmamaktadır.
PatKHK m. 166. hükmü uyarınca, faydalı model belgelerine ilişkin açık bir hüküm bulunmadığı ve faydalı model belgelerinin özelliği ile çelişmediği takdirde, patentler için öngörülen, koruma hükümleri faydalı model belgeleri için de aynen uygulanır38. PatKHKY m. 51’de aynı hüküm tekrarlanmıştır.
36
“Patent kelimesinin kökeni Latince, “patere” kelimesinden gelmekte olup, anlamı “açık olmak, açılmak”tır. Yani patent alabilmek için bilgiyi açıklamak önşarttır”, BALCI / YILMAZ, s.
315; KARAHAN, Sami, / SULUK, Cahit, / SARAÇ Tahir, / NAL, Temel, Fikrî Mülkiyet Hukukunun Esasları, Ankara 2009, s. 179.
37 Y. 11. HD. E. 2001-8059 / K. 2002-338 T. 21.01.2002, Corpus CD Medya; TEKİNALP, s. 15. 38 “Dava; davacı yanın ürettiği "programlanabilir kontür cihazının" davalının faydalı model
belgesi konusu olan "otomatik başlama cihazı" ile çok farklı teknik özelliklere sahip olmadığı iddiasıyla 551 sayılı KHK'nın 149. maddesine dayanılarak açılmış "tecavüzün bulunmadığının tespiti" istemine ilişkindir. Her ne kadar 551 sayılı KHK'nın 149. maddesi patent ile ilgili ise de, aynı kararnamenin 166. maddesi gereğince patente ilişkin hükümler faydalı model açısından da uygulanabilir olduğundan davacının bu şekilde dava açması mümkündür. Davalı yan 12.06.2003 tarihli ihtar ile davacının eyleminin faydalı model belgesi ile korunan davalı hakkına tecavüz niteliğinde olduğu bildirilmiş olmakla kararnamenin 149. maddesinde öngörülen dava koşulu oluşmuş bulunmaktadır”, Y. 11. HD. E. 2006-3973/K. 2007-12431 T. 04.10.2007,
Tekinalp; “açık bir hüküm bulunmaması” ile. PatKHK m. 157-170 hükümlerinin özel olarak düzenlenmemiş olmasının kastedildiğini, “faydalı model
belgelerinin özelliği ile çelişmemesi” ile de patentin esaslı incelemeye yönelik
hükümleri ile üst teknolojik alana ait buluşlara ilişkin kuralların uygulanamayacağını belirtmektedir39.
Yeni hazırlanan PatFMKT’da; patentlerle ilgili hükümlerin uygulanabilirliği başlıklı 144. madde hükmü ile; faydalı modele ilişkin açık bir hüküm bulunmadığı ve faydalı modelin özelliği ile çelişmediği takdirde patentler için öngörülen hükümlerin, faydalı modeller için de uygulanacağı hükmü, bugünkü ile aynı denebilecek şekilde düzenlenmiştir.
Patent verilebilirlik şartlarından yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik, faydalı model verilebilmesi içinde aranan şartlardandır. Faydalı modelde buluş basamağı aranmamakla birlikte yok sayılamayacağı ancak patentte oranla düşük tutulduğu söylenebilir.
İnceleme şekli yönünden benzerlik, ancak Enstitü’den özel olarak talep edilmesi halinde, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporunun, faydalı model belgesi için de düzenlenmesi yönünden bulunmaktadır (PatKHK m. 160/son).
PatKHK m. 130: “Patentin hükümsüzlüğü, zarar gören kişiler veya
Cumhuriyet Savcıları kanalıyla ilgili resmi makamlar tarafından istenebilir”, hükmü
ile zarar gören kişilerin itiraz şartı aranmaksızın hükümsüzlük davası açma hakkı vardır. Faydalı modeller açısından PatKHK.nin 165/3. maddesi “Zarar gören üçüncü
kişilerin ve ilgili resmi makamların faydalı model belgesinin hükümsüzlüğünü talep edebilmeleri için 161’inci maddeye göre itiraz yapmış olmaları şarttır”, hükmü ile,
zarar gören kişilerin hükümsüzlük davası açması itiraz şartına bağlı idi. Anayasa Mahkemesince faydalı modellere ilişkin bu hükmün iptal edilmesi karşısında
hükümsüzlük davaları için öngörülen bu dava şartı ortadan kalkmış ve bir haksızlık giderilmiştir40.
Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin sebepler faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerle küçük farklılıklar dışında aynıdır. PatKHK m. 155’ile öngörülen farklı durum aşağıda farklılıklar bölümünde incelenmiştir.
2. Faydalı Model ve Patent Arasındaki Farklar
a. Korumanın Kıstasları
Tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri her zaman mümkün olmadığından, sanayiye uygulanabilen yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik buluşlar faydalı model belgesi ile korunmaktadır41.
Patentte tekniğin bilinen durumunun aşılması (buluş basamağı) şartı, faydalı modelde aranmamıştır. Buluş basamağı; PatKHK m. 942 ifadesiyle patent konusu buluşun alanında uzman bir kişi tarafından tekniğin bilinen durumuna ait dokümanlardan aşikâr bir şekilde çıkarılamıyor olması anlamındadır. Tekniğin bilinen durumunu aşamayan ve patent alamayan buluşlar yeni ve sanayiye uygulanabilir ise faydalı model ile korunabilir.
Faydalı modeller; sanayiye uygulanabilen, buluş basamağına ulaşmayan yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik ve fonksiyonel buluşlardır.
40
Anayasa Mahkemesinin 21/04/2004 tarih ve 25440 sayılı R.G.de yayımlanan, 23/03/2004 karar günlü ve E. 2001/1, K. 2004/36 sayılı kararı. Aşağıda “Üçüncü Bölüm, Hükümsüzlük Davası, Süre başlığında” incelenmiştir.
41 SULUK, Cahit / Ali ORHAN, Uygulamalı Fikrî Mülkiyet Hukuku, Cilt II, Genel Esaslar Fikir
ve Sanat Eserleri, İstanbul 2005, s. 12; KARAHAN/SULUK/SARAÇ/NAL, s. 206, 207).
42
“Buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin bilinen durumundan aşikâr bir şekilde çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleşmiş ise, tekniğin bilinen durumunun aşıldığı kabul edilir”, (PatKHK m. 9).
Faydalı modelde tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri her zaman mümkün olmamaktadır. Buluş basamağı düzeyini faydalı modelde yok sayamayız. Ancak patente oranla düşük tutulduğunu söyleyebiliriz.
Faydalı modeldeki buluş basamağının, basamaksız yenilik niteliği taşıdığından buluş basamağında bulunması şart olmayan bir yenilik olarak değerlendirerek, hükümsüzlük sebebini oldukça dar kalıplar içerisinde değerlendirmek gerekir43.
Faydalı modelde, teknik veya fonksiyonel pratik bir avantaj sağlamasının buluş basamağının aşılması olarak kabul edilmesi ile birlikte yeniliğe ilişkin hükümde yenilik basamağından söz edilmemesi, buluşun küçük, sorunun basit olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak tüm bu değerlendirmelerin mevcut PatKHK hükümlerinin evrensel mutlak yeniliği kabul ettiği ancak hükümlerin yazılışının özensiz olmasından kaynaklanan problemler olduğunda şüphe yoktur. Yeni hazırlanan PatFMKT’de bu eksikliklerin maalesef açık ve net olarak giderildiğini söylemek mümkün değildir.
Yeni PatFMKT’da; faydalı modelle korunabilir buluşlar başlıklı 132. maddede: “Yeni, tekniğin bilinen durumu dikkate alındığında ilgili olduğu teknik
alandaki bir uzmana göre çok aşikar olmayan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar, faydalı model verilerek korunur”, denilerek, yeni bir koruma ölçütü
getirilmeye çalışılmıştır. Tasarıya ilişkin gerekçe de aranan buluş basamağı kriterinin seviyesi, patentten farklı olarak değerlendirilerek, seviyenin patentten düşük tutulduğu, küçük geliştirmelerin de faydalı modelle korunabilmesi imkânının sağlandığı ifade edilmiştir44.
43 TEKİNALP, s. 682. 44 Bkz:http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi_Gerekce.pdf, (25.12.2009); Bkz.http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi.pdf, (25.12.2009).
Faydalı model belgesi ile korunabilir buluşlar, Avrupa Birliği faydalı modeller taslağı45 önerisi dikkate alınarak yeniden düzenlenmelidir. Başvuru sahibi, faydalı model başvurusunda tekniğin bilinen durumu ile kıyaslandığında buluşun, uygulama ve kullanım açısından belirli bir etkinliğe, önemli pratik veya sınai avantaja sahip olduğu konusunu açık ve ikna edici şekilde belirtmiş ise, buluşun buluş basamağına sahip olacağı kabul edilmelidir. Yeni PatFMKT’de olduğu gibi;
“ilgili olduğu teknik alandaki bir uzmana göre çok aşikar olmayan” şeklindeki
kapalı cümlelerden kaçınılmalıdır. Hüküm açık, net ve anlaşılır şekilde düzenlenmelidir.
Faydalı model olabilen tüm buluşlar, buluş basamağını aştığı takdirde, patent olabilir, ancak patent olabilen tüm buluşlar faydalı model olamaz.
Faydalı model belgesi ile korunan ve PatKHK m. 646 kapsamında olmayan buluşların, tekniğin bilinen durumunu aşması halinde tümü patent ile korunabilirken, PatKHK m. 6 kapsamında olmayan buluşlar ile usûller ve bu usûller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler faydalı model belgesi alamayacağı için
45 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:51997PC0691:EN:HTML,
(22.01.2010).
46
“Aşağıda sayılanlar buluş niteliğinde olmadıkları için bu Kanun Hükmünde Kararname
kapsamı dışında kalır:
a) Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları:
b) Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar:
c) Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar
yazılımları:
d) Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan
usuller;
e) İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu
ile ilgili teşhis usulleri. Bu maddenin birinci fıkrasının (e) bendindeki hüküm bu usullerin herhangi birinde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usullerine uygulanmaz. Bu maddenin birinci fıkrasında sayılanlar için münhasıran koruma talep edilmesi halinde patent verilmez.
Aşağıda belirtilen buluşlar patent verilerek korunmaz:
a) Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar.
korumadan da yararlanamaz47. Netice itibariyle faydalı model koruma kapsamı patente oranla daraltılmıştır.
b. Korumanın Süresi
İncelenerek verilen patentin süresi, başvuru tarihinden itibaren hesaplanan ve uzatılamayan yirmi yıldır. İncelemesiz verilen patentin süresi ise yedi yıldır48 (PatKHK m. 72). Faydalı model belgesi, başvuru tarihinden itibaren on yıllık bir süre için verilir ve bu süre uzatılamaz (PatKHK m. 164/II).
c. İnceleme Şekli
Patentler için Enstitü tarafından düzenlenmesi öngörülen, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu faydalı model belgeleri için düzenlenmez. Ancak, Enstitü’den özel olarak talep edilmesi halinde, başvuru sahibi veya belge sahibi tarafından, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu, faydalı model belgesi için de düzenlenir (PatKHK m. 160/son).
Patent başvurusu veya patentin sahibi, 45’inci maddenin birinci fıkrası anlamında, patent konusu buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve asıl patentin konusu ile bütünlük içinde bulunan buluşların korunması için, ek patent başvurusunda bulunabilirken (PatKHK m. 121/I), faydalı model belgelerine, bu
47 “Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 6’ncı maddesinde belirtilen konuların yanısıra usuller ve bu usuller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez”, (PatKHK m.155 ).
48
İncelemesiz verilen patentin incelenmesi için talep yapılması şarttır. Bu talep, patent sahibi veya üçüncü kişiler tarafından, başvuru tarihinden itibaren en geç yedi yıl içinde yapılır. İncelemeli sisteme geçiş yapılır ve inceleme sonucu olumlu olursa, koruma süresi 20 yıla uzatılır. (PatKHK m. 60)
Kanun Hükmünde Kararnamenin 121 inci maddesi anlamında, kıyasen ek belge verilemeyeceği açıkça ifade edilmiştir (PatKHK m. 164/III).
Aynı buluş konusu için, birbirinden bağımsız olarak, patent ve faydalı model belgesi verilmez. Patent veya faydalı model belgesi verilmesi için yapılmış olan bir başvuru, ancak 65’inci, 167’nci ve 168’inci madde hükümlerine uygun olarak diğerine çevrilebilir (PatKHK m. 170).
d. Hükümsüzlük Davası
Faydalı model ve patentin hükümsüzlüğü davaları açısından da iki belge arasında fark vardır. Faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin davalarda belge sahibine karşı açılacak hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, belge sahibinin haklarını üçüncü kişilere karşı ileri süremeyeceği belirtilmiştir. Bu önemli durum, PatKHK 158/II’de “156’ncı madde hükmüne göre kendisine karşı açılan
hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, faydalı model belgesi sahibi, bu belge ile doğan haklarını, üçüncü kişilere karşı ileri süremez.” şeklinde düzenlenmiştir.
Patentlerde benzer bir hüküm bulunmamaktadır.
Patentin hükümsüzlüğü davası koruma süresinin devamı süresince her zaman ve hakkın sona ermesini izleyen beş yılda ikame edilebilirken (PatKHK m. 130/2), faydalı model belgesinin hükümsüzlüğü, koruma süresinin devamınca talep edilebilir (PatKHK m. 165/3).
Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerin faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerle küçük farklılıklar dışında aynı olduğunu benzerlikler bölümünde belirtmiş idik. Farklılığın sebebi ise; PatKHK m. 155 “Bu Kanun Hükmünde
Kararnamenin 6’ncı maddesinde belirtilen konuların yanısıra usûller ve bu usûller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez”, hükmünden kaynaklanmaktadır. Bu maddeye aykırı olarak bir faydalı
