Faydalı Model ve Patent Arasındaki Farklar

a. Korumanın Kıstasları

Tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri her zaman mümkün olmadığından, sanayiye uygulanabilen yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik buluşlar faydalı model belgesi ile korunmaktadır41.

Patentte tekniğin bilinen durumunun aşılması (buluş basamağı) şartı, faydalı modelde aranmamıştır. Buluş basamağı; PatKHK m. 942 ifadesiyle patent konusu buluşun alanında uzman bir kişi tarafından tekniğin bilinen durumuna ait dokümanlardan aşikâr bir şekilde çıkarılamıyor olması anlamındadır. Tekniğin bilinen durumunu aşamayan ve patent alamayan buluşlar yeni ve sanayiye uygulanabilir ise faydalı model ile korunabilir.

Faydalı modeller; sanayiye uygulanabilen, buluş basamağına ulaşmayan yenilikler ile basit problemleri çözen küçük teknik ve fonksiyonel buluşlardır.

40

Anayasa Mahkemesinin 21/04/2004 tarih ve 25440 sayılı R.G.de yayımlanan, 23/03/2004 karar günlü ve E. 2001/1, K. 2004/36 sayılı kararı. Aşağıda “Üçüncü Bölüm, Hükümsüzlük Davası, Süre başlığında” incelenmiştir.

41 _{SULUK, Cahit / Ali ORHAN, Uygulamalı Fikrî Mülkiyet Hukuku, Cilt II, Genel Esaslar Fikir}

ve Sanat Eserleri, İstanbul 2005, s. 12; KARAHAN/SULUK/SARAÇ/NAL, s. 206, 207).

42

“Buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin bilinen durumundan aşikâr bir şekilde çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleşmiş ise, tekniğin bilinen durumunun aşıldığı kabul edilir”, (PatKHK m. 9).

Faydalı modelde tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri her zaman mümkün olmamaktadır. Buluş basamağı düzeyini faydalı modelde yok sayamayız. Ancak patente oranla düşük tutulduğunu söyleyebiliriz.

Faydalı modeldeki buluş basamağının, basamaksız yenilik niteliği taşıdığından buluş basamağında bulunması şart olmayan bir yenilik olarak değerlendirerek, hükümsüzlük sebebini oldukça dar kalıplar içerisinde değerlendirmek gerekir43.

Faydalı modelde, teknik veya fonksiyonel pratik bir avantaj sağlamasının buluş basamağının aşılması olarak kabul edilmesi ile birlikte yeniliğe ilişkin hükümde yenilik basamağından söz edilmemesi, buluşun küçük, sorunun basit olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak tüm bu değerlendirmelerin mevcut PatKHK hükümlerinin evrensel mutlak yeniliği kabul ettiği ancak hükümlerin yazılışının özensiz olmasından kaynaklanan problemler olduğunda şüphe yoktur. Yeni hazırlanan PatFMKT’de bu eksikliklerin maalesef açık ve net olarak giderildiğini söylemek mümkün değildir.

Yeni PatFMKT’da; faydalı modelle korunabilir buluşlar başlıklı 132. maddede: “Yeni, tekniğin bilinen durumu dikkate alındığında ilgili olduğu teknik

alandaki bir uzmana göre çok aşikar olmayan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar, faydalı model verilerek korunur”, denilerek, yeni bir koruma ölçütü

getirilmeye çalışılmıştır. Tasarıya ilişkin gerekçe de aranan buluş basamağı kriterinin seviyesi, patentten farklı olarak değerlendirilerek, seviyenin patentten düşük tutulduğu, küçük geliştirmelerin de faydalı modelle korunabilmesi imkânının sağlandığı ifade edilmiştir44.

43 TEKİNALP, s. 682. 44 Bkz:http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi_Gerekce.pdf, (25.12.2009); Bkz.http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/Patent_Kanun_Taslagi.pdf, (25.12.2009).

Faydalı model belgesi ile korunabilir buluşlar, Avrupa Birliği faydalı modeller taslağı45 önerisi dikkate alınarak yeniden düzenlenmelidir. Başvuru sahibi, faydalı model başvurusunda tekniğin bilinen durumu ile kıyaslandığında buluşun, uygulama ve kullanım açısından belirli bir etkinliğe, önemli pratik veya sınai avantaja sahip olduğu konusunu açık ve ikna edici şekilde belirtmiş ise, buluşun buluş basamağına sahip olacağı kabul edilmelidir. Yeni PatFMKT’de olduğu gibi;

“ilgili olduğu teknik alandaki bir uzmana göre çok aşikar olmayan” şeklindeki

kapalı cümlelerden kaçınılmalıdır. Hüküm açık, net ve anlaşılır şekilde düzenlenmelidir.

Faydalı model olabilen tüm buluşlar, buluş basamağını aştığı takdirde, patent olabilir, ancak patent olabilen tüm buluşlar faydalı model olamaz.

Faydalı model belgesi ile korunan ve PatKHK m. 646 kapsamında olmayan buluşların, tekniğin bilinen durumunu aşması halinde tümü patent ile korunabilirken, PatKHK m. 6 kapsamında olmayan buluşlar ile usûller ve bu usûller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler faydalı model belgesi alamayacağı için

45 _{http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:51997PC0691:EN:HTML,}

(22.01.2010).

46

“Aşağıda sayılanlar buluş niteliğinde olmadıkları için bu Kanun Hükmünde Kararname

kapsamı dışında kalır:

a) Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları:

b) Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar:

c) Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar

yazılımları:

d) Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan

usuller;

e) İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu

ile ilgili teşhis usulleri. Bu maddenin birinci fıkrasının (e) bendindeki hüküm bu usullerin herhangi birinde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usullerine uygulanmaz. Bu maddenin birinci fıkrasında sayılanlar için münhasıran koruma talep edilmesi halinde patent verilmez.

Aşağıda belirtilen buluşlar patent verilerek korunmaz:

a) Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar.

korumadan da yararlanamaz47. Netice itibariyle faydalı model koruma kapsamı patente oranla daraltılmıştır.

b. Korumanın Süresi

İncelenerek verilen patentin süresi, başvuru tarihinden itibaren hesaplanan ve uzatılamayan yirmi yıldır. İncelemesiz verilen patentin süresi ise yedi yıldır48 (PatKHK m. 72). Faydalı model belgesi, başvuru tarihinden itibaren on yıllık bir süre için verilir ve bu süre uzatılamaz (PatKHK m. 164/II).

c. İnceleme Şekli

Patentler için Enstitü tarafından düzenlenmesi öngörülen, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu faydalı model belgeleri için düzenlenmez. Ancak, Enstitü’den özel olarak talep edilmesi halinde, başvuru sahibi veya belge sahibi tarafından, tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu, faydalı model belgesi için de düzenlenir (PatKHK m. 160/son).

Patent başvurusu veya patentin sahibi, 45’inci maddenin birinci fıkrası anlamında, patent konusu buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve asıl patentin konusu ile bütünlük içinde bulunan buluşların korunması için, ek patent başvurusunda bulunabilirken (PatKHK m. 121/I), faydalı model belgelerine, bu

47 _{“Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 6’ncı maddesinde belirtilen konuların yanısıra usuller ve} bu usuller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez”, (PatKHK m.155 ).

48

İncelemesiz verilen patentin incelenmesi için talep yapılması şarttır. Bu talep, patent sahibi veya üçüncü kişiler tarafından, başvuru tarihinden itibaren en geç yedi yıl içinde yapılır. İncelemeli sisteme geçiş yapılır ve inceleme sonucu olumlu olursa, koruma süresi 20 yıla uzatılır. (PatKHK m. 60)

Kanun Hükmünde Kararnamenin 121 inci maddesi anlamında, kıyasen ek belge verilemeyeceği açıkça ifade edilmiştir (PatKHK m. 164/III).

Aynı buluş konusu için, birbirinden bağımsız olarak, patent ve faydalı model belgesi verilmez. Patent veya faydalı model belgesi verilmesi için yapılmış olan bir başvuru, ancak 65’inci, 167’nci ve 168’inci madde hükümlerine uygun olarak diğerine çevrilebilir (PatKHK m. 170).

d. Hükümsüzlük Davası

Faydalı model ve patentin hükümsüzlüğü davaları açısından da iki belge arasında fark vardır. Faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin davalarda belge sahibine karşı açılacak hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, belge sahibinin haklarını üçüncü kişilere karşı ileri süremeyeceği belirtilmiştir. Bu önemli durum, PatKHK 158/II’de “156’ncı madde hükmüne göre kendisine karşı açılan

hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, faydalı model belgesi sahibi, bu belge ile doğan haklarını, üçüncü kişilere karşı ileri süremez.” şeklinde düzenlenmiştir.

Patentlerde benzer bir hüküm bulunmamaktadır.

Patentin hükümsüzlüğü davası koruma süresinin devamı süresince her zaman ve hakkın sona ermesini izleyen beş yılda ikame edilebilirken (PatKHK m. 130/2), faydalı model belgesinin hükümsüzlüğü, koruma süresinin devamınca talep edilebilir (PatKHK m. 165/3).

Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerin faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerle küçük farklılıklar dışında aynı olduğunu benzerlikler bölümünde belirtmiş idik. Farklılığın sebebi ise; PatKHK m. 155 “Bu Kanun Hükmünde

Kararnamenin 6’ncı maddesinde belirtilen konuların yanısıra usûller ve bu usûller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez”, hükmünden kaynaklanmaktadır. Bu maddeye aykırı olarak bir faydalı

model verilmesi durumunda, patentlerden farklı bir hükümsüzlük sebebi oluşmaktadır.

Patent ve faydalı modelde, hükümsüzlüğünün sonuçları yönünden farklılık vardır. Bu farklılık, faydalı modellerin hükümsüzlük hallerini düzenleyen PatKHK m. 165/son: “Üçüncü kişilerin gerekçeli itirazlarının başvuru sahibi tarafından

dikkate alınmaksızın faydalı model belgesinin verilmesi ve yapılan itirazla illiyeti nedeniyle, mahkeme tarafından bu maddeye göre faydalı model belgesinin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde, itirazda bulunmuş olan zarar gören üçüncü kişilerin, hükümsüzlüğüne karar verilen faydalı model belgesi sahibinden tazminat talep etme hakkı doğar.” Sözkonusu maddede, faydalı model belgesine itirazda

bulunmuş olan zarar gören üçüncü kişilerin lehine, başvuru sahibinden tazminat talep hakkı doğmaktadır. Patentlere ilişkin hükümsüzlük hallerinde bu tür bir düzenleme yoktur.

Ülkemizdeki KOBİ’ler için, özellikle tavsiye edilebilecek, zaman açısından kısa, ekonomik açıdan ucuz olan faydalı model belgeleri, hiçbir araştırma ve inceleme yapılmadan verilmesi sebebiyle, patente oranla daha avantajlı gibi görünse de, incelemesiz sistemden dolayı, daha güvenli olduğu da maalesef söylenemez. Faydalı model belgeleri son yıllarda bu yüzden, binlerce hükümsüzlük davası ile karşı karşıya kalmıştır. Zira; TPE’den alınan birçok faydalı model belgesinin sanayiye uygulanabilen, ancak yeni olmayan kötü niyetli başvurular olduğunda şüphe yoktur.