Hükümsüzlük ve Yokluk

Hukuki işlemin, akdin kurucu unsurlarının bulunmadığı şartlarda yokluk söz konusudur. Butlanda geçersiz de olsa bir işlem doğmuştur ve vardır. Yoklukta ise ortada hiçbir hukuki işlem bulunmamaktadır102. Henüz bir hukuki işlem kurulmadığı

99

Yargıtay Büyük Genel Kurul, 1987-2 / K. 1988- T. 30.09.1988, Corpus Cd Medya.

100

ÖZTAN, s. 30

101 _{PASLI, s. 169, dipnot 29.}

için, bir yaptırım da ortaya çıkmaz103. Yokluk da butlan gibi sadece taraflar arasında değil herkese karşı etkilidir.

Şirket ana sözleşmesi ile ağırlaştırılmış bir nisap belirlenmiş ise bunlara uyulması zorunludur. Anasözleşme, ortaklar arasında yapılmış bir sözleşme niteliğinde olup, uyulması zorunlu bulunduğundan, gerekli karar nisabını taşımayan kararlar, iptali kabil değil, yoklukla sakat kararlardır104. Örneğin, şirket ana sözleşmesinde şirketin toplanabilmesi için gerekli olan nisap, kanundaki asgari nisap olan şirket esas sermayesinin en az dörtte biri yerine üçte biri olarak ağırlaştırılmış ise bu nisaba uymadan toplantı yapılması ve karar alınması yok hükmünde olacaktır.

Butlanda olduğu gibi fikri mülkiyet hukukunda hükümsüzlük çeşidinin yokluk’da olamayacağı savunulmaktadır. Zira; başvuru sahibi tarafından TPE’ye başvuru yöneltilmesi ile birlikte işlemler sonucunda bir tescil işlemi gerçekleşmekte, geçersizlik çeşidinin yokluk olarak kabul edilebilmesi için gerekli olan hukuki işlemin unsurlarındaki eksikliğin bulunmamasından dolayı, yokluktan da bahsedilemeyeceği dile getirilmektedir105.

103

ÖZTAN, s. 30

104 _{Y. 11. HD. E. 2001-7442 / K. 2001-7269 T. 01.10.2001, Corpus Cd Medya,}

“Emredici hükümlere dolayısıyla kamu düzenine aykırı olarak yapılan hukuki tasarruflar,

sözleşmeler yoklukla, mutlak butlan ve nisbi butlanla batıl olurlar. Yokluk halinde tasarruf hiç doğmamış, hukuk alemine çıkmamış sayılır. Mutlak butlanda ise ortaya bir tasarruf çıkmıştır. Fakat bu tasarruf o kadar sakat ve kamu düzenine ve hukuk kuralları bakımından yasa nezdinde o derece zayıf ve tehlikelidir ki derhal ortadan kaldırılması gerekir. Böyle bir sakatlık ile ortaya çıkan hukuki tasarruf, sözleşme ile hiçbir zaman sıhhat kazanmaz ve geçerliliğinden söz edilemez. Bu tasarruf ortadan kaldırıldığı zaman geriye etkili olarak hükümlerini ifa eder. Nisai [nispi]butlana gelince bu, tarafların iradelerindeki bozukluktan ileri gelir. Hata, hile, ikrar [ikrah] gibi iradeye tesir eden, onu sakatlayan hallerde nisbi butlandan söz edilir. Bu hallerde hukuki tasarruf doğmuştur. Bu tasarruf kamu düzenini, toplumun yüksek değerlerini, hukuk düzenini bozmadığı için mutlaka ortadan kaldırılması gerekmez. Taraflara bu sakat işlemi ortadan kaldırmak için dava hakkı sağlar. Mutlak butlan resen dikkate alınır. Medeni Hukukta, hukuki tasarrufun sakatlığının kaynağı kamu düzeni ise, üstün kamu yararını korumak için mutlak butlan, sakatlık tarafların iradesinden doğmuş ise, tarafların yararını korumak için nisbi butlan söz konusu olur ve ancak taraflara bir fesih hakkı sağlar” Yargıtay Hukuk Genel Kurulu.

E. 2003-12-17 / K. 2003-29 T. 22.01.2003, Corpus Cd Medya

Kanaatimizce hükümsüzlük kavramının yokluk, butlan ve iptali de içine alan, hukuk düzeninin öngördüğü şartlara aykırılığın yaptırımı için bir üst kavram olarak kullanılmıştır.

C. 551 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Hükümsüzlük

PatKHK m. 165’de hükümsüzlük halleri tahdidi olarak sayılmıştır. Bu hükümleri genişletmek mümkün değildir.

Maddede belirtilen, hükümsüzlük sebeplerinin varlığı halinde açılacak davada yetkili mahkeme tarafından faydalı model belgesinin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde, kararın sonuçları geçmişe etkili olarak doğar.

Faydalı model veya faydalı model başvurusuna, hukuki bakımdan bu Kanun Hükmünde Kararname ile sağlanan koruma, hükümsüzlük kapsamında doğmamış ve geçersiz sayılır.

PatKHK m. 165’de faydalı model belgesinin hükümsüzlük kararının yetkili mahkeme tarafından verilebileceği açıkça düzenlenmiş olduğundan başvuru ve tescil aşamaları da dâhil hiçbir aşamada hükümsüzlük Türk Patent Enstitüsüne yapılacak itiraz ile sağlanamaz106.

Yeni PatFMKT’de, bu yetkinin belirli aşamalarda ve konularda Türk Patent Enstitüsüne verildiği görülmektedir107.

106 _{SARAÇ, (Hükümsüzlük), s. 128.}

107 _{“Madde 137- Maddede, faydalı model verildiğine ilişkin ilandan itibaren üç ay içinde faydalı} model sahibinin veya üçüncü kişilerin araştırma talep edebileceği belirtilmektedir. Böylece, daha sağlam bir belge almak isteyen faydalı model sahibi veya faydalı modelin verilmesi konusunda itirazları olan ve bu itirazları kanıtlamak isteyen üçüncü kişiler için fırsat yaratılmış olmaktadır. Madde 138- Maddede, düzenlenen araştırma raporuna göre, Enstitünün vermiş olduğu faydalı modelin devamına karar verileceği ya da faydalı modelin hükümsüz kılınacağı yada kısmen devamına karar verileceği belirtilmiştir”,Bkz: http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/taslaklar/ Patent_Kanun_ Taslagi.pdf.’den,

PatKHK m. 165/2’ de faydalı modelin hükümsüzlüğünü; zarar gören üçüncü kişiler, Cumhuriyet Savcılığı vasıtasıyla ilgili resmi makamlar ile faydalı model belgesi isteme hakkına sahip kişilerin talep edebileceği gösterilmiştir. Faydalı model belgesinin hükümsüzlüğü, talep sahipleri tarafından koruma süresinin devamınca talep edilebilir (PatKHK m. 165/3).

Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin sebepler, faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin sebeplerle, küçük farklılıklar dışında aynıdır. Örneğin; PatKHK m. 155 “Bu

Kanun Hükmünde Kararnamenin 6’ncı maddesinde belirtilen konuların yanısıra usûller ve bu usûller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez” hükmüne aykırı olarak bir faydalı model verilmesi

durumunda patentlerden farklı bir hükümsüzlük sebebi oluşturmaktadır.

Faydalı modelin hükümsüzlüğüne ilişkin davalarda belge sahibine karşı açılacak hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, belge sahibinin haklarını üçüncü kişilere karşı ileri süremeyeceği belirtilmiştir. Bu durum, PatKHK 158/II ile hüküm altına alınmıştır. PatKHK m. 158/II “156’ncı madde hükmüne göre kendisine karşı

açılan hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar, faydalı model belgesi sahibi, bu belge ile doğan haklarını, üçüncü kişilere karşı ileri süremez.” hükmü getirilmiştir.

Patentlerde benzer bir hüküm bulunmamaktadır.

Patentin hükümsüzlüğü davası, koruma süresinin devamı süresince her zaman ve hakkın sona ermesini izleyen beş yılda ikame edilebilirken (PatKHK m. 130/2), faydalı model belgesinin hükümsüzlüğü, koruma süresinin devamınca talep edilebilir (PatKHK m. 165/4). Bu hükümle faydalı modele koruma süresi sona erdikten sonra hükümsüzlük davası açılamaz. Patentler için koruma süresi bittikten sonra beş yıl içinde de hükümsüzlük davası açılabilir. Patent hakkının sona ermesine rağmen hükümsüzlük davası açılabilmesi gerçek hak sahibini koruyan önemli bir maddedir. Zira; patent sahibi bu sayede buluşunun toplumun malı olmaktan çıkarmakta ve

kendisi başvuru hakkını elde ederek patentten doğan haklardan faydalanma imkanı bulmaktadır108.