Verilerin iúlenmesi

Günümüzde; Bernese, Geonap, Gipsy, Gamit, Topas gibi GPS ölçülerinin de÷erlendirildi÷i bilimsel yazÕlÕmlar mevcuttur. FarklÕ modeller kullanan veri iúleme teknikleri problemlere farklÕ yaklaúmaktadÕrlar.

Bu programlarla ulaúÕlan do÷ruluk düzeyleri yalnÕzca algoritmada kullanÕlan matematik modele ba÷lÕ olmayÕp, otomatik veya manüel olabilen veri iúleme moduna da ba÷lÕdÕr. Her iki moda sahip programlarda otomatik veri iúleme ve de÷erlendirmenin çok daha hÕzlÕ olmasÕna karúÕn, de÷erlendiricinin veri ve programdan etkin yararlanmasÕ durumunda, manüel çözüm otomatik olana göre çok daha iyi sonuçlar vermektedir (Lima, N.,1992).

Uygulamada Bernese V4.0 Akademik yazÕlÕmÕ, LGO 5.0 ticari yazÕlÕmÕ ve Trimble Total Control 2.73 (TTC 2.73) ticari yazÕlÕmÕ kullanÕlmÕútÕr. Bernese yazÕlÕmÕ, e÷itim ve araútÕrma amaçlarÕ ile hem bilimsel kullanÕcÕlar için hem de profesyonel kullanÕcÕlarÕn yüksek do÷ruluk amaçlÕ GPS ölçmeleri için geliútirilmiútir. Bu program ile tek veya çift frekans ölçmeleriyle hÕzlÕ veri iúleme, orta büyüklükteki ve uzun bazlarda baúlangÕç tam sayÕ faz bilinmeyenlerinin çözümü, iyonosfer ve troposfer modellemeleri, de÷iúik alÕcÕ tiplerinin kombinasyonu, tam simülasyon olana÷Õ, yörünge parametrelerinin belirlenmesi, yer küresi rotasyon parametrelerinin tahmini, yörünge iyileútirme ve kesintisiz a÷ ölçülerinin iúlenmesi gibi günümüz GPS teknolojisinin sundu÷u tüm olanaklar kullanÕlabilmektedir. KullanÕlan bilgisayarÕn kapasitesine göre program 100 noktalÕ bir GPS a÷ÕnÕn de÷erlendirilmesine olanak sa÷lamaktadÕr. 700 ‘den fazla program ve alt programdan oluúan Bernese temel olarak transfer, yörünge, veri iúleme, simülasyon ve hizmet olmak üzere 5 kÕsÕmdan oluúmaktadÕr. (Denli,H.H,2001).

Leica firmasÕnÕn her tür geliúmiú jeodezik kontrol, veri analizi, kalite kontrol özellikleri ile, çok hÕzlÕ proses, dengeleme,raporlama ve büyük a÷ çözümlerini hÕzlÕ yapabilen, hem GPS hem de klasik cihaz verilerini kullanabilen bir yazÕlÕmdÕr. LGO 5.0 Rinex verisi dÕúÕnda, kendi markasÕnÕn GPS alÕcÕsÕnÕn orijinal verisini do÷rudan iúleyebilir ve bu yazÕlÕmda hassas efemeris verileri internetten indirilebilmektedir. Leica, her tür koordinat sistemi ve projeksiyonu kullanabilmektedir.

Trimble Total Control yazÕlÕmÕ kolay kullanÕmlÕ bir de÷erlendirme yazÕlÕmÕ olup, hem GPS hem de klasik cihaz verilerini kullanabilmektedir. Her tür geliúmiú jeodezik kontrol, veri analizi, kalite kontrol özellikleri ile, çok hÕzlÕ proses, bilimsel veri analizine yönelik ve büyük a÷ çözümlerini hÕzlÕ yapabilir bir yazÕlÕmdÕr.

TTC Rinex verisi dÕúÕnda, hemen her marka GPS alÕcÕsÕnÕn orijinal verisini do÷rudan iúleyebilir. Oldukça esnek raporlama olanaklarÕ, etkin dengeleme ve dönüúüm fonksiyonlarÕ ile hassas sonuçlar elde etmek için tüm gerekli fonksiyonlarÕ içermektedir. TTC her tür koordinat sistemi ve datum dönüúümlerini kullanmakta,

kullanÕcÕ kendi parametrelerini kütüphaneye ekleyebilmektedir (http://www.graftek.com.tr/GPSYAZILIM.htm).

Statik ölçümlerin de÷erlendirilmesi hassas efemeris verileri kullanÕlarak hesaplanmÕútÕr. Afyon, Akúehir, Dinar, Emirda÷, Kütahya ve Uúak CORS-TR istasyonlarÕnÕn da kullanÕlmasÕyla 11 noktalÕ a÷Õn de÷erlendirilmesi yapÕlmÕútÕr. De÷erlendirme çalÕúmasÕ; Sun Solaris (unix) donanÕmÕ ve BERNESE V4.0 yazÕlÕmÕ kullanÕlarak gerçekleútirilmiútir. Öncelikle yerel noktalara ait GPS ölçüleri, anten yükseklikleri, anten faz merkezi referans noktasÕndan (Antenna Reference Point (ARP)) itibaren olacak úekilde RINEX formata, daha sonrada BERNESE formatÕna dönüútürülmüútür. SOPAC arúivinden internet yoluyla alÕnan IGS noktalarÕna ait GPS verisi RINEX formatta olup bu veri anten yükseklikleri bakÕmÕndan kontrol edildikten sonra BERNESE formatÕna dönüútürülmüútür.

LGO 5.0 (Leica Geo Office 5.0) yazÕlÕmÕ ile de÷erlendirme yapÕlÕrken 6 adet TUSAGA-Aktif istasyonu kullanÕlarak çözüm yapÕlmÕútÕr. Baz çözümlemelerinde ortak parametreler hassas efemeris (precise epheemeris), 15 derecelik yükseklik açÕsÕ (elevation mask) ile iyonosferik model (ionospheric model) standart olarak kullanÕlmÕú ve iyonosferden arÕndÕrÕlmÕú (ba÷ÕmsÕz) (iono free-L3) çözümler yapÕlmÕútÕr.

Leica Geo Office 5.0 (LGO 5.0) yazÕlÕmÕ kullanÕlarak yapÕlan çözümlemelerde troposferik model (tropospheric model) olarak Saastamoinen alÕnmÕútÕr. Leica Geo Office 5.0 (LGO 5.0) yazÕlÕmÕnda yapÕlan dengelemelerde F – Testi uygulanmÕútÕr. Trimble Total Control 2.73 (TTC 2.73) yazÕlÕmÕ ile de÷erlendirme yapÕlÕrken troposferik model (tropospheric model) olarak Niell alÕnmÕútÕr. Trimble Total Control 2.73 yazÕlÕmÕnda yapÕlan dengelemelerde Tau Testi uygulanmÕútÕr. YukarÕda belirtilen troposfer modelleri ilgili yazÕlÕmlarÕn üretilmesi sÕrasÕnda uzun bazlarda (20 km.’ den büyük) en iyi sonucu veren kriterlerdir.CORS-RTK ölçümü ise her pilye noktasÕnda 5,10 ve 15’er dakika olmak üzere toplam 30 dakikalÕk ölçüm yapÕlarak toplamda 5 adet pilye noktasÕnda 2.5 saat ölçüm yapÕlmÕútÕr. FarklÕ yazÕlÕmlardan hesaplanan koordinatlar arasÕndaki farklar ùekil 4.1, ùekil 4. 2 ve ùekil 4.3’te; Bernese yazÕlÕmÕ ile CORS-TR 5-10-15 dakikalÕk ölçümlerden hesaplanan koordinat arasÕndaki farklar; ùekil 4.4, ùekil 4.5 ve ùekil 4.6’da verilmiútir.

ùekil 5. Bernese yazÕlÕmÕ ile Leica ve TTC arasÕndaki farklar (YukarÕ De÷er mm)

ùekil 6. Bernese yazÕlÕmÕ ile Leica ve TTC arasÕndaki farklar (Sa÷a De÷er mm)

ùekil 7. Bernese yazÕlÕmÕ ile Leica ve TTC arasÕndaki farklar (Yükseklik De÷eri mm)

ùekil 8. Bernese yazÕlÕmÕ ile kinematik ölçüm arasÕndaki farklar (YukarÕ de÷er mm)

ùekil 9. Bernese yazÕlÕmÕ ile kinematik ölçüm arasÕndaki farklar (Sa÷a de÷er mm)

ùekil 10. Bernese yazÕlÕmÕ ile kinematik ölçüm arasÕndaki farklar (Yükseklik de÷eri mm)

4. SONUÇLAR

Bu çalÕúmada TUSAGA AKTøF CORS-TR istasyonlarÕndan elde edilen nokta koordinatlarÕ ile Statik ölçüm sonuçlarÕ karúÕlaútÕrÕlmÕútÕr. 9 saatlik Statik ölçüm sonucu 3 farklÕ yazÕlÕm Bernese 5.0 Akademik yazÕlÕmÕ, Leica Geo Office 5.0 (LGO 5.0) ve Trimble Total Control 2.73 (TTC 2.73) ile de÷erlendirilip elde edilen sonuçlar, CORS-RTK sonuçlarÕ ile karúÕlaútÕrÕlarak elde edilen sonuçlar aúa÷Õda verilmiútir;

x YapÕlan statik de÷erlendirme sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, ùekil 4.1, ùekil 4.2 ve ùekil 4.3’te farklÕ yazÕlÕmlarda aynÕ de÷erlendirme stratejileri kullanÕlsa bile 10-50 mm arasÕnda farklÕ sonuçlar elde edilmektedir. Bunun temel sebebi olarak özellikle ticari yazÕlÕmlarda kullanÕlan algoritmalarÕn daha basit düzenlenmesinden kaynaklandÕ÷Õ düúünülmektedir.

x TUSAGA-Aktif Sistemi øle Koordinat Belirleme, Ölçüm, Hesap ve Kontrol Yönergesine göre;

TUSAGA-Aktif sistemi ile statik koordinat belirleme yöntemi; B.Ö.H.H.B.Ü.Y’de belirtilen C dereceli yer kontrol noktalarÕnÕn üretimine iliúkin esaslarÕ sa÷layacak úekilde; arazide planlama yapÕlarak en az iki adet referans noktasÕ TUSAGA-Aktif sistemi ile aúa÷Õdaki koúullarÕ sa÷layacak úekilde üretilir.

B.Ö.H.H.B.Ü.Y’de belirtilen C dereceli yer kontrol noktalarÕnÕn üretimine iliúkin esaslar; C1 ve C2 NoktalarÕ için Co÷rafi koordinatlarda Standart Sapmalar; Sdx=±3cm, Sdy=±3cm, Sdz=±5cm’yi geçemez. C3 ve C4 noktalarÕnda ise herhangi bir sÕnÕr yoktur. LGO ve TTC programlarÕnda yapÕlan Test a÷ÕmÕzÕn çözümlerinde, dayalÕ dengelenmiú co÷rafi koordinatlardaki standart sapmalar tecviz sÕnÕrlarÕ içerinde, hatta mm’ler mertebesindedir.

x B.Ö.H.H.B.Ü.Y’e göre TUTGA noktalarÕnÕn, AGA’nÕn zorlamasÕz veya serbest dengeleme sonucu bulunan koordinatlarÕ ile ölçme anÕndaki verilen koordinatlarÕ arasÕnda iki boyutlu (2D) veya üç boyutlu (3D) benzerlik dönüúümü yapÕlÕr ve ölçek uyuúumu bir matematik istatistik yöntemle test edilir. Ölçek faktörü=±3 ppm’i geçemez. A÷ÕmÕza ait LGO programÕ hesabÕna göre yapÕlmÕú olan 2 ve 3 boyutlu uyuúum testi hesap sonuçlarÕ sÕrasÕ ile mo=±0.004 m, ±0.0047 m ve Ölçek faktörü sÕrasÕ ile ±0.005 ppm, ±0.0241 ppm B.Ö.H.H.B.Ü.Y’deki sÕnÕrÕ geçmedi÷i görülmüútür.

x 3 farklÕ yazÕlÕmÕn de÷erlendirme sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda (ek- 2,3,4) Bernese yazÕlÕmÕnÕn standart sapmalarÕnÕn di÷er 2 yazÕlÕmdan daha düúük oldu÷u görülmüútür. Bunun sonucu olarak Bernese yazÕlÕmÕ ile elde edilen koordinatlar do÷ru olarak kabul edilmiútir.

x Cors-Tr sonuçlarÕ ile Bernese sonuçlarÕ ile karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda noktalarÕn yukarÕ de÷erlerinde 5 dakikalÕ ölçümlerde 25-50 mm arasÕnda farklar görülmüútür. yine aynÕ úekilde sa÷a de÷er ve yükseklik de÷erlerinin 5 dakikalÕk ölçümleri karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda sÕrasÕ yaklaúÕk 10-50 mm farklar gözlemlenmiútir.

ùekil 4.1, ùekil 4.2 ve ùekil 4.3’te görüldü÷ü üzere.

x ùekil 4.1, ùekil 4.2 ve ùekil 4.3 incelendi÷inde Cors-Tr sonuçlarÕ ile Bernese sonuçlarÕ ile noktalarÕn yukarÕ de÷erlerinde 10 dakikalÕk ölçümlerde 15–35 mm arasÕnda farklar görülmüútür. Sa÷a de÷er ve yükseklik de÷erlerinin 10 dakikalÕk ölçümleri karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda sÕrasÕ yaklaúÕk 10–30 mm farklar gözlemlenmiútir.

x ùekil 4.4, ùekil 4.5 ve ùekil 4.6 incelendi÷inde en iyi Cors-Tr sonuçlarÕnÕn 15 dakikalÕk ölçümlerle elde edildi÷i görülmüútür. 15 dakikalÕk ölçümlerde sa÷a ve yukarÕ de÷erlerinde 5–30 mm de÷iúimler izlenmiútir. Yükseklik bileúeninde ise bu de÷er 10–40 mm arasÕnda de÷iúmektedir.

x Ölçü süresi arttÕkça koordinatlar arasÕndaki farkÕn azaldÕ÷Õ ùekil 4.4, ùekil 4.5 ve ùekil 4. 6’da görülmektedir.

x Günümüz koúullarÕnda gerek zaman gerek maliyet açÕsÕndan de÷erlendirildi÷inde, sa÷ladÕ÷Õ do÷ruluklarda göz önüne alÕndÕ÷Õnda CORS-RTK ölçümlerinin kullanÕcÕlara sa÷ladÕ÷Õ büyük katkÕ ortadadÕr.

5. KAYNAKLAR

Alporal, Ö. “Tusaga Aktif (CORS-TR) GNSS AltyapÕsÕ”

AvcÕ, Ö. 2007. Sürekli Dgnss Referans A÷larÕnÕn TasarÕmÕ ve KullanÕmÕ, Yüksek Lisans Tezi, Graduate Program in Geodesy, Bo÷aziçi University, østanbul.

Denli, H.H.2001. Data Analysing Using The Bernese Software, AraútÕrma Makalesi, øTÜ, østanbul

El-Rabbany, A. (2006), “Introduction to GPS-The Global Positioning System” Artech House, Boston, London.

Erdal, B. 2009. RTK GPS Yönteminin Konumlama Hassasiyeti ve RTK GPS’e Etki Eden Hata Faktörleri, Yüksek Lisans Tezi, YÕldÕz Teknik Üniversitesi, østanbul.

Kahveci, M., YÕldÕz, F. 2001. Global Konum Belirleme Sistemi (GPS)

Kahveci,M.2009. Kinematik GNSS ve RTK CORS A÷larÕ

Lima, N., (1992), Experiences with different GPS Software Packages, Proceedings, 6 th International Geodetic Symposium on Satellite Positioning.

Mekik, Ç. 2001. Gerçek ZamanlÕ Kinematik GPS, Seminer çalÕúmasÕ, ZKÜ, Zonguldak, 11 s.

Uzel.T, Eren.K.2008. Ulusal Cors Sisteminin KurulmasÕ ve Datum Dönüúümü Projesi TUSAGA AKTøF (CORS-TR): 3. ÇalÕútay (28–29 KasÕm 2008)

URL 1 : www.tkgm.gov.tr URL 2: www.hgk.mil.tr URL 3 : www.graftek.com.tr URL 4: http://cors-tr.iku.edu.tr/

URL 5 : www.hkmo.org.tr URL 6: www.bayindirlik.gov.tr URL 7: http://www.aku.edu.tr

URL 8: http://www.paksoyteknik.com.tr/index.php/cors-teknik-destek.html URL 9: www.gpsturk.net

FARKLI BAZ UZUNLUKLARINDA GPS/GLONASS, GPS ve