Ortofoto Bilgi Sistemi Gereksinimi

Ülkemizde bulunan ve co÷rafi verilerle çalÕúan pek çok sektör bulunmaktadÕr. Bu sektörlerin en temel ihtiyacÕ sa÷lÕklÕ, güvenilir, kolay ve çabuk ulaúÕlabilir, sonuç alÕnabilir bir sistemin bulunmasÕdÕr. 15 MayÕs 2007 de yayÕmlanan INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in Europe) direktifinin de en temeldeki amacÕ “bölgesel, ulusal ve uluslar arasÕ alanda halk ve kamu kuruluúlarÕ tarafÕndan kullanÕlan; uygulamaya, görüntülemeye ve de÷erlendirmeye hazÕr halde bulunan yüksek kaliteli ve harmonize edilmiú mekansal (co÷rafi) veri elde etmektir.” INSPIRE direktiflerin temel prensipleri aúa÷Õdaki adÕmlarda detaylÕ belirtilmektedir.

• Veri bir defa toplanmalÕdÕr ve en etkili úekilde güncelli÷i sürdürülmelidir.

• De÷iúik veri kaynaklarÕndan elde edilmiú, aynÕ kategorideki farklÕ veriler birleútirilebilmeli ve birçok kullanÕcÕ ve uygulama servisleri tarafÕndan paylaúÕlabilmelidir.

• Ülkelerin bir kurumu tarafÕndan toplanan mekansal verileri ülkenin di÷er kurumlarÕ tarafÕndan da eriúilebilir olmalÕdÕr.

• øyi bir ülke yönetimi için gerekli olan mekansal veri, geliúmiú uygulamalarÕ sa÷layacak durumda olmalÕdÕr.

• Mekansal verinin, amaçlara uygunlu÷unu de÷erlendirmek ve verinin kullanÕmÕnÕn sa÷lamak adÕna hangi durumlarÕn uygulanmasÕ gerekti÷ini bilmek için gerekli bilgiye kolayca ulaúÕlabilmelidir.

Bu amaçla da öncelik sÕrasÕna göre yapÕlmasÕ gereken Ekler yayÕmlanmÕú ve kurallarÕ konulmuútur. Bu yayÕmlanan öncelikler sÕrasÕna göre ülke genelinde bu iúleri yapan kurum veya kuruluúlar görevlerini yerine getirmek için gereken çalÕúmalarÕ bünyelerinde hazÕrlamaktadÕrlar.

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü de bu çalÕúmalarda kendi üzerine düúen görevleri hÕzlÕ bir úekilde yerine getirmek için ça÷daú ve ileriye dönük çalÕúmalara baúlamÕútÕr.

ùekil 1.

Bu çalÕúmalardan bir tanesi de, tüm co÷rafi tabanlÕ çalÕúmalara altlÕk teúkil edecek olan Ortofoto Bilgi Sistemi çalÕúmalarÕdÕr. Ortofoto Bilgi Sisteminin en önemli amacÕ, Tapu Kadastro Modernizasyon Projesi kapsamÕnda, kadastro yenileme çalÕúmalarÕnda

x Yenileme öncesi karar destek süreçlerinde kullanmak x Yenileme sonrasÕnda ise kalite, bütünlük kontrolleri ve x Yasal boyutuna altlÕk oluúturmak

úeklinde olmaktadÕr (ùekil 1). Bunun yanÕ sÕra ülke seviyesinde kullanÕm ihtiyacÕ da oldukça büyük boyutlardadÕr. Yan ürünlerinden bir tanesi ve önemli süreci olan sayÕsal yükseklik modelinin üretilmesi çalÕúmasÕ da bu projenin önemini bir kat daha artÕrmaktadÕr.

2.Ortofoto ve Ortofoto Harita

Ortofoto, resmin e÷iklik ve dönüklü÷ünden ileri gelen hatalarÕn giderilmesi, ayrÕca arazideki yükseklik farkÕndan ileri gelen nokta kaymalarÕnÕn da asgari düzeye indirilmesi suretiyle elde edilen üründür ve perspektif resimlerdeki, resim e÷ikli÷i ve arazideki yükseklik farklarÕndan dolayÕ oluúan görüntü kaymalarÕnÕn giderilmesi sonucu elde edilen ve harita gibi belli ve sabit bir ölçe÷i olan topografik görüntüdür (ùekil 2). Di÷er bir tanÕmla, taranmÕú, geometrik ve perspektif bozulmalarÕ giderilmiú ve bir harita projeksiyonu yada düz bir dikdörtgen form üzerine oturtulmuú, foto plan olarak da adlandÕrÕlan düzeltilmiú hava foto÷rafÕdÕr.

Ortofoto Harita, üzerine harita kenar bilgileri, gridler, eú yükseklik e÷rileri, yer ve mevki isimleri ve benzeri kartografik bilgilerin eklendi÷i ortofoto görüntülere verilen isimdir. Resimlerdeki e÷iklik etkileri ve yükseklik farklarÕndan (rölyef kayma) ileri gelen hatalarÕn giderilmesi ile elde edilen ortofoto görüntüler üzerine eú yükseklik e÷rileri, yükseklik bilgileri, harita kenar bilgileri de eklenmek suretiyle elde edilen, ortofoto görüntü parçacÕklarÕnÕn birleútirilmesiyle standart veya rastgele ölçeklerde üretilen foto haritadÕr.

ùekil2.

2.1. Ortofoto Üretim Süreçleri

Fotogrametrik harita üretimin aúamalarÕ ùekil 3’de gösterildi÷i gibi genel olarak aúa÷Õdaki úekilde gerçekleútirilir.

x Planlama

x Uçuú PlanlarÕ ve HazÕrlÕklarÕnÕn YapÕlmasÕ x Jeodezi

x Uçuú

x Görüntülerin Elde Edilmesi

x Fotogrametrik KÕymetlendirme ÇalÕúmalarÕ x Ürünlerin Elde Edilmesi

x Arúivleme

ùekil 3. Fotogrametrik harita üretim aúamalarÕ.

Ortofoto üretiminde kalite kontrolünün yapÕlmasÕ, sonuç ürüne olan güvenilirli÷in artmasÕna yol açacaktÕr. Bu sebeple aúa÷Õda belirtilen kalite gereksinimleri mutlaka göz önünde bulundurulmalÕdÕr.

Bu uygulamalarÕn yapÕlamamasÕ durumunda ortaya çÕkan bozulmalar ùekil 4’de verilmiútir.

• Spektral bantlar ve Kapsama AlanÕ

• Spektral bantlar (R,G,B,IR,…)

• Spektral Kapsama AlanÕ (Görünür Dalga BoylarÕ, …)

• Radyometrik Do÷ruluk, Bütünlük

• Radyometrik Çözünürlük (8 Bit, 12 Bit, …)

• Radyometrik SÕnÕrlar (0-256,0-64Milyon,…)

• Radyometrik Da÷ÕlÕm (Gaussian Curves….)

• Örnekleme AlgoritmasÕ (Bilineer, Kubik,….)

• Mekansal Çözünürlük ve Kapsama AlanÕ

• Yer Örnekleme AralÕ÷Õndaki Mekansal Çözünürlük

• SayÕsal Görüntünün Arazide KapladÕ÷Õ Alan

• Geometrik Do÷ruluk, Bütünlük

• Görüntü Üzerindeki DetaylarÕn Görünümleri

• Renk Dengeleme ve Zenginleútirme

• Arazideki Do÷al Renklerin Elde Edilmesi

• AyrÕntÕlarÕ øncelenecek Detaylar Öne ÇÕkartÕlÕr

• Konumsal Do÷ruluk

• Konum ve Yükseklikte Arazi øle Uyumlulu÷u

• Grafik Mükemmellik

• Resim BoúluklarÕ, Bulut Gölgeleri OlmamalÕ

• FarklÕ Zamanlarda Çekilen Görüntüler KullanÕlmamalÕ

• Görüntü FormatÕ ve Co÷rafi referanslama

• Co÷rafi Etiketleri, KoordinatlarÕ øçeren Geotiff Format

• Dosya øsimlendirmeleri

• Metadata TamlÕ÷Õ

• Metadata Geotiff FormatÕ øçine Gömülüdür

• Metadata ASCII olarak KayÕtlÕdÕr

ùekil 4. Ortofoto haritalarda bozulmalar.

2.2.Ortofoto Do÷rulu÷u

Ortofoto do÷rulu÷u genellikle aúa÷Õdaki hata kaynaklarÕna ba÷lÕdÕr;

x KullanÕlan malzemelerin hatalarÕ

x øç yöneltme ve dÕú yöneltme elemanlarÕndaki hatalar

x Yüzey modelinde elde edilmeyen cisimlerin resimlerdeki kayÕklÕklarÕ x A÷ noktalarÕ arasÕnda kullanÕlan enterpolasyon hatalarÕ

x Elde edilen sayÕsal arazi modelinde a÷ noktalarÕ yüksekli÷indeki hatalar x KÕvrÕmlÕ arazi yüzeylerinin a÷ modeline yaklaúÕm hatalarÕ

x Görüntü birleútirme çalÕúmalarÕndaki hatalar

Ortofotonun do÷rulu÷unu etkileyen iki büyük faktör yöneltme hatalarÕ ve sayÕsal yükseklik modelinin kalitesi olarak belirlenebilir. Bu büyük faktörlerden yöneltme hatalarÕ GPS, sayÕsal kamera, GPS/IMU, uygun yazÕlÕmlar kullanÕlarak oldukça azaltÕlmÕútÕr. YapÕlan bilimsel araútÕrmalarda yükseklikteki 2 m’lik bir hatanÕn etkisi úu úekilde belirlenmiútir. Nadir noktasÕnda hata sÕfÕra yakÕndÕr, nadir noktasÕndan 2.5 km uzaklÕkta maksimum koordinat hatasÕ 0-60m-1m civarÕndadÕr.

3. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü Bünyesinde Ortofoto Bilgi Sistemi ÇalÕúmalarÕ