CORS ve Kurulum AúamalarÕ

En kapsamlÕ tanÕmÕyla CORS: Cm do÷rulu÷unda konum belirlenmesine imkan sa÷layan, ulusal nitelikte olan ve aynÕ zamanda ölçü sonrasÕ büro hesaplamalarÕna (post process) olanak tanÕyan arúiv sistemine sahip a÷

ifade edilmektedir.

Oysa RTN(A÷-RTK) ile özel ve yerel kuruluúlarca tesis edilen ve iúletilen, yalnÕzca cm do÷rulu÷unda gerçek zamanlÕ (RTK) hizmet veren a÷lar anlaúÕlmaktadÕr. CORS ve RTN sistemlerinin ortak tarafÕysa her iki sisteminde yeryüzünde belirli sÕklÕkta kurulmuú sabit GNSS istasyon verilerinin kullanÕlmasÕdÕr (Kahveci, 2009).

2.1.1. CORS Sistemleri ve ÇalÕúma ølkeleri

CORS sisteminde, tüm ülkeyi kaplayan koordinatlarÕ bilinen referans istasyonlarÕna yerleútirilen GNSS alÕcÕlarÕnÕn gözlemleri, bir kontrol merkezine ADSL veya GPRS/EDGE üzerinden iletilmekte; kontrol merkezinde atmosfer ve di÷er hatalar modellenerek RTK/DGPS düzeltmeleri gerçek zamanda hesaplanÕp, RTCM formatÕnda GPRS/EDGE üzerinden konumlama için gezici GNSS alÕcÕlarÕna gönderilmektedir. GPS kullanÕcÕlarÕ ya mevcut kontrol noktalarÕnÕ baz almakta ya da statik veya RTK (gerçek zamanlÕ) tekniklerinden yararlanarak, önce kendi baz istasyonlarÕnÕ oluúturmakta ve daha sonra da gezici alÕcÕlarla koordinatlarÕnÕ hesaplamaktadÕrlar.

Statik ölçülerde, baz uzunlu÷u ve uygulanan yönteme ba÷lÕ olarak, geziciler dakikalardan saatlere varan ölçü zamanÕna gereksinim duymaktadÕrlar. RTK kullanÕmÕ durumunda ise baz istasyonundan 5-10 km uzaklÕ÷a kadar çözüm sa÷layabilmektedirler. Bu kadar zahmetli, zaman isteyen ve pahalÕ bir yaklaúÕm sonucu belirlenen jeodezik kontrol noktalar ise arazide de÷iúik boyutlarda zemin tesisleriyle (pilye dâhil) yapÕlmaktadÕr.

YukarÕda bahsedilen yaklaúÕmda ilk iyileútirme sürekli gözlem yapan sabit istasyonlar oluúturup gezici alÕcÕlara açÕlmasÕ úeklinde olmuútur. Buradaki teknik yaklaúÕm, CORS ile aynÕ olup sadece referans / baz istasyonlarÕnÕn farklÕ kullanÕcÕlar tarafÕndan kullanÕlmasÕ söz konusudur. Ölçü süreleri yine dakikalardan saatlere varan uzunluktadÕr.

CORS-TR projesinde ise aktif CORS yaklaúÕmÕ benimsenmiútir. Burada tüm ülkeyi kapsayan CORS istasyonlarÕ bir kontrol merkezine ba÷lÕ olup istasyonlarÕn konumlarÕ ve atmosferik düzeltmeler sürekli hesaplanmaktadÕr. Böylece atmosfer ve konum düzeltmeleri ülke genelinde modellenebilmektedir. Bunun sonucunda, saatler gerektiren GNSS ölçü süreleri dakikalara ve hatta saniyelere inmekte, baz uzunluklarÕ da yaklaúÕk 10 misli büyümektedir (Uzel.T, Eren.K.2008).

Aktif CORS modellemelerinde yaygÕn olarak üç teknik kullanÕlmaktadÕr. Bunlar; FKP tekni÷i, VRS tekni÷i ve MAC tekni÷i’dir.

ùekil 2. Aktif CORS konfigurasyonu

2.1.2. CORS Sisteminin KurulmasÕ

Projenin baúlÕca amaçlarÕndan birisi ülke genelinde 24 saat hizmet verecek CORS-TR sisteminin kurulmasÕdÕr. Bu sistemin 3 ana bileúeni bulunmaktadÕr:

x Kontrol merkezi (yazÕlÕm ve donanÕmÕ) ve iletiúim,

x CORS noktalarÕ zemin tesisleri, elektrik ve ADSL / EDGE ba÷lantÕlarÕ, x CORS GNSS alÕcÕlarÕ ve aksesuarlarÕ.

a. Kontrol merkezi yazÕlÕm, donanÕm ve iletiúimi

CORS-TR sisteminin beyni; donanÕm, yazÕlÕm ve iletiúimin yer aldÕ÷Õ kontrol merkezidir. Sistemin yönetimi kontrol merkezinden olmaktadÕr. Tüm CORS-TR istasyon verileri, otomatik olarak bu merkeze iletilmekte ve burada yapÕlan CORS a÷ hesaplarÕ ve düzeltmeler buradan kullanÕcÕlara ulaútÕrÕlmaktadÕr.

CORS-TR Projesi kapsamÕnda 3 adet kontrol merkezi kurulmaktadÕr:

x 1 x Kontrol Merkezi TKGM’nde x 1 x Kontrol Merkezi HGK’nda x 1 x Kontrol Merkezi øKÜ’nde

Kontrol Merkezi SunucularÕn yanÕ sÕra güçlü bir kontrol merkezi yazÕlÕmÕna sahiptir.

TKGM ve HGK’da kurulan kontrol merkezleri RTK kapasiteliyken, øKÜ kontrol merkezi ise genel itibariyle veri toplama amaçlÕdÕr.

CORS noktalarÕ zemin tesisleri, elektrik ve ADSL / EDGE ba÷lantÕlarÕ

Üç türlü zemin tesisi yapÕlmÕú olup bunlar; toprak zeminde beton yer pilyesi, ÇatÕ ve teraslarda kalÕn, ince cidarlÕ, galvaniz kaplÕ çelik pilyeler. Ülke genelinde inúa edilen pilye toplamÕ 146 olup boyutlarÕna göre da÷ÕlÕmlarÕ aúa÷ÕdadÕr:

x 85 adet 2 m pilye (zeminler dahil) x 58 adet 3 m pilye

x 3 adet 4 m pilye

ùekil 3. BazÕ CORS-TR østasyonlarÕ

b. CORS GNSS AlÕcÕlarÕ ve AksesuarlarÕ

150 adet NetR5 CORS referans istasyonu ve Zephyr Geodetic2 anteni, 3 adet kontrol merkezi (donanÕm, yazÕlÕm ve di÷er aksesuarlar), 150 adet pilye ve kabin sa÷lanmÕútÕr. NetR5 bir Global Navigational Satellite System (GNSS) alÕcÕsÕ olup GPS, GLONASS ve GALILEO sinyalleriyle iúlem yapabilmektedir. øletiúim için tüm istasyonlarda ve kontrol merkezlerinde TT ADSL ve alternatif olarak da Turkcell EDGE seçilmiútir.

Tüm noktalarda 2m, 3m veya 4m lik pilyeler ile GNSS alÕcÕlarÕnÕn, modemlerin ve di÷er aksesuarlarÕn muhafaza edildi÷i klimalÕ kabinler tesis edilmiútir. Kontrol merkezine her CORS referans istasyonundan her saniye ADSL veya EDGE aracÕlÕ÷Õyla yaklaúÕk 5600 bit/saniye büyüklü÷ündeki GNSS gözlemleri iletilmekte; CORS a÷ hesaplarÕ ve düzeltmeler ise kontrol merkezinden kullanÕcÕlara RTCM 3.x vasÕtasÕyla ulaútÕrÕlmaktadÕr (http://cors-tr.iku.edu.tr/).

TUSAGA-Aktif Sistemi Kontrol Merkezi ile KullanÕcÕlar arasÕndaki veri iletiúimi GPRS/EDGE ile gerçekleútirilmektedir. TUSAGA-Aktif Sisteminin yayÕnladÕ÷Õ düzeltmeler RTCM 2.3, RTCM 3.0, CMR +, DGPS, RTCM 3.1 dir. TUSAGA-Aktif kapsamÕnda kullanÕcÕlarÕn kesintisiz ve daha verimli düzeltme alabilmelerini sa÷lamak için TKGM-TURKCELL arasÕnda 3000 kullanÕcÕya hizmet verebilecek APN(Access Point Name) kurulmuútur. APN sayesinde tüm kullanÕcÕlar sistemden kesintiye u÷ramadan düzeltme yayÕnlarÕnÕ alabileceklerdir (www.tkgm.gov.tr/).

3. UYGULAMA 3.1 Test A÷ÕnÕn TanÕtÕmÕ

Uygulamada kullanÕlan test a÷Õ Afyon-Eskiúehir karayolunun 10. km’ sinde Afyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Kampus bölgesine tesis edilmiútir. Test a÷Õ Resim 4. 1’de görüldü÷ü üzere 5 pilye noktasÕndan oluúmaktadÕr. Test a÷Õnda; noktalar arasÕnda en kÕsa kenar 9006-9008 bazÕ 554.7767 m; en uzun kenar ise 9008-9009 bazÕ 1141.8315 m’dir.

ÇalÕúmada 3 adet Ashtech Z-Xtreme GPS alÕcÕsÕ ile 2 adet Thales Z-max GPS alÕcÕsÕ kullanÕlmÕútÕr. Bu alÕcÕlar L1 ve L2 frekanslarÕnda kayÕt yapabilen çift frekanslÕ ve 12 kanallÕdÕr. Bir baúka ifadeyle aynÕ anda maksimum 12 uydudan sinyal alabilmektedir. GPS anteni olarak Ashtech Z-Xtreme alÕcÕlarÕ için Geodetic IV. Rew A kullanÕlmÕútÕr.

ùekil 4. Uygulama sahasÕ uydu görüntüsü