Web Harita Servisi

OGC tarafÕndan oluúturulan WMS belirtimleri, a÷ tabanlÕ bir sistem üzerinde konuma dayalÕ mekansal verilerin gösterimi için gerekli olan standart yöntemleri, sunucu ve istemci yapÕsÕnÕ belirlemektedir.

WMS, CBS tabanlÕ görselleútirme sisteminin en önemli ö÷esidir. WMS kÕsaca co÷rafi verilerden raster bir harita üretir ve üretilen bu raster haritalar bir resim formatÕ yardÕmÕ (JPEG, GIF, PNG, vb.) ile kullanÕcÕlara iletilmektedir. KullanÕcÕ URL (Uniform Resource Locator-Düzenli Kaynak KonumlayÕcÕ) iste÷i ile WMS sunucusuna istekte bulunmakta ve WMS sunucusu gelen iste÷e göre haritalarÕ hazÕrlamakta ve kullanÕcÕlara sunmaktadÕr. OGC ilk olarak 1.0.0 versiyonuyla WMS belirtimini 2000 yÕlÕnda çÕkarmÕú, sonrasÕnda da 2004 yÕlÕnda halen geçerli olan 1.3.0 versiyonu yayÕmlanmÕútÕr. WMS, OGC belirtimi oldu÷u gibi aynÕ zamanda ISO tarafÕndan da kabul edilen 19128 (Web Map Server Interface) standardÕ olarak yayÕmlanan bir uluslararasÕ uygulama standardÕdÕr.

WMS, belirtime göre ikisi zorunlu ve biri iste÷e ba÷lÕ üç ana fonksiyondan oluúmaktadÕr. Bu fonksiyonlar úu úekilde özetlenebilir:

GetCapabilities (Zorunlu): Servis meta verisini ve kabul edilen istek parametrelerini elde etmek için kullanÕlan fonksiyon.

GetMap (Zorunlu): KoordinatlÕ mekânsal veri görüntüsünü elde etmek için kullanÕlan fonksiyon.

GetFeatureInfo (øste÷e ba÷lÕ): Haritada gösterilen belirli bir detay için özniteliklerin elde edilmesini sa÷layan fonksiyon(OGC, 2010).

Standart bir web tarayÕcÕsÕ kullanÕlarak WMS’in zorunlu ve iste÷e ba÷lÕ fonksiyonlarÕ yerine getirmesi, ancak URL formunda istek yapÕlmasÕ ile mümkün olabilmektedir. østemcinin öncelikle GetCapabilities iste÷ini yaparak sunucudaki veriler ve ilgili parametreleri elde etmesi gerekmektedir. Bu iste÷in yapÕlmasÕ sonucunda elde edilen veriler ve ilgili parametreler, ùekil 2’de bir XML (Extensible Markup Language – Geniúletilebilir øúaretleme Dili) dosyasÕ içerisinde detaylÕ olarak görülmektedir.

ùekil 2. WMS GetCapabilities Fonsiyonu sonucunda sunucudan dönen *.xml dosya içeri÷i.

4. Uygulama

Uygulama kapsamÕnda temel amaç; farklÕ kaynaklardan elde edilen raster verilerin WMS yardÕmÕyla kurulan bir a÷ tabanlÕ sistem üzerinden sunulmasÕ ayrÕca mühendislik ölçmeleri açÕsÕndan bir sanal küre yazÕlÕmÕnÕn nasÕl kullanÕlabilece÷ini açÕklamaktÕr. Buna yönelik olarak uygulama içerisinde kullanÕlan verileri úu úekilde sÕralayabiliriz:

Tüm Türkiye’ye ait;

x Topo÷rafik Raster Haritalar (1:25.000 - 1:250.000 ölçekli), x Ortofoto Haritalar (Hava Foto÷raflarÕ, Uydu Görüntüleri), x Vektör veriler (ESRI Shape File),

x Yükseklik verileri (DTED1, DTED2, SRTM)

Bu aúamada öncelikle WMS’de sunulacak bütün verilerin sunuma hazÕr hale getirilmesi ve sunucu üzerine yüklenmesi sa÷lanmÕútÕr. Öncelikle parça parça ve tekil dosya halinde olan raster haritalar birleútirilerek bir bütün haline getirilmiútir. Benzer iúlem ortofoto görüntüler ve uydu görüntüleri için de yapÕlmÕútÕr. Böylelikle mozaiklenmiú raster veriler elde edilmiútir. Bu oluúturulan mozaikler “JPEG2000”

formatÕnda sÕkÕútÕrÕlarak hazÕrlanmÕútÕr. “JPEG2000” formatÕnÕn seçilmesindeki en büyük etken, açÕk format yapÕsÕnda olmasÕdÕr. Yükseklik verileri olarak DTED2 verileri kullanÕlmÕú ve ayrÕ dosyalar halinde olan bu veriler de birleútirilerek mozaiklenmiú ve rahatlÕkla kullanÕlabilecek tek bir dosya haline getirilmiútir.

Sistemin donanÕm mimarisine göz atacak olursak; bir a÷ yapÕsÕ üzerine kurulu oldu÷u ùekil 3’de gösterilmektedir. Bu a÷ yapÕsÕ içerisinde iki adet sunucu bilgisayarÕ ve birçok istemci bilgisayarÕ yer almaktadÕr. Bu sunuculardan bir tanesi bir veritabanÕ sunucusudur ve co÷rafi detaylara ait her türlü öznitelik bilgisinin sunumunu yapan bir sunucudur.

HazÕrlanan raster haritalar ile ortofoto haritalar WMS sunucusundan sunulmakta, vektör veriler ile yükseklik verileri ise istemci tarafÕndaki bilgisayarlar üzerine, kullanÕcÕlar tarafÕndan yüklenmektedir.

ùekil 3. A÷ tabanlÕ uygulama yapÕsÕ.

HazÕrlanan haritalar, harita sunucusu üzerine yüklenerek, WMS sunucusu ile istemcilere sunulmaktadÕr.

Harita sunucusu yardÕmÕyla servis edilen haritalar ve veritabanÕ sunucusundan gelen bilgiler, çeúitli sunum araçlarÕ ve uygulamalar ile kullanÕcÕlara sunulmaktadÕr. Böylelikle kullanÕcÕlar, sanal küre uygulamalarÕ ile verileri üç boyutlu olarak görmekte ve istedikleri analizleri yapabilmektedirler.

Bu uygulama içerisinde WMS’den alÕnan veriler Google Earth (Google), ArcGIS Explorer (ESRI) ve Glonet (NetCAD) yazÕlÕmlarÕ kullanÕlarak üç boyutlu olarak gösterilmiú ve çeúitli analizler yapÕlmÕútÕr.

YapÕlan bu çalÕúmada tümüyle ücretsiz olarak ESRI’nin internet sitesinden indirilen ve yazÕlÕm geliútirme arayüzü (SDK-Software Development Kit) ile sunulan ESRI ArcGIS Explorer yazÕlÕmÕ kullanÕlmÕú ve bu yazÕlÕm üzerinde geliútirilen ve mühendislik ölçmeleri için de kullanÕlabilecek olan çeúitli sanal küre uygulamalarÕ gösterilmiútir.

Sanal küre üzerinde verilerin üç boyutlu (3B) sunulabilmesi için öncelikle DTED2 yükseklik verisinden faydalanÕlmÕútÕr. WMS sunucusundan gelen ortofoto görüntüler üç boyutlu olarak gösterilebilmektedir.

VeritabanÕ Sunucusu

Harita Sunucusu

Raster Ortofoto SUNUCULAR

Yükseklik Verisi Vektör Veriler

Analizler øSTEMCøLER

(WMS)

Benzer olarak topo÷rafik haritalar kullanÕlarak da 3B modelleme gerçekleútirilmiútir. Bu veriler aynÕ zamanda katman yönetimi araçlarÕ yardÕmÕ ile üst üste açÕlabilmekte ve saydamlÕk ayarÕ de÷iútirilerek birbiri üzerinde görüntülenebilmektedir. Böylelikle ortofotonun görselli÷i ve harita üzerindeki yorumlanmÕú bilgi bir arada sunulabilmektedir (ùekil 4).

ùekil 4. OrtofotolarÕn ve raster haritalarÕn üç boyutlu modellenerek görüntülenmesi

Mevcut yazÕlÕma kendi yazÕlÕm geliútirme araçlarÕ kullanÕlarak yeni yetenekler kazandÕrÕlmÕútÕr.

Bunlardan ilki olan “Koordinat Bulma” uygulamasÕ ile kullanÕcÕ tarafÕndan girilen koordinatÕn harita üzerinde yerinin iúaretlenmesi, o koordinatÕn yükseklik de÷eri ve mevcut koordinatÕn UTM (Universal Transvers Mercator) ve Askeri Grid Referans Sistemi (Military Grid System-MGRS) gibi çeúitli koordinat sistemlerindeki de÷erleri otomatik olarak yazÕlÕm tarafÕndan kullanÕcÕya gösterilmesi sa÷lanmÕútÕr (ùekil 5).

ùekil 5. Geliútirilen “Koordinat Bulma” ve “Nokta Bilgisi Al” arayüzü.

YukarÕdaki uygulamaya benzer olarak geliútirilen “Nokta Bilgisi Al” aracÕ ile de harita üzerinde kullanÕcÕ tarafÕndan fare yardÕmÕyla iúaretlenen bir noktanÕn çeúitli koordinat sistemlerindeki de÷erlerine, noktanÕn yükseklik bilgisine ve 1:25.000 ölçekli pafta adÕ bilgisine ulaúÕlmaktadÕr (ùekil 5).

AyrÕca kullanÕcÕ WMS sunucusundan aldÕ÷Õ haritalar üzerinde kendi istedi÷i analizlerini rahatlÕkla yapabilmektedir. ùekil 6’da üç boyutlu model üzerinde yapÕlan bir görüú analizi örne÷i görüntülenmektedir. Böylelikle arazi üzerinde bir bakÕú noktasÕna göre nerelerin görüúe açÕk, nerelerin görüúe kapalÕ oldu÷u bilgileri üç boyutlu model üzerinde gösterilebilmektedir. Bu da kullanÕcÕya araziyi çok daha iyi yorumlayabilme ve daha gerçekçi analizler yapabilme olana÷ÕnÕ vermektedir. Sanal küre üzerinde bu analiz yapÕlÕrken her türlü veri kullanÕlabilmektedir.

ùekil 6. Sanal küre üzerinde ortofoto ve raster haritalarla birlikte üç boyutlu görüú analizi.

Bir yol projesi uygulamasÕnda yolun nereden geçece÷i özel olarak tasarlanmÕú çeúitli yazÕlÕmlar yardÕmÕ ile hesaplanabilmekte ve yol güzergâhÕ, ardÕndan da bütünüyle yol projesi bu yazÕlÕmlar yardÕmÕ ile projelendirilebilmektedir. Uygulama kapsamÕnda mühendislik ölçmeleri açÕsÕnda yapÕlan bir baúka uygulama ise “Yol Analizi” dir. Sanal küre üzerinden seçilen iki nokta arasÕnda belli standartlardaki yol güzergâhÕnÕn belirlenmesi için geliútirilen bir arayüzdür. YapÕlan örnek uygulamada sanal küre üzerinden seçilen iki nokta arasÕndan geçebilecek yolun güzergâhÕ otomatik olarak çizilmekte ve her bir kÕrÕk noktasÕndaki koordinat de÷erleri ve e÷im miktarÕ hesaplanarak kullanÕcÕya gösterilmektedir (ùekil 7). Bu uygulamadaki kriterler ve analiz için kullanÕlan veriler arttÕrÕlabilirse daha do÷ru ve detaylÕ analizler yapÕlabilir.

ùekil 7. Sanal küre üzerinde 3B yol analizi.

YapÕlan bu uygulama aynÕ zamanda bir a÷ yapÕsÕ üzerine kurulu oldu÷undan istenildi÷inde yetki sÕnÕrlamasÕ dahilinde baúka kullanÕcÕlarla paylaúÕlabilir ve di÷er kullanÕcÕlarÕn da proje üzerinde de÷iúiklik yapmasÕna izin verilebilir. Böylelikle birbirinden fiziksel olarak çok uzakta bulunan kiúilerin gerçek zamanlÕ olarak proje üzerinde yorum yapÕp karar vermesi ve aynÕ zamanda projeyi de÷iútirebilmesi sa÷lanabilir.