4. CBS-A KapsamÕnda TKGM Koordinasyonundaki Projeler
TUCBS ile ülkedeki co÷rafi bilgi kullanÕcÕlarÕnÕn konuma dayalÕ karar verme durumlarÕnda ihtiyaç duyulan do÷ru ve güncel co÷rafi bilginin ulusal standartlarda çevrimiçi (online) eriúimine olanak tanÕnmasÕ amaçlanmaktadÕr (TKGM, 2006). Bu proje ile Avrupa Birli÷i ülkelerince yürütülecek olan INSPIRE (The Infrastructure for Spatial Information in Europe) temel alÕnmÕútÕr.
Avrupa Birli÷i Parlementosu tarafÕndan 23 Temmuz 2004 tarihinde onaylanan ve yayÕnlanan INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in the European Community: Avrupa Birli÷i Co÷rafi Bilgi AltyapÕsÕ) DøREKTøFø, Avrupa Birli÷indeki CBS faaliyetlerini yasal zemine oturtmaktadÕr. INSPIRE DøREKTøFø, birli÷e üye tüm ülkelere, bu direktif içinde yer alan teknik ve idari düzenlemelere uyma zorunlulu÷unu getirmektedir. INSPIRE projesinin amacÕ, Avrupa'da herhangi bir kullanÕcÕnÕn, gerçek zamanlÕ, olarak güncel co÷rafi bilgiye eriúilmesini sa÷lamaktÕr. Bu amaca ulaúmak için INSPIRE Projesi, dört temel aúamadan oluúmaktadÕr. Birinci aúama, Avrupa Birli÷i ülkelerinde yer alan co÷rafi veri setlerinin dokümantasyonun hazÕrlanmasÕ (metaverilerin oluúturulmasÕ) ve bu dokümantasyona eriúim için gerekli araçlarÕn geliútirilmesidir. økinci aúama, farklÕ kaynaklardan eriúilen farklÕ veri setlerinin ortak bir sistemde harmonize ederek kullanÕma açÕlmasÕdÕr. Üçüncü aúama; co÷rafi objelere (örne÷in ulaúÕm, orman, vb.) iliúkin ortak co÷rafi veri modelleri geliútirilerek mevcut veri setlerinin entegrasyonudur.
Dördüncü ve son aúama ise, farklÕ ulusal ve lokal düzeylerdeki, farklÕ düzey (ölçek) ve farklÕ kaynaklara sahip co÷rafi veri setlerini, ortak standartlar ve protokoller kullanarak, sürekli (seamless) co÷rafi veritabanlarÕ úeklinde entegre edebilecek hizmetlerin sunulmasÕdÕr (TKGM, 2005).
INSPIRE Direktifi, 25.04.2007 tarihli Avrupa Birli÷i resmi gazetesinde yayÕnlanarak uygulamaya geçmiútir (AkÕncÕ ve Cömert, 2009; European Parliament and of the Council of European Union, 2007).
2009-2013 yÕllarÕ INSPIRE Direktifi’nin Uygulama Dönemi’dir. Üye ülkelerde yasal olarak kabul edilir edilmez, belirlenen yol haritalarÕna göre uygulamaya baúlanacak ve izlenecektir. INSPIRE Direktifi kapsamÕnda gereksinimlerin ilk sÕrasÕnÕ “metadata”, ikinci sÕrasÕnÕ INSPIRE Direktifinde EK1, EK2 ve EK3 tablolarÕnda belirtilen konumsal veri katmanlarÕ ve servisleri yer almaktadÕr (AydÕno÷lu vd, 2005).
TUSAGA-Aktif Projesi EK1’in ilk maddesi olan “co÷rafi referans sistemleri” (Kadastre International, 2007) ile, Ortofoto Üretim øúleri Projesi EK2’nin üçüncü maddesi olan “ortogörüntü” (Kadastre International, 2007) ile ba÷daútÕrÕlarak yürütülmektedir. INSPIRE Direktifi’nin Uygulama KurallarÕnÕn ilk maddesi “metadata”dÕr (Kadastre International, 2007). Direktife göre üye ülkelerin konumsal veri setleri ve servisleri için metaverilerini üretmeleri ve güncellemeleri gerekmektedir. Harita Bilgi BankasÕ (HBB) Projesi de http://hbb.tkgm.gov.tr/metadata/ web adresi üzerinden metaverilerin girilebildi÷i ve güncellenebildi÷i bir projedir.
4.1 Co÷rafi Referans Sistemleri
Türkiye Ulusal Sabit GPS A÷Õ (TUSAGA), askerî ve sivil projelere yönelik veri toplama úeklini, aktif ve sürekli yapÕya dönüútürerek; daha duyarlÕ 3 boyutlu konum belirlemek amacÕyla baúlatÕlan projedir.
Projenin amacÕ temel olarak savunma ve kalkÕnmaya yönelik tüm alt yapÕ projelerinde teknolojik olarak etkin ve ekonomik bir úekilde yerküresi uydu tabanlÕ konumlama sisteminde üretilecek olan düzeltme
bilgilerinin yayÕmlanmasÕ suretiyle hassas konum belirleme sistemini kurmaktÕr. Harita Genel KomutanlÕ÷Õ (HGK) ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü (TKGM) baúta olmak üzere harita ve harita bilgisi üreten kurumlar ile gerçek ve tüzel kiúilerin yersel ve bölgesel boyutta jeodezik nokta tesisi (nirengi, poligon vb.) ölçüm ve hesaplamalarÕnÕn hÕzlÕ ve do÷ru olarak yapÕlmasÕ, tapu ve kadastro bilgi sistemlerinde gereksinim duyulan veri dönüúümlerinin gerçekleútirilmesi amaçlanmaktadÕr (http://www.hgk.mil.tr/haritalar_projeler/jeodezi/tusaga_aktif.htm).
Günümüzde, konum belirlemede GPS teknikleri önemli bir yere sahiptir. Konumsal bilgilerin çok sayÕda kullanÕm alanÕ bulunmaktadÕr. E-devlet projeleri de bu alanlardan birisidir (YÕldÕrÕm vd, 2009). TKGM tarafÕndan yürütülen ve bir e-devlet projesi olan TUCBS Projesi’nin temel aldÕ÷Õ INSPIRE Direktifi’nin temel gereksinimlerdeki EK1 listesinin baúÕnda “co÷rafi referans sistemleri” gelmektedir. TUSAGA-Aktif Projesi kapsamÕndaki 147 istasyon ile elde edilen ölçmeler ve dönüúümlerle tek bir referans sistemi kurulmuú olacaktÕr.
4.2 Meta data
INSPIRE Direktifi ile Avrupa Birli÷i üye ülkeleri; co÷rafi veri setlerine ve co÷rafi veri hizmetlerine iliúkin metaverileri (INSPIRE Teknik Yönetmeli÷ine uygun olarak) hazÕrlayacaklar ve güncel tutacaklardÕr. Direktifin ekinde (EK I) yer alan aúa÷Õdaki co÷rafi detaylara iliúkin metaverileri direktifin yayÕn tarihinden itibaren 2 yÕl içerisinde hazÕrlayacaklardÕr. Direktifin 2. ve 3. ekinde (EK II ve EK III) yer alan co÷rafi detaylara iliúkin metaverileri ise direktifin yayÕn tarihinden itibaren 5 yÕl içerisinde hazÕrlayacaklardÕr (TKGM, 2005).
Ülkemizde TUCBS’ye altlÕk olmasÕ açÕsÕndan metaverilerin girilmesi ve güncellenebilmesi için bir web sayfasÕ hazÕrlanmÕú ve http://hbb.tkgm.gov.tr/metadata/ web adresi üzerinden uygulamaya konmuútur.
HBB Projesi yasal altlÕ÷ÕnÕ 2005 yÕlÕnda yürürlü÷e giren Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeli÷i’nin 103, 104 ve 105. Maddelerinden almaktadÕr. Projede ISO 19115/TC211 standartlarÕ kullanÕlmÕútÕr.
Web sayfasÕ hazÕrlÕk aúamasÕnda dahi “Test AúamasÕndadÕr” uyarÕsÕ ile kullanÕcÕlara sunulmuú, her aúamada eleútiriler ve yorumlar alÕnmÕú, çalÕúmalara bu kapsamda yön verilmiútir. ùu anda Metadata Girme, Metadata Sorgulama, Yer Kontrol NoktasÕ Sorgulama, Google Earth ile Entegrasyon iúlevleri hizmet vermektedir (YalçÕn ve BakÕcÕ, 2008; YalçÕn vd, 2007; BakÕcÕ vd, 2007).
Proje çalÕúmasÕ süresince katÕlÕm geniú tutulmaya çalÕúÕlmÕútÕr ve halen de çalÕúmalar bu úekilde sürdürülmektedir. Projeye baúlamadan önce analiz çalÕúmalarÕ kapsamÕnda Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü ile Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüklerinin (22 adet) ilgili idari ve teknik personeli bilgilendirilmiútir. ArdÕndan ilgili kurumlarÕmÕzÕn üst yönetimi ve teknik personeliyle aynÕ bilgilendirme toplantÕlarÕ yapÕlmÕú ve yorumlarÕ alÕnmÕútÕr. Projenin yazÕlÕmÕnÕn tamamlanmasÕnÕn ardÕndan test çalÕúmalarÕ yapÕlmaya baúlanmÕútÕr. Test sürecinde de yine katÕlÕm geniú tutulmaya çalÕúÕlmÕútÕr. Bölge Müdürlüklerimize ve kurumlarÕmÕza 27.02.2007-02.03.2007 ile 24.04.2007-27.04.2007 tarihleri arasÕnda ayrÕ ayrÕ birer haftalÕk uygulamalÕ e÷itimler verilmiútir ve test verilerini girmeleri istenmiútir. Bu çalÕúmalar sonucunda gelen geribildirimlere göre yazÕlÕm iyileútirilmiútir.
Harita ile ilgili kurumlarÕn üst yönetiminin ve teknik personelinin proje ile ilgili farkÕndalÕ÷ÕnÕn arttÕrÕlabilmesi için 16.09.2008 ve 26.01.2009 tarihli iki grup halinde iki resmi yazÕ yazÕlmÕú, yazÕlarÕn gere÷i olarak her kurum Genel Müdür YardÕmcÕmÕz, Daire BaúkanÕmÕz ve Proje Sorumlusu ile birlikte ayrÕ ayrÕ ziyaret edilerek farkÕndalÕk toplantÕlarÕ gerçekleútirilmiútir.
Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüklerine, di÷er kamu kurum ve kuruluúlarÕ tarafÕndan BÖHHBÜY’ne göre üretimi yapÕlmÕú iúlerin, kadastro ve bölge müdürlüklerimize kontrol amacÕyla gelmesi durumunda, öncelikle http://hbb.tkgm.gov.tr/metadata web adresi üzerinden, Harita Bilgi BankasÕ’na metadata giriú kontrollerinin yapÕlmasÕ hususu, 06.04.2009 tarihli yazÕmÕz ile bildirilmiútir. 13.04.2009 tarihli Bakan
OnaylÕ yazÕmÕz ile de projenin faaliyet esaslarÕ belirtilmiú ve metadata giriúlerinin yapÕlaca÷Õ web portalÕ tekrar duyurulmuútur.
Projenin gerek ülke düzeyinde ve gerekse uluslar arasÕ arenada tanÕtÕmÕ amacÕyla toplantÕlarda, seminerlerde sunumu yapÕlmÕú ve bildiriler sunulmuútur. Halen imkânlar ölçüsünde de tanÕtÕm çalÕúmalarÕna devam edilmektedir. YapÕlan çalÕúmalarÕn mümkün oldu÷unca her platformda sunulabilmesi için çaba harcanmÕútÕr, bu konuda bildiriler de yayÕnlanmÕútÕr.
4.3. Ortofoto
Mekansal veri üretmenin ve mekansal veri seti yaratmanÕn yöntemlerinden biri fotogrametrik yöntemdir.
Fotogrametrik yöntem hÕzlÕ, do÷ru ve güvenilir veri toplama teknolojilerinin en önemlilerindendir. AyrÕca ortofoto teknolojisi kullanÕldÕ÷Õnda co÷rafi bilgi sistemleri için kullanÕlan haritalar gerçek yeryüzü görüntüsü ile entegre oldu÷undan görsel bilgi zenginli÷ini de sa÷lamaktadÕr (Çelik vd, 2005). SayÕsal ortofoto ürünler, CBS ile kullanÕmÕnda hÕzlÕ karar verme imkanÕ sa÷lamaktadÕr. Veriler kÕsa zamanda toplanabilmekte ve planlama açÕsÕndan kÕsa zamanda çözümler üretilebilmektedir. OrtofotolarÕn kÕsaca belirtilen bu avantajlarÕndan ve önemlerinden dolayÕ Ulusal Ortofoto Bilgi Sistemi’nin kurulmasÕ yönünde adÕmlar atÕlmÕútÕr. BakanlÕklar ArasÕ Harita øúlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu (BHøKPK)’nun Bilimsel AraútÕrma ve Koordinasyon Komisyonu (BARKOK), kamu kurumlarÕndaki üretim ve kullanÕm kapasitelerinin belirlenmesi ve eldeki mevcut imkanlar ile ulusal ortofoto bilgi sistemi kurulumunun maliyet analizleri ve gereksinimlerinin belirlenmesini amaçlamÕútÕr (Ayhan vd, 2009).
Komisyonun çalÕúma raporuna göre anket sonuçlarÕ ortofoto üretiminde sadece hava foto÷rafÕ kullanÕm oranÕ %17, hem hava foto÷rafÕ hem de uydu görüntünün beraber kullanÕm oranÕ %52’dir. Buna ek olarak ulusal ortofoto bilgi sistemi kurulmasÕ %96 gibi yüksek bir oranla istenmektedir (BARKOK Raporu, 2009).
INSPIRE Direktifi’nin EK2’de belirtilen gereksinimlerinden biri de ortofotolardÕr. AyrÕca ortofoto metaverilerinin, metaveri uygulama esaslarÕnÕn kabul edilmesini takiben en geç 2 yÕl içerisinde oluúturulmasÕ beklenmektedir.
5. Sonuçlar
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü koordinasyonunda dokuz ay süresince yürütülmüú olan fizibilite etüdünün hazÕrlanmasÕ çalÕúmalarÕnÕn ürünü, çalÕútayda, “Fizibilite Etüdü Raporu ve Ekleri” olarak tüm irtibat personellerine, teknik kurul ve yürütme kurulu üyelerine sunulmuútur. Raporla birlikte aúa÷Õdaki dokümanlar hazÕrlanmÕútÕr:
1. Kurumsal Görüúmeler KatÕlÕmcÕ Listesi 2. Kurumsal AnalÕz Raporu (Kurum BazlÕ) 3. Kurumsal Analiz Raporu Analiz BazÕnda 4. Ana Tema Alt Tema Sorumlu Kurum Listesi 5. Dünya Co÷rafi Bilgi AltyapÕsÕ AnalÕz Raporu 6. YurtdÕúÕ Teknik ønceleme Gezileri Sonuç Raporu 7. Sosyokültürel Sosyoekonomik Analiz Raporu 8. Taslak Yasal Mevzuat Önerisi
9. Türkiye Ulusal Co÷rafi Bilgi Kurumu Kanun TasarÕsÕ Tasla÷Õ 10. Türkiye Ulusal Co÷rafi Bilgi Üst Kurulu Kanun TasarÕsÕ Tasla÷Õ 11. Türkiye Ulusal Co÷rafi Veri AltyapÕsÕ StandartlarÕ Taslak DokumanÕ 12. Taslak Teknik ùartname
13. Maliyet TablolarÕ
14. Avrupa’da Mevcut Yasal Çerçevenin Analizi 15. Türkiye’de Mevcut Yasal AltyapÕnÕn Analizi 16. Risk Analiz Formu
Bundan sonraki aúamada CBS-A yapÕm iúine geçilmesi, tüm kurumlarÕn verilerini portalden sunulabilecek úekilde ortak standarda dönüútürmeleri, taslak olarak hazÕrlanmÕú olan taslak teknik úartnameden ve taslak yasa tasarÕlarÕndan yararlanÕlmasÕ, hem kurumlarÕn kendi içinde hem de merkezi organizasyon ve yönetim anlamÕnda önerilen idari modellerin dikkate alÕnmasÕ, her temanÕn ve alt temanÕn üretim –koordinasyon sorumlulu÷unun tanÕmlanan kurumlarca yürütülmesi beklenmektedir.
Türkiye’de mekânsal veri altyapÕsÕnÕ oluúturma çalÕúmalarÕ, Türkiye Ulusal Co÷rafi Bilgi Sistemi (TUCBS) olarak adlandÕrÕlan proje ile TKGM tarafÕndan yürütülmektedir. Proje kapsamÕnda INSPIRE (The Infrastructure for Spatial Information in Europe) Direktifi temel alÕnmÕútÕr. Harita Bilgi BankasÕ (HBB) Projesi, TUSAGA-Aktif Projesi ve Ortofoto Üretim Projesi, bu uzun dönemli TUCBS’ye altlÕk oluúturacak projelerdir.