Verilerin Analiz

Bu araştırmada da verilerinin analizi için;

 “Verilerin word dökümünün yapılması”,

 “Verilerin nitel veri analiz programına aktarılması”,  “Kod ve tema anahtarının oluşturulması”,

 “Kodlamaların yapılması”,  “Bulguların tanımlanması”

 “Bulguların yorumlaması” basamakları izlenmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2005:227-241).

Büyüköztürk (2002), veri analizini, verilerden uygun istatistiksel teknikler kullanarak bilimsel geçerliğe sahip sonuçlar çıkartma süreci olarak tanımlanamaktadır. Bu araştırmanın nitel bir araştırma olması ve veri toplama aracının yarı yapılandırılmış görüşme formuyla elde edilen verilerden oluşması nedeniyle, verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi yöntemine başvurulması uygun görülmüştür.

“… içerik analizi yoluyla verileri tanımlamaya, verilerin içinde saklı olabilecek gerçekleri ortaya çıkarmaya çalışırız. İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır. Nitel araştırma verileri dört aşamada analiz edilir: 1- Verilerin kodlanması, 2- Temaların bulunması, 3- Kodların ve temaların düzenlenmesi, 4- Bulguların tanımlanması ve yorumlanması” (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 227, 228).

Bu bağlamda ilk önce, araştırmada gerçekleştirilen ve ses kayıt cihazına kaydedilen görüşmeler araştırmacı tarafından tek tek dinlenip, birebir deşifre edildikten sonra yazılı doküman haline getirilmiş, bilgisayara word belgesi olarak kaydedilmiştir

(Ek-4. Döküm Örneği). Veriler analiz edilirken görüşlerine başvurulan her bir öğretmene 1’den 18’e kadar sayısal kodlar verilmiştir. Öğretmenlerin isimleri yerine ise “Öğretmen 1/Ö.1, Öğretmen 2/Ö.2” şeklinde kodlar kullanılmıştır. Görüşmeler aktarılırken her bir konuşma duyulduğu şekliyle, hiçbir düzeltme yapılmadan yazılmıştır. Kvale’ye göre (1996) görüşme tekniğindeki ilk güvenirlik basamağı görüşme sürecinde kasete kaydedilen konuşmaların yazıya dökümü sürecindeki tutarlılıktır (Akt Türnüklü, 2000: 551). Bu nedenle görüşmeler bilgisayara aktarıldıktan sonra alan uzmanı ve istatistik uzmanı tarafından dökümlerin doğruluğunun kontrolü yapılmıştır. Yazılı dökümanlar satır satır ayrıntılı bir biçimde istatistik uzmanı ile birlikte incelenmiş, araştırmanın problemi, amacı ve kavramsal çerçevesi dikkate alınarak, önemli boyutlar saptanmaya çalışılmış, kendi içerisinde anlamlı bir bütün oluşturan ifadelere, içerdikleri konuların benzerliklerine ya da farklılıklarına göre sınıflandırılmış, kategoriler oluşturulmuştur.

Daha sonra oluşturulan kategoriler arasındaki ortak yönler bulunmaya çalışılmış ve bundan yola çıkarak verileri genel düzeyde temsil edebilecek ve araştırma bulgularının ana hatlarını oluşturacak temalar bulunmuştur. Böylece verilerin analizi için bir çerçeve oluşturulmuş, verilerin hangi temaların altında sunulacağı belirlenmiştir. Altı tema belirlenmiştir. Bu altı tema araştırma soruları ile elde edilmek istenen verilerin içeriğine göre adlandırılmıştır. Bunlar;

A. Okul ve meslekle ilgili özellikler B. Sınıf yönetimi

C. Öğrenme ve öğretme süreci

D. Yarışmalara katılım ve yılsonu sergileri E. Teftiş ve denetim

F. Aileler

Araştırmada elde edilen veriler alt temaların oluşturulabilmesi için bir kez daha incelenmiştir. Alt temalar oluşturulurken araştırmada kullanılan görüşme soruları göz önüne alınmıştır. Oluşturulan alt temalar daha ayrıntılı olarak ve sorulara verilen cevaplar dikkate alınarak kodlanmıştır. Örneğin, görüşme sorularından 7. soru olan (a) Öğrencilerinizle iletişiminiz nasıl? (b) Varsa nasıl problemler yaşıyorsunuz? sorusu “Sınıf Yönetimi” teması altında yer almış ve görüşme soruları doğrultusunda oluşturulan “Öğretmenin Öğrencilerle İletişimi” alt temasında ele alınmıştır. Bu tema daha sonra görüşmelerden elde edilen cevaplar doğrultusunda detaylandırılmış ve

“İletişimde problem yaşamayanlar”, “İletişimde problem yaşayanlar” olarak bir kademe daha alt temalara ayrılmış ve kodlanmıştır. Bu alt temalar da kendi aralarında sorulara verilen cevaplar doğrultusunda oluşturulan temalar şeklinde kodlanmıştır (Ek-5). Örneğin;

“ İletişimde problem yaşamayanlar” alt teması,  İletişim problemini aşmış öğretmenler  Sınıf öğretmenlerinin desteği

 Diğer öğrencilerin öğretmene desteği

 Öğretmenin sevgiyle yaklaşmasının öğrenci üzerindeki olumlu etkileri

şeklinde ayrılıp kodlar verilmiştir. Daha sonra görüşme sorularına öğretmenlerin verdiği cevaplar satır satır incelenmiş, belirlenen temalara göre anlamlı bölümler içeren her bir cümleye o tema için belirlenen kod veya kodlar verilmiş yani cümle ya da cümleler bu alt temalardan birine yerleştirilecek şekilde kodlanmıştır. Zaten kodlamalar cümlelere göre yapıldığından hiçbir cümle ya da cümle grubu kodsuz kalmamıştır.

Her bir alt tema, kendisini tanımlayan ve en fazla dört sayıdan oluşan bir sayı grubuyla kodlanmıştır. Öğretmenlerin verdikleri cevaplar içerisinde her bir koda karşılık gelen cümle ya da cümle gruplarının altı farklı renkte kalemle çizilmiş, belirginleştirilmiş ve yanlarına verilen kodlar yazılmıştır (Ek-6). Her bir kod için farklı renklerde kalemler kullanılmaya çalışılmıştır. Bunun sebebi ise öğretmenlerin bazı soruların cevaplarını, başka soruların cevapları içinde cevaplamış olmaları, bu yüzden de sorulan soruların yanıtlarının sadece o sorunun altında bulunmaması, görüşmenin tamamında dağınık olarak bulunabilmesidir. Bu çalışmalar sırasında araştırma konusu hakkında genel bilgiye sahip ve nitel araştırma yöntemleri konusunda uzman olan istatistik uzmanı ile birlikte veriler tekrar gözden geçirilmiş tema ve alt temalar verilen cevaplar kapsamında okunup kontrol edilerek birleştirilmesi ya da ayrılması gereken tema ya da alt temalar belirlenmiş, görüş ayrılıklarının olduğu kodlar üzerine tartışılarak bahsi geçen kodlar uygun temalar altına yerleştirilmiş ve son şekli verilmiştir. Bogdan ve Biken’e (1998) göre nitel araştırmalarda kod sayısının 30 ile 50 arasında olması uygundur. Kod sayısının 50’yi geçmesi, kodlarda örtüşüklük olduğuna işaret etmektedir (akt: Önder, 2007: 34). Bu araştırmada 6 tema, 30 alt tema belirlenmiştir. Elde edilen veriler istatistik uzmanı yardımıyla nitel veri analizi programı Nvivo 8’e kaydedilmiş ve program yardımıyla analiz edilmiştir.

Araştırmada elde edilen nitel verilerin çokluğu ve nitel veri çözümlemelerinde kaliteyi tehdit edebilecek unsurların önüne geçilmesi amacıyla çözümlemelerin bilgisayar destekli yapılması, bunun için, nitel verilerin sayısallaştırılması, kodlanması, model oluşturulması özelliğini taşıyan, gösterim öğeleri zengin olan, içerik analizi yapılmasına imkân tanıyan NVivo 8 nitel veri analiz programının kullanılması uygun görülmüştür.

Nitel araştırmalarda elde edilen verilerin fazla olması bazen araştırmacılar için içinden çıkılmaz bir hâl almaya ve araştırmacının verilerdeki bolluk içersinde boğulmasına yol açabilmektedir. Yorucu ve uzun olabilen verilerin analizinde bilgisayar programları araştırmacıya önemli kolaylıklar sağlayabilmektedir. NVivo programı, bu süreçte araştırmacıya birçok yönden yardımcı olan bir program olarak bilinmektedir. Elde edilen veriler ile yorumlama arasındaki bölünmeleri kaldırdığı için araştırmanın çesitli parçalarını ilintilendirmenin birçok farklı yolunu sunmaktadır. Bununla birlikte çok sayıda örneklem verisinin karşılaştırmasına ve yapılan işlemlerin gerektiğinde hızlıca tekrarlanmasına veya düzeltilmesine de imkân vererek analiz zamanının kısalmasını da sağlamaktadır. Araştırmacının kodları ile notları arasında ilişki kurmasına ve elde edilen verilerin model, matris, grafik veya rapor halinde özetlenmesine imkân veren ve işlem sırasını sistematik hale getiren, analiz sürecinde esnekliğe izin veren bir programdır (Baş ve Akturan, 2008; Tesch, 1990; akt: Kuş, 2006; Richards, 2002; akt: Kuş, 2006; Cassell ve diğerleri, 2005, akt: Kolburan Geçer, 2010; Yeşilyurt ve Semerci, 2011; Yıldırım ve Şimşek, 2011).

Verilerin analiz edilmesinin güvenirliliği aşamasında yapılacak güvenirlilik çalışmalarından birinin de kodlama güvenirliliği çalışması olduğu bilinmektedir. Bu amaçla kodların verilmesi, yerleştirilmesi, düzenlenmesi ve kontrolü aşamasında istatistik uzmanı ile birlikte çalışılmıştır. Nitel verilerin güvenirlik hesaplaması Miles ve Huberman (1994)’ın formülü ile gerçekleştirilmiştir: Güvenirlik=(uyuşulan kategori sayısı ) / (tüm uyuşulan ve uyuşulmayan kategorilerin sayısı)

Miles ve Huberman (1994) ile Keeves ve Sowden’e (1994) göre güvenirliğin hesaplanması için ham verilerden belirli bir miktar metin alınıp iki farklı zamanda aynı metnin kodlanması gerekmektedir. Bu işlemde aynı kelime, cümle ya da paragrafın aynı kategoriye kodlanıp kodlanmadığına bakılmaktadır (akt: Türnüklü, 2000: 555).

Ayrıca araştırmacı dışındaki bir kişinin içerik analizi yapması ve sonuçların karşılaştırılması sonucunda %80 oranında hem fikir sağlanması kodlamanın

güvenirliğini sağladığı bilinmektedir (Miles ve Huberman, 1994; akt: Büyüköztürk ve diğerleri, 2012). Araştırmada ulaşılan kavramsal kategori altında verilen kodların söz konusu kavramsal kategorileri temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla, araştırmacı ve daha önce güvenirlik çalışmalarında bulunmuş bir alan uzmanı tarafından, kodları ve kodlara ilişkin temalar karşılaştırılmış, görüş birliği ve görüş ayrılığına bakılmıştır. Uzman ve araştırmacı tarafından birbirinden bağımsız olarak aynı temayı işaretlenmişse ya da hiçbir temayı işaretlenmemişse görüş birliği, farklı temalar işaretlenmişse görüş ayrılığı olarak kabul edilmiştir. Bu çalışma sonucunda araştırmacının önerdiği 33 koddan 30’u onaylanmış, kodlamaların uygunluğu konusunda 30/33 = 90.90 oranında görüş birliğine varılmıştır.

Bu araştırmada elde edilen verilerin geçerliliğini ve güvenirliğini arttırmak için ilk aşamada alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda görüşme formları hazırlanmıştır. İkinci aşamada hazırlanan sorular kapsamında araştırma dışında tutulacak olan özel eğitimde görev yapan iki görsel sanatlar öğretmeni ile görüşerek bir pilot çalışma yapılmış, bu çalışma sonunda tekrar alan uzmanının görüşüne başvurulmuştur. Üçüncü aşamada araştırmanın iç geçerliğini ve güvenirliğini artırmak için üye denetimi yöntemi uygulanmıştır. Punch’a (2005:245) göre üye denetimi, hakkında araştırma yapılan ve verileri sağlayan kişilerce gerçekleştirilen denetim olup, analize geçmeden önce, görüşmenin yazılı halinin, görüşmeciye verilerek kaydın doğru olduğunu denetlemesi işlemidir. Bu doğrultuda, ses kayıt cihazına kaydedilen görüşmeler görüşme döküm formuna birebir aktarıldıktan sonra her bir öğretmene tekrar gösterilmiştir. Silverman’da (1993) konuyu “Yazılı metne dönüştürülen sözel konuşmaların doğruluğunu ve gerçekliğini test etmek için veriler tekrar sahibine götürülüp üzerinde çalışılmalıdır” şeklinde ifade etmektedir (akt: Türnüklü, 2000: 553) bu bağlamda araştırma kapsamında görüşülen öğretmenlerden ses kaydı dökümlerini kontrol ederek teyit etmeleri istenmiş, katılımcı teyidi sağlanmıştır. Görüşmecilerin onayı alındıktan sonra veriler analiz edilmiştir. Dördüncü aşamada veriler Nvivo8 paket programı kullanılarak bilgisayar programına aktarılmış sistematik hale getirilmiştir. Beşinci aşamada araştırma sonuçları çalışmaya katılan öğretmenlerle paylaşılmıştır. Araştırmanın geçerliğini artırmak amacıyla kullanılan stratejilerden biri de uzun süreli etkileşimdir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu bağlamda, yapılan görüşmelerin süresi imkânlar dâhilinde uzun tutularak araştırmanın geçerliği artırılmak istenmiştir.

Ayrıca araştırmanın geçerliliğini ve güvenirliğini artırmak amacıyla araştırmacı çeşitliliğine (Yıldırım ve Şimşek, 2011) gidilmiş, veriler iki farklı analiz uzmanı tarafından incelenmiş ve uzlaşma sağlanan temalar ve kodlar üzerinden analiz yapılmıştır. Araştırmada geçerlik ve güvenirliği arttırmak amacıyla ayrıca veri çeşitlemesi yoluna gidilmiş, gözlem ve doküman inceleme teknikleri ile veri çeşitliliği sağlanmıştır. Ayrıca, araştırmacının halen görsel sanatlar öğretmeni olarak bir ilköğretim okulunda görev yapması ve veri kaynaklarına yakın olmasının gözlem yapmayı kolaylaştıracağı, verilerin daha sağlıklı yorumlanabilmesine katkı sağlayacağı düşünülmüştür.

Öğretmenlerle yapılan görüşmeler sırasında araştırmacı, öğretmenin soruları cevaplarken takındığı tutum, sınıf ortamı, öğrencilerin çalışmaları, öğretmenin öğrencilere davranış şekli gibi gözlemlerini kısa notlar halinde görüşme sorularının bulunduğu kâğıda yazmıştır. Daha sonra bu notlar ve gözlemler görüşme bulguları ile ilişkilendirilmiş, yorum kısmında sunulmuştur. Yin (2003), nitel araştırma tekniklerinin kullanıldığı araştırmaların en güçlü kısmının sonuç ve tartışma bölümü olduğunu, bu bölümde, çalışmanın araştırma problemi ile ilgili alan yazının, yapılan araştırmaların etkili bir şekilde kullanılması gerektiğini ifade etmektedir.

BÖLÜM IV

4 BULGULAR

Bu bölümde araştırmanın içerik analizi sonucunda elde edilen bulguları oluşturan 6 tema, 30 alt tema sunulmuştur. Ayrıca düzenlenen temalar ile görüşme yapılan öğretmenlerin araştırma soruları çerçevesinde verdikleri bilgiler göz önünde bulundurularak ve yapılan görüşme verilerden doğrudan alıntılar yapılarak araştırmanın bulgularını oluşturan temaların betimlenmesi yoluna gidilmiştir. Görüşülen öğretmenler farklı özel eğitim okullarında çalıştıkları için temalar, her bir engel grubundaki okula göre ayrı ayrı betimlenmiştir. Öğretmenlerin görüşlerinden yapılan alıntılar hiçbir değişiklik yapılmadan aynen aktarılmış ve alıntıların dökümlerdeki satır numaraları parantez içinde verilmiştir.

Tema ve Alt Temalar