Eğitimde Görsel Sanatlar Dersinin Önem

Eğitim, bireylerin yeniliklere ayak uydurarak toplumla uyum içinde yaşamasında, yaratıcılıklarının ve yeteneklerinin ortaya çıkarılarak geliştirilmesinde büyük bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda bireylerin özgür ve eleştirel düşünmesini sağlamak için eğitimde yaratıcılığın etkin kılınması gerekmektedir. Bireyin yaratıcı kişiliğinin ortaya çıkarılmasının bir yolu da insanın sanat eğitimi ile biçimlendirilmesidir. Sanat eğitimi ıraksak düşünmeyi geliştirerek yaratıcı ürünlerin ortaya çıkarılabileceği bir süreçtir (Buyurgan ve Buyurgan, 2007; Çellek, 2001; Gençaydın,1987; İpşiroğlu, 1993; Noyonalpan, 1993; Özsoy, 2007; Yeşilyaprak, 2003). San’a göre (2003) sanat eğitimi, genel anlamda, okul içinde ve dışında sanatların tüm alanlarını ve biçimlerini içine alan sanatsal eğitimdir. Görsel algısı gelişmiş, içinde yaşadığı kültürü anlayan, tanıyan ve koruyarak gelecek nesillere taşıma sorumluluğunu üstlenen, yaratıcı ve yapıcı bireylerin yetiştirilmesinde sanat eğitiminin rolü çok büyüktür. Ayrıca sanat eğitimi, bireyin yaratıcılık yeteneğini kazanması, sosyal alışkanlıklar edinmesi, farklı düşünme becerileri edinmesi ve doğuştan getirdiği özelliklere daha çok bilgi ve deneyim katarak kapasitesini üst düzeye ulaştırmasında önemli bir faktördür (Buyurgan ve Buyurgan, 2007; Gökaydın, 1998; Kırışoğlu, ).

Sanat eğitimi okullarımızda görsel sanatlar dersi adı altında, öğrencinin yaratıcı yönlerinin ortaya çıkarıldığı bir ders olarak okutulmaktadır. Yaratıcılığın doğuştan geldiği görüşünün yerini iyi bir eğitimle herkesin yaratıcı olabileceği görüşüne bıraktığı günümüz eğitim anlayışında öğrencilerin zihin sınırlarını zorlayabilecek sınıf ortamlarında çalışmalarını sağlamak, sunulan yeni materyalleri sorgulamalarına ve cesur fikirlerini öne sürmelerine izin vermek, yaratıcı enerjilerinin açığa çıkması bakımından önemlidir (Özer, 1991; Rowe, 2007: 132).

Okul öncesinden yüksek öğrenime kadar kuramsal ve uygulama boyutunda sanat eğitimi vermeyi hedefleyen görsel sanatlar eğitimi; resim, heykel, mimarlık, grafik sanatlar, endüstri tasarımı, uygulamalı sanatlar, sinematografi, fotografi, moda tasarımı, bilgisayar sanatı gibi oldukça büyük bir alanı kapsamaktadır (Kırışoğlu, 2002).

Önceden resim- iş dersi adı altında okutulan bu dersin görsel sanatlar dersi adını alması uzun bir süreç ve çaba gerektirmiştir. Bu ders, 1913 yılından bu yana Türkiye’deki sivil okul programlarında yer almış, 1948 yılı ilkokul programlarına kadar da “resim ve elişleri” adı altında iki ders olarak okutulmuştur. 1948 yılından itibaren “resim-iş” dersi adını almıştır. Buradaki “resim” kavramı iki boyutlu çalışmaları, “iş” kavramı da üç boyutlu çalışmaları ifade etmekte (Gençaydın, 1987) ve bu ders sadece iki ve üç boyutlu çalışmaları içeren bir ders olarak görülmektedir. Ancak resim-iş dersi adlandırması ‘sanat eğitimi’ gibi geniş bir alanı kapsamakta yetersiz kalmakta, iki ve üç boyutlu çalışmalara gönderme yaparken diğer alanları dışlamakta, dolayısıyla sınırlı bir sanat eğitimi anlayışı ortaya çıkmaktadır. Sanat eğitiminin verildiği bu dersin adlandırılmasında yaşanan sorunlar Balcı ve Özsoy’a (1996) göre, resim dersinin adından dolayı plastik sanatların özel bir alanına ait ders olarak görülmesinden kaynaklanmaktadır. Özsoy’a (2007) göre resim ve resim-iş adlandırması 19. Yüzyıl Osmanlı döneminde açılan okullardaki resim dersine dayanmaktadır, bu nedenle müfredat programları da resim ağırlıklı olarak düzenlenmiş, üç boyutlu çalışmalar ve tasarım alanları önemsenmemiştir. Oysa bu ders sadece bir resim dersi değil, bütün sanat dallarından beslenen, zenginleştirilen bir derstir (MEB, 2011).

Bu bağlamda günümüzde Milli Eğitim Bakanlığı dersin adında, gelişmiş ülkelerin programlarında yer alan sanat eğitimi derslerinin adlarına benzer şekilde bir değişiklik yapmış, ilköğretim okullarında “resim-iş” dersi olarak verilen sanat eğitimini, öğrenci merkezli bir yaklaşımla yeniden yapılandırılmış ve 2005- 2006 öğretim yılından itibaren dersin adını “Görsel Sanatlar Dersi” olarak değiştirilmiştir.

Görsel sanatlar öğretim programı 2006 yılından itibaren kademeli olarak uygulamaya konulmuştur. Bu program çağımızın yenilikçi yöntem ve aşamaları izlenerek hazırlanmış, yapılandırmacı öğrenmen benimsenmiş, görsel sanat kültürü, müze bilinci ve görsel sanatlarda biçimlendirme öğrenme alanlarında eğitimi hedeflemiştir (MEB, 2011). Oğuz (2009), 1992 yılı resim-iş dersi öğretim programı ile 2006 yılı görsel sanatlar dersi öğretim programının karşılaştırılmasını yaptığı araştırmasında içerik bakımından 1992 öğretim programında daha çok resim

tekniklerinin öğretimine ağırlık verilirken 2006 öğretim programında müze bilinci alanının üzerinde önemle durulduğunu, 2006 öğretim programının daha ayrıntılı hazırlandığını, , öğrenme- öğretme sürecine daha ayrıntılı yer verildiğini ve alternatif değerlendirme yaklaşımlarının ele alındığı tespit etmiştir. Ancak buna rağmen yapılan bazı araştırmalarda görsel sanatlar dersi öğretim programının uygulanabilirlik düzeyinin; fiziki ortam yetersizlikleri, maddi imkânsızlıklar, materyal eksikliği, aile ve çevresel faktörler, öğretmen sayısının az olması, programın öğrencilere sıkıcı gelmesi, sınıfların kalabalık olması, programın uygulaması kapsamında ilgili yeterli bilgi olmaması, zamanın yetersizliği, müfredat programının ihtiyaçları tamamen karşılamadığı, program hazırlanırken her çocuğun kendine özgü bir gelişimi olduğu göz önünde bulundurulması gerektiği gibi faktörlerden dolayı çok düşük olduğu belirlenmiştir (Göksu, 2006; Sarı, 2011). Bu bağlamda görsel sanatlar öğretim programının yapılan araştırmalar göz önüne alınarak geliştirilmesinin gerektiği düşünülmektedir.

Görsel sanatlar dersinin amaçları bireysel ve toplumsal, algısal, estetik ve teknik amaçlar olarak gruplanmaktadır (MEB, 2011).

Bireysel ve Toplumsal Amaçlar

1. Öğrenciye yaşamı ve doğayı gözlemleme duyarlılığı kazandırmak,

2. Öğrencinin, seçme, ayıklama, birleştirme, yeniden organize etme becerileri kazandırmak; analiz ve sentez yeteneği ile eleştirel bakış açısını geliştirmek,

3. Öğrencinin yeteneklerini fark etmesini, kendine güven duygusu kazanmasını ve geliştirmesini sağlamak,

4. Öğrencinin görsel biçimlendirme çalışmaları ile kendini ifade etmesini sağlamak, 5. Öğrencinin ilgisini, bu alandaki çeşitli kaynaklarla besleyebilmek (müze, galeri, tarihî eser vb.), bu yolla ona geçmişine sahip çıkma ve geleceğini yapılandırma bilinci kazandırmak,

6. Öğrencinin her alanda kullanılabilecek yaratıcı davranışlar geliştirmesini sağlamak, 7. Öğrencinin ulusal ve evrensel sanat eserlerini ve sanatçıları tanımasını sağlamak, 8. Ulusal ve evrensel değerleri tanıyabilme ve anlayabilme bilincini kazandırmak, 9. Geçmişten günümüze miras kalan sanat yapıtlarından haz alma ve onur duyma duyarlılığını kazandırmak,

10. İş birliği yapma, paylaşma, sorumluluk alma, kendi işine saygı duyduğu kadar başkalarının işine de saygı duyma bilinci ve duyarlılığı kazandırmak,

11. Öğrencinin ruh sağlığını koruma, iç dünyasını anlatma, duygusal tepkilerini ortaya koyma ve bedenine saygı duyma bilinci geliştirmesini sağlamak,

12. Öğrenciye aklını, duygularını, zevklerini sorgulama bilinci kazandırmak.

Algısal Amaçlar

1. Öğrencinin algı birikimini ve hayal gücünü geliştirmek,

2. Öğrencinin görsel algı ve birikimleri ile öznel algılarını sanatsal anlatımlara dönüştürebilmesine imkân tanımak,

3. Öğrencinin birikimlerini başka alanlarda kullanabilme becerisini geliştirmek, 4. Öğrenciye bilgiyi ve birikimi dönüştürme yeteneği kazandırmak,

5. Öğrenciye yeni durumlar karşısında özgün çözümler geliştirme becerisi kazandırmak

Estetik Amaçlar

1. Öğrencinin, sanatın ve sanat eserlerinin her zaman önemsenecek birer değer olduğunu kavramasını sağlamak,

2. Öğrenciye doğadan, çevreden ve geçmişten günümüze miras kalan sanat yapıtlarından haz alma, onlarla gurur duyma ve onları koruma bilincini kazandırmak, 3. Öğrenciye görsel sanatlar sevgisi ve bu sevgiyi yaşamın her alanına yansıtabilme, bunu davranış biçimi hâline getirebilme yetisi kazandırmak,

4. Öğrenciye, doğada olan ve insan eli ile üretilen her şeyi estetik değerlendirme birikimi kazandırmak,

5. Öğrenciye kendini ifade edebilmede estetik değerlerden yararlanma yeteneği kazandırmak.

Teknik Amaçlar

1. Öğrenciye her türlü araç ve gereci kullanarak görsel anlatım diline dönüştürme isteği ve kullanma becerisi kazandırmak ve öğrencinin gelişmesine imkân tanımak,

2. Öğrenciye değişik tekniklerle elde edilen sonuçların etkilerini sezdirebilmek ve öğrencilerin farklılıklardan zevk alabilmelerini sağlamak,

3. Öğrenciyi farklı tekniklerin getireceği anlatım zenginliğinin farkına vardırabilmek, 4. Öğrenciye kullandığı tekniklerin dışında yeni teknikler arama isteği ve cesareti kazandırmak,

5. Öğrenciye, amacına uygun malzemeyi seçme, malzemeden anlam çıkarma becerisi kazandırmak,

6. Öğrenciye kendini ifade etme sürecinde çıkacak sorunlara teknik çözümler üretebilme becerisi ve güveni kazandırmaktır (MEB, 2011).

İlköğretim Görsel Sanatlar Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu, öğrencinin birikimini, gelişim basamaklarını ve bireysel farklılıklarını göz önünde bulunduran ve öğrenciyi merkeze alan bir yaklaşımla hazırlanmış, bütün kazanım ve etkinlikler de bu açıdan ele alınmıştır. Bu nedenle Program’da, öğrenme etkinlikleri bir bütünlük içinde değerlendirilmiş ve öğrencinin katılımını gerektiren uygulamalara yer verilmiştir. Bu uygulamalar bireysel farklılıklara duyarlı, bağımsız ve grup içinde öğrenmeyi özendiren, öğretim etkinliklerini okul dışına da taşıyan bir nitelik göstermektedir (MEB, 2011). Bu çerçevede görsel sanatlar dersinde;

1. Öğrenciler, karşılaştıkları sorunlara bireysel ve grup olarak yaratıcı çözümler üretir, bu bilgi ve deneyimlerini geliştirerek sosyal çevreleriyle paylaşır.

2. Öğrenciler, bağımsız olarak öğrenmeyi, çeşitli araştırma teknikleriyle bilgiye ulaşmayı, değerlendirmeyi, sorgulamayı ve yorumlamayı hayatlarının bütün safhalarında bir alışkanlık hâline getirir.

3. Öğretmen, öğrenme sürecinde öğrencilerin karşılaştıkları zorluklarda onlara yardımcı olur ve yapıcı eleştirilerle onları yönlendirir.

4. Öğretmen, öğrenme sürecinin her aşamasında öğrencilerin ürünlerini dikkate alır ve onları destekler.

5. Öğretmen, öğrencilerin öğrenme etkinlikleri içindeki gelişimlerini izler, değerlendirir, onları kendilerini değerlendirmeye özendirir.

6. Görsel sanatlar hayatın her alanında bir bütünlük ve devamlılık gösterdiğinden, öğretmen öğrencilerin aileleriyle iş birliği içinde olmalı, okul dışında da estetik duyarlığın geliştirilmesini sağlamaya yönlendirmelidir.

7. Öğrenme-öğretme sürecinde, öğrencilerin etkinliklere istekle katılmaları, ilgi ve dikkatlerini canlı tutmaları, kendilerini tarafsız gözle değerlendirebilmeleri amacıyla bütün öğretim süreçlerinin hayata dönük olması amaçlanmıştır (MEB, 2011: 14).

Görsel sanatlar dersi farklı bir derstir. Kendine özel eğitimi, yöntemi ve teknikleri olan bir alandır, aynı zamanda sözel ile sözel olmayan arasında bağlantı kurarak bütünü anlama ve kavrama yeteneği kazandırır (Artut, 2002; Özsoy, 2007). Bu ders öğrencilere görsel sanatların yanı sıra, paylaşmayı, üretmeyi, yaratmayı ve el

becerisini, bilişsel, duyuşsal ve bedensel etkinliklerde bulunarak kendilerini ifade etmelerini öğretir. Bu sanatsal eğitimi sağlamada genel anlamda okullar, özel olarak da öğretmenler bu işlevi yerine getirmekle yükümlüdürler (Kırışoğlu, 2002). Öğretmenler görsel sanatlar dersinde öğrencilerinin çizgisel gelişim özelliklerini, bedensel ve zihinsel gelişimlerini bilmeli (Buyurgan ve Buyurgan, 2007), dersi öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak, kişisel birikimleriyle zenginleştirmeli, çok yönlü araç, gereç ve görsel malzeme ile donatılmış bir sınıf ortamı hazırlamalı (MEB, 2011), öğrencilerinin yanı sıra meslektaşlarını, aileleri ve toplumun diğer üyelerini görsel sanatlar ile ilgili bilgilendirmeli ve eğitmelidir (Özsoy, 2007).