Ortopedik Yetersizliği ve Sağlık Sorunları (Süreğen Hastalığı) Olan Çocukların Eğitimi ve Görsel Sanatlar Dersinin Önem

Ortopedik engelli çocukların eğitimle ilgili gereksinimleri birbirinden farklılık göstermektedir. Çünkü çocukların gelişimlerini ve dolayısıyla özelliklerini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bu çocuklar bedensel yetersizliğin dışında, öğrenme güçlüğü, konuşma bozukluğu ve uyum problemleri gösterebilirler. Yetersizliklerinin ölçüsü ve şiddetinin çok farklılık göstermesi bu çocukların akademik başarılarına ilişkin genellemeler yapılmasına engel olabilmektedir. Bazı çocuklar özel yardıma ihtiyaç duyarken bazıları özel eğitim hizmetine gereksinim duymakta, bazılarında da ortamda

küçük değişiklikler yapmak yeterli olmaktadır. Ortopedik yetersizliği olan öğrenciler sıklıkla hareket ile ilgili olarak yardıma gereksinim duymaktadırlar. Bu nedenle eğitimde en temel prensip bu öğrencilerin bağımsızlık geliştirmelerine yardımcı olmak olmalıdır. Eğitim ortamları buna göre düzenlenmelidir. Bu prensip, fiziksel bağımsızlığın yanı sıra günlük yaşam becerilerinde yeterlilik, kendi kendinin farkında olma, yetersizliğin düzeltilmesi süreci ile başa çıkma, akademik gelişim, iş, bağımsız yaşam, toplumsal katılım ve boş zaman aktiviteleri gibi yaşam becerilerindeki başarıyı içermektedir. Eğitim programının temeli, çocuğun özrü değil öğrenme gereksinimi olmalıdır (Aral ve Gürsoy, 2007; Ersoy ve Avcı,2001; Kobal, 2011; Sarı ve Arslan, 2002; Uysal, 2011).

Bedensel (Ortopedik) engelli çocuklar eğitimlerini, hem normal eğitim kurumlarında, hem de onlar için açılan özel eğitim kurumlarında sürdürebilmektedirler. Ortopedik ve sağlık yetersizlikleri olan tüm bireylerin eğitimlerinde dikkat edilmesi gereken bazı temel prensipler bulunmaktadır. Bu eğitimde fiziksel bağımsızlık kazanmasının yanı sıra, günlük yaşam becerilerinde yeterlilik, sosyal olgunluk ve kendi kendinin farkında olma, yetersizliğin düzeltilmesi süreci ile başa çıkabilme, iş, akademik başarı, bağımsız yaşam, boş zaman aktiviteleri ve toplumsal katılım gibi yaşam becerilerindeki başarıyı da kapsamaktadır. Bu konuda gerekli müfredat, çocuğun ihtiyaçlarına göre öğretim ve eğitim ortamı uyarlanmlı kaynaştırma eğitimiyle bireyin sorumluluklarının farkına varması sağlanmalıdır (MEB, MEGEP, 2008a).

Ortopedik yetersizliği ya da sağlık sorunları olan öğrencilerin eğitim ile ilgili özel gereksinimleri farklılık göstermektedir. Normal okullarda fiziki koşullar yeterliyse ve çocuğun yetersizliği bu ortamda eğitim almasını engellemiyorsa, çocuk normal okula devam edebilir, küçük değişiklikler onun için yeterli olabilir ancak ileri düzeyde yetersizliği olan, bedensel engelliliğe ek olarak başka yetersizlikleri de olan ve sürekli okula devam edemeyecek düzeyde hastalığı olan çocukların özel eğitim hizmetlerinden yararlanması gerekmektedir. Bedensel yetersizliği olan çocukların pek çoğunun zorunlu olarak sık sık doktora gitmesi, hastanede ve evde yatması nedeniyle okula devamları aksayabilmekte, bu çocuklardan bazıları olağan motivasyona ve zekâ düzeyine sahip olmalarına rağmen, okula devam edememelerinden dolayı, akademik disiplin yönünden arkadaşlarından geri kalmakta, dolayısıyla okul başarıları düşebilmektedir. Bu durum onların okula uyum sağlamasına olumsuz yönde etki edebilmekte diğer öğrencilerle ve öğretmenleri ile iletişim, etkileşim kurmasında öğrencinin çekingen davranmasına sebep

olabilmektedir. Bu çocukların durumlarından dolayı programdaki etkinlikleri izlemekte güçlük çekmeleri onların bazen uyumsuz davranışlar (hırçınlaşma saldırganlık, dersi engelleme ve dik kafalılık gibi) sergileyebilmesine de neden olabilmektedir (Aral ve Gürsoy, 2007; Cavkaytar ve Diken, 2007; Kobal, 2011; Sarı ve Arslan, 2002).

Ortopedik yetersizliği ve sağlık sorunları (süreğen hastalığı) olan öğrencilerin eğitimi ile ilgili olarak Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde şu ibareler yer almaktadır (Resmi Gazete:31.05.2006/26184, madde 38);

a) Bu okul ve kurumlarda; aynı tür ve kademede öğrenim gören yetersizliği olmayan öğrencilerin takip ettiği eğitim programı uygulanır. Okul veya kurumda uygulanan eğitim programı temel alınarak öğrencilerin BEP'leri hazırlanır ve başarılarının değerlendirilmesinde BEP'lerinde yer alan amaç ve davranışlar dikkate alınır.

ç) Bu okul ve kurumlarda ilköğretimin 1-5 inci sınıflarında dersler sınıf öğretmenleri tarafından okutulur. Ancak 4-5 inci sınıflarda; beden eğitimi, müzik, görsel sanatlar, din kültürü ve ahlak bilgisi, yabancı dil, bilgisayar dersleri ile modelaj-iş dersleri alan öğretmenleri tarafından okutulabilir. 6-8 inci sınıflarda ise dersler alan öğretmenleri tarafından okutulur (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/26184_0.html)

Görüldüğü üzere ortopedik engelliler ilköğretim okullarında diğer ilköğretim okullarında uygulanan eğitim programları aynen uygulanmaktadır. Görsel sanatlar derslerine branş öğretmenleri girmektedir.

“Sanat eğitimi engelli çocukların duygusal, zihinsel ve toplumsal yönlerini düzeltici ve geliştirici nitelik taşıdığı bir gerçektir” (Karadayı, 1985: 6). Ortopedik yetersizlikten etkilenmiş ve süreğen hastalığı olan çocuklar eğer zekâ ile ilgili bir engeli yoksa diğer çocuklar gibi aynı görsel sanatlar programını, aynı öğretim stratejileriyle öğrenebilirler. Görsel sanatlar dersindeki etkinlikler yoluyla bu öğrenciler iş birliğini, paylaşımı ve kişiler arası ilişkilerin kurallarını öğrenirler. Bu ders çocuğun motor (hareket), fiziksel, bilişsel ve kişilik gelişiminde oldukça önemli bir yer tutar. Sanatsal aktivitelerle öğrenci el-göz koordinasyonunda gelişme sağlar, aynı zamanda sanat, rehabilite ve tedavi edici etkisi nedeniyle, engelli öğrencilerde fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim aracı olarak kullanılabilir.

Ortopedik engelli öğrencilerin hareketlerindeki kısıtlılıktan dolayı ve bedensel yetersizliklerinden dolayı görsel sanatlar programının bu öğrencilere uyarlanması gerekebilir. Görsel sanatlar öğretmeni;

 ortopedik yetersizlikten etkilenmiş ve süreğen hastalığı olan öğrencinin yetersizlikleri, yapabilecekleri, sınırlılıkları ve kapasitesi konusunda olabildiğince fazla bilgi edinmelidir.

 dersi işleyebilmek için uygun fiziki ortamı sağlamalı, öğrencilerin durumuna uygun araç gereç gereksinimini belirleyerek temin etmelidir

 çocukların bedensel yetersizliklerini dikkate alarak öğretim materyalleri seçmelidir. Öğretim; resim derslerinde izlenecek yol, öğretilecek teknik ve anlatım biçimlerini ifade eder. Öğretim materyalleri bu çocukların bedensel özelliklerine olduğu kadar öğrenme güçlüklerinin özelliğine göre de uyarlanmalıdır. “Hazırlanmış programlı öğretim materyalini bulmak her zaman mümkün olmayabilir. Bu nedenle öğretmenin bu tür materyalleri hazırlaması oldukça zamanını alabilir” (Özyürek ve ark.1998:121).

 görsel sanatlar sınıfındaki ya da atölyesindeki sıralar ve diğer donatımlar bedensel yetersizliği olan çocuğa uygun bir biçimde düzenlenmelidir.

 sınıflar/atölyeler normalden büyük olmalı, oturmakta ve ayakta durma güçlüğü olan çocuklar için ayarlanabilir sandalye ve ayakta durma masaları yapılmalıdır.  mevcut programı ve disiplin alanlarını izleyemeyen bedensel engelli çocuklar

için farklı programlar kadar bireyselleştirilmiş özel yöntemlerin uygulanması gerekebilir.

 yetersizliği olan öğrencilerin her biri için bireyselleştirilmiş eğitim programı ve bireyselleştirilmiş öğretim programı hazırlamalıdır.

 görsel sanatlar programında yer alan konuları öğrencilerin gereksinimlerine göre düzenlemeli, konuları olabildiğince anlaşılır ve ilgi çekici hale getirerek anlatmalı, planlı ve yöntemli bir yaklaşım geliştirmelidir

Bu öğrencilerin yaygın özelliklerinden biri özdeğerliklerinin ve kendine güvenlerinin zayıf olmasıdır. Bu çocuklar kendilerini diğer çocuklardan daha az değerli görebilirler (Uysal, 2011). Görsel sanatlar eğitimi bu öğrencilerin kendi yapabileceklerinin farkına varmalarını sağlar ve bir işi tamamlayarak başarıyı tatmalarına imkân verir. Özellikle yapılan çalışmaların sergilenmesi ve yarışmalara katılımların olması bu başarı duygusunu artıracaktır. Bu öğrenciler ayrıca akranlarıyla iletişim kurmaya ilişkin olarak müdahalelere ihtiyaç duyarlar. Görsel sanatlar dersinde yapılabilecek olan grup etkinlikleri onların akranlarıyla iletişim kurmalarını sağlayacak ve uyum içinde çalışmalarına olanak verecektir. Grup çalışmalarında akranlarıyla

kurduğu yakın ilişkiler nedeniyle duygusal ve sosyal gereksinimleri de karşılanacaktır. Öğrencilerin bu anlamda tüm okul etkinliklerine tam zamanlı olarak katılmasına fırsat vermelidir. Ortopedik yetersizliği ve sağlık sorunları (süreğen hastalığı) olan öğrenciler için görsel sanatlar dersinde yapılacak olan etkinliklerde “farklı materyaller, geniş ve iyi programlanmış özel bir zaman dilimine gereksinim vardır. Geniş fırçalar, kalın boyalar ve silgiler canlı ana renkler kullanılabilir. Kâğıt koparma, yırtma gibi kaba hareketlerden, kesme, katlama, yapıştırma gibi daha ince hareketlere doğru bir yön izlenmelidir. Fiziksel engeli olan çocuklar için boya fırçasının basit kontrolü önemli bir gelişmedir. Konuşma yeteneği sınırlı olan çocuklar, duygu ve düşüncelerini ve olaylara karşı tepkilerini resimle ifade etmeyi, konuşarak ifade etmekten daha kolay gerçekleştirebilirler. Aynı şekilde çocuklar elleriyle çalışarak (örneğin: çamura şekil vererek, artık materyalleri yapıştırarak) duygusal doyum sağlayabilirler” (Dikmen, Emir, 1986: 153; Artut, 2002: 233).