Veri Toplama Aracının Geliştirilmes

Yıldırım ve Şimşek (2011), görüşme, gözlem, yazılı dokümanların incelenmesi ve mecazlar yoluyla nitel veri toplama yöntemlerinin araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama yöntemleri olduğunu ifade etmişlerdir. Bu araştırmanın verileri nitel veri toplama yöntemlerinden yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanmış, aynı zamanda diğer veri toplama tekniklerinden gözlem ve doküman analizi teknikleri ile de desteklenmiştir.

Nitel araştırmalarda en sık kullanılan veri toplama aracının görüşme tekniği olduğu yine birçok araştırmacı tarafından ifade edilmiştir. Bu tekniğin tercih edilme sebepleri, diğer araştırma teknikleriyle yeterince elde edilemeyen kişiye özel, saklı birçok şeyi görüşme tekniği kullanarak ortaya çıkarmak, görüşme tekniğinde gerçekleştirilen yüz yüze görüşme sonucunda oldukça doğru bilgiler almak, görüşmenin avantajları sayesinde cevap almama oranının oldukça azalması olarak belirtilmiştir. Görüşme sayesinde araştırmacının, iletişim kurulan bireyin bakış açısını ve araştırılan konu hakkındaki duygu, düşünce ve inançlarının neler olduğunu ortaya çıkarması, nicel görüşmelerden farklı olarak yüzeysel değil daha derin bilgi edinmesi nitel görüşmeye esneklik kazandırmaktadır (Arıkan, 2000; Çepni, 2007; Kuş, 2007; Kvale, 1996; akt: Türnüklü, 2000; Peräkylä, 2005; Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu bağlamda bu araştırmada elde edilmek istenen bilgiler göz önüne alındığında araştırmanın verilerinin, yarı-yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanması uygun bulunmuştur.

Görüşme tekniği genellikle, yapılandırılmış görüşme, yarı yapılandırılmış görüşme ve yapılandırılmamış görüşme olarak sınıflandırılmaktadır. Bu araştırmada kullanılan yarı-yapılandırılmış görüşme, yapılandırılmış görüşmeler ile yapılandırılmamış görüşmeler arasında yer alan görüşme türüdür. Yarı-yapılandırılmış görüşmeler için, tüm görüşmelerde kullanılmak üzere bir dizi soru hazırlanır. Kendileriyle görüşülen kişilerin hepsine sorular aynı sırayla sorulur; ancak, kendisiyle görüşülen kişinin görüşme sırasında soruları istediği genişlikte yanıtlamasına izin verilir. Araştırmacı görüşme devam ederken konu ile ilgili merak edilen yeni sorular sorma gereği hissedilirse onları da görüşülen kişiye yöneltebilir (Gay, 1987 ve Berg, 1998; akt: Kırcaali-İftar, Batu ve Uzuner, 2004; Karasar, 2007; Mil, 2007).

Bu araştırmada, Ankara ilinde bulunan 18 özel eğitim okulunda halen görev yapmakta olan görsel sanatlar öğretmenlerinin görüşlerini almak amacıyla araştırmacı

tarafından geliştirilen 9’u kişisel bilgi formu sorusu olmak üzere toplam 34 sorudan oluşan yarı-yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır.

Araştırma verilerinin toplanmasında kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme formu kapsamlı bir alan yazın taramasına dayalı olarak geliştirilmiştir. Görüşme soruları hazırlanmadan önce, araştırma konusu ile ilgili ulusal ve uluslararası alanyazın taraması yapılmış, konuyla ilgili nitel ve nicel desenli çalışmalardan yararlanılmıştır. Alanyazın taraması ile çalışmanın kuramsal temelleri oluşturulup konu hakkında kapsamlı bilgilere ulaşıldıktan sonra, formda yer alması düşünülen maddeler belirlenmiştir. Araştırılan kavramın kapsam geçerliliğinin uzman görüşleri alınarak sağlanması gerekmektedir (Çepni, 2007). Bu bağlamda araştırmada kullanılacak olan görüşme formundaki sorular alanında uzman iki kişinin (Özel Eğitim, Resim- İş Eğitimi) görüşü alınarak oluşturulmuştur. Bu görüşmelerde formda yer alan maddelerin amaç, anlam ve kapsam açısından değerlendirilmesini yapılmış, öneriler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Araştırmanın görsel sanatlar ve özel eğitim alanını ilgilendirmesi sebebiyle bu görüş ve önerilerin alınması araştırma için büyük önem arz etmektedir. Bu aşamalardan sonra uzman görüşlerinden yararlanılarak görüşme formuna son hali verilmiştir.

Hazırlanan görüşme sorularını sınamak, ele alınan konuları kapsayıp kapsamadığını ve soruların anlaşılır olup olmadığını belirleyebilmek amacıyla pilot uygulama yapılmıştır. Pilot çalışma özel eğitim okullarında görev yapan 2 farklı görsel sanatlar dersi öğretmeniyle yapılmıştır. Bu öğretmenlerin her ikisi de onaltı yıldır görsel sanatlar öğretmeni olarak çalışmakta ve öğretilebilir zihin engelliler okulunda ise her ikisi de yedi yıldır görev yapmaktadırlar. Hazırlanan görüşme soruları araştırmacı tarafından her iki öğretmene aynı gün içerisinde, farklı ortamlarda ayrı ayrı sorularak uygulanmıştır. Ancak bu görüşmeler sonunda öğretmenlerin sorular üzerinde hiç düşünmeden bütün sorulara olumlu yanıtlar verdiği ve soruları kısa cevaplarla geçiştirdikleri tespit edilmiştir. Araştırmacının gözlemleri ile verilen cevapların farklı olduğu görülmüştür. Bu nedenle yeniden iki uzmanın görüşlerine başvurulmuş, pilot uygulamanın sonuçları açıklanmış, ikinci bir görüşme daha yapılmasına karar verilmiştir. Bu bağlamda araştırmaya katılacak öğretmenlerin daha detaylı görüşlerini almak, yaşadıkları sorunların irdelemek amacıyla daha detaylı sorular hazırlanmıştır. Örneğin görüşme sorularında sekizinci maddede yer alan “öğrencilerin tıbbi ve eğitsel yönlendirme raporlarını okuyup anlayabiliyormusunuz? Bu konuyla ilgili

düşünceleriniz nelerdir?” sorusu öğretmenlere sorulduğu zaman her iki öğretmende düşünmeden “anlıyoruz” cevabı vermişlerdir. Ancak araştırmacı öğretmenlerle yapılan ön görüşmeler sırasında bu durumun sıkıntı yarattığı izlenimini edinmiş, bu nedenle bu soru “Öğrencilerinizin tıbbi ve eğitsel yönlendirme raporları sınıftaki çalışmalarınızı nasıl düzenleyeceğiniz ile ilgili size fikir veriyor mu? Örnekler verebilir misiniz?

a) Sensöri nöral tip işitme kaybı olan ve sadece işaret alfabesiyle iletişim kurabilen öğrencileriniz için bu duruma uygun ne tip düzenlemeler yapıyorsunuz?

b) 20/200' lük görme keskinliğine sahip ve otistik davranış özellikleri gösteren dokunmaya aşırı tepkili bir öğrenci için ne tür düzenlemeler yapıyorsunuz?

c) Cerebral Palsy (CP)’den kolları ve elleri etkilenen öğrencilerinizin Görsel Sanatlar dersine katılması için ne tür bir strateji izliyor, nasıl düzenlemeler yapıyorsunuz?

d) Dikkat süresi 1 dakikayla sınırlı bir zihin engelli öğrenci için öğretimsel uyarlamalar ve materyallerle ilgili ne tip düzenlemeler yapıyorsunuz?” şeklinde içeriği daha açılarak yeniden düzenlenmiştir.

Bir başka örnek daha vermek gerekirse görüşme sorularından onikinci soru olan “Öğrenciler için akademik ve akademik olmayan beceriler ile ilgili plan (BEP, BÖP) hazırlamayla ilgili yaptığınız çalışmalar nelerdir? Varsa yaşadığınız problemler nelerdir?” sorusu

a) Öğrencinizin bir öğretim yılı süresince neyi bilmesini veya neyi yapabiliyor olmasını istediğinizi, öğretime nereden başlayacağınızı, hedefe ulaşıldığında öğrencide neler gözlemleyeceğinizi, öğrenmeyi neyle, nasıl ölçeceğinizi belirlemek ve uzun dönemli amaçlarınızı belirtmek için yaptığınız çalışmalar nelerdir?

b) Bu konuda yaşadığınız problemler nelerdir?

a) Uzun dönemli amaçlara ulaşmak için kısa dönemli amaçlarımızı nasıl öğreteceğimiz konusunda nasıl çalışmalar yapıyorsunuz?

b) Varsa yaşadığınız problemler nelerdir?

şekliyle “BEP” ve “BÖP” kısaltmaları açılarak düzenlenmiştir.

Yeniden hazırlanan ve detaylandırılan sorular başka bir tarihte aynı öğretmenlere ayrı ortamlarda yeniden sorulmuş ve soruların öğretmenleri düşündürdüğü, farklı cevapların verildiği görülmüştür. Örneğin, ilk görüşmede “BEP” ve “BÖP” hazırladıklarını söyleyen öğretmenler, bu kısaltmalar kullanılmadan sadece içeriği yani kısaltmanın açılımı sorulduğunda takıldıkları tespit edilmiştir. İkinci pilot görüşmelerin sonunda öğretmenden sorulara ilişkin görüş belirtmeleri istenmiştir. Öğretmenden

sorulara ilişkin olumlu tepkiler alınmıştır. Elde edilen sonuçlar alan uzmanlarıyla değerlendirilmiş, soruların detaylandırılması yeterli bulunmuş, öğretmenlerin olumlu tepkileri doğrultusunda sorularda ve soruların soruluş sırasında herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Bu çalışmaların sonunda soru maddelerinin geçerliliği teyid edilmiştir.

Görüşme formu iki kısımdan oluşmaktadır. Formun ilk kısmı olan “Kişisel bilgi formu”nda, araştırmanın çalışma grubunu oluşturan öğretmenlerin demografik özelliklerinin tanımlanması amacıyla öğretmenlerin; cinsiyet, yaş, eğitim durumları, özel eğitim alanında çalışma süreleri gibi bilgileri içeren 9 soru yer almaktadır. Görüşme formunun ikinci kısmı için de 4 genel tema belirlenmiş, veri toplama aracı olarak alt sorularla birlikte 25 maddelik yarı yapılandırılmış bir görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formunda kişisel bilgi formuyla beraber toplam 34 soru vardır.

Görüşmelerin yapılması amacıyla 15 Mart 2011 tarihinde Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitü Müdürlüğü’ne dilekçe verilmiştir. Araştırma için gereken izin yazısı, tez çalışmasının yapıldığı kurum olan Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü aracılığıyla ilgili Ankara Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğüne gönderilmiş, 24 Mart tarihinde Valilik onayı çıkmış, 31 Mart tarihinde bu onay Valilik tarafından da araştırmanın yapılacağı İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerine duyurulmuştur.