Özel Eğitimde Görev Yapan Öğretmenler ve Özel Alan Yeterlilikler

Özel eğitim okullarında çalışan öğretmenlerin eğitim durumları bakımından farklı formasyonlara sahip oldukları görülmektedir. Bunlar; doğrudan özel eğitim öğretmeni olarak yetiştirilenler, normal okul öğretmeni olarak yetiştirilmiş ve engellilerin eğitimi konusunda hizmet içi eğitim ve sertifika programlarına katılmış öğretmenler ve engellilerin eğitimi konusunda hiç eğitim almamış öğretmenler olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Özel eğitimde görev yapan öğretmenlerin çoğunluğu sınıf öğretmeni ve branş öğretmenlerinden oluşmaktadır. Eğitilmiş uzman öğretmen eksikliği normal okul ve sınıf öğretmenleri arasında yapılan atamalarla doldurulmaya çalışılmaktadır. Özel

eğitim okullarındaki öğretmen ihtiyacını karşılayabilmek için Milli Eğitim Bakanlığı kısa süreli sertifika programları düzenlemektedir. Bu okullarda çalışan öğretmenlerin büyük bir bölümü kısa süreli sertifika ya da kurs programlarına katılan öğretmenlerdir. Özel eğitim hizmeti normal eğitim hizmetlerine göre çok daha zor ve yorucudur bu nedenle normal okul ya da sınıf öğretmenliğinden gelenler hizmette uzun süre kalmak istememektedir (Aral ve Gürsoy, 2007; Cavkaytar, 2011; Özsoy ve diğerleri, 1998).

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nun (1973) öğretmenlerin nitelikleri ve seçimine ilişkin 43. maddesinde; “Öğretmenlik, Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Milli Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Öğretmenlik mesleğine hazırlık genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır” (Kanun no:1739, RG:24/06/1973, Değişiklik: 10/07/2009) hükmü yer almaktadır.

Yani öğretmenlerin;  genel kültür  özel alan eğitimi  pedagojik formasyona

sahip olmaları gerektiği vurgulanmış, bu sayede öğretmenlik mesleğinin niteliğinin yükseltilmesi amaçlanmıştır. İdeal bir öğretmende bulunması gereken genel yeterlikler ile özel alan yeterliklerini belirlemek için Milli Eğitim Bakanlığı, üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve eğitim sürecinin bütün paydaşları ile birlikte çalışmalar yapmıştır.

“Bu hüküm çerçevesinde “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri”, bilimsel araştırma yöntem ve süreçleri kullanılarak ilgili tüm paydaşların görüş ve önerileri alınarak, 6 ana yeterlik, 31 alt yeterlik ve 233 performans göstergesi olarak belirlenmiş ve 2590 Sayılı Tebliğler Dergisi’nde yayınlanmıştır. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliklerinden olan “Program ve İçerik Bilgisi” yeterlik alanının “Özel Alan Öğretim Programı Bilgisi ve Uygulama Becerisi ile Özel Alan Öğretim Programını İzleme-Değerlendirme ve Geliştirme” alt yeterlikleri, branşlar bazında öğretmenlerin, görevlerini etkili ve verimli bir biçimde yerine getirebilmeleri için sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve tutumlar olarak tanımlanan, öğretmenlik mesleği özel alan yeterliklerinin çalışılmasını gerekli kılmıştır. Özel alan yeterliklerine ilişkin çalışmalar, 2004 yılında başlamıştır. İlköğretim öğretmenlerine yönelik olarak 14 alanda "Özel Alan Yeterlikleri" taslakları hazırlanmış, bunlardan Türkçe ve İngilizce Öğretmenliği Özel Alan Yeterlikleri 5 Haziran 2008, diğer

alanlara ilişkin özel alan yeterlikleri ise 25 Temmuz 2008 tarihli Bakan onayıyla yürürlüğe girmiştir” (http://otmg.meb.gov.tr/YetOzel.html)

Bu çalışmalar temel eğitime destek projesi kapsamında hazırlanmıştır. Talim ve Terbiye Kurulunca uygun bulunan özel eğitim öğretmeni özel alan yeterlikleri, Bakanlık Makamının 25 Temmuz 2008 tarih ve 2391 sayılı onayı ile yürürlüğe konulmuştur. Bu bağlamda alan yeterlilikleri

1. Görme Engelliler 2. İşitme Engelliler 3. Zihinsel Engelliler

olmak üzere üç grupta ele alınmıştır. Bu kapsamda belirlenen ana yeterlikler ve alt yeterlikler şöyledir (MEB, 2008g);

2.8.1 Görme Engelli Öğrenciler için Gezerek Özel Eğitim Görevi Yapan Öğretmenlerin Özel Alan Yeterlikleri

1-İletişim ve Sosyal Beceriler

1-Görme engelli öğrencinin sosyal becerilerin gelişimi ve sosyal etkileşimlerin arttırılması için öğretim ortamları geliştirebilme. 2-Görme engelli öğrencinin sosyal kabulünün gelişmesi için düzenlemeler yapabilme

2- Öğretim Programını Uyarlama

1- Görme engelli öğrenciler için akademik ve akademik olmayan beceriler ile ilgili plan (BEP; BÖP) hazırlayıp, uygulayabilme 2-Akademik ve akademik olmayan becerilerin kazanımında öğrenciyi değerlendirme sürecini geliştirebilme3-Tıbbi ve eğitsel yönlendirme raporlarını yorumlayabilme

3- Okul, Aile ve Diğer Meslek Alanları İle İşbirliği Yapma

1-Görme engelli öğrencilere hizmet veren kurumlar, yasa ve yönetmelikler hakkında öğrencilere, ailelere ve okul yönetimine rehberlik edebilme2-Görme engelli öğrencilere öz bakım ve günlük yaşam becerilerinin gelişimi için aile öğretim programı hazırlayabilme

4- Davranış Yönetimi

1-Görme engelli öğrencinin sınıftaki öğrenme yaşantılarına katılımını düzenleyebilme 2-Görme engelli öğrencinin sınıfta kendisinin ve akranlarının öğrenmesini engelleyen davranış problemlerini yönetebilme

5- Mesleki Gelişimi Sağlama

1-Mesleki yeterliklerini belirleyebilme 2-Özel eğitime ilişkin kişisel ve mesleki gelişimini sağlayabilme 3-Mesleki gelişimine yönelik uygulamalarda bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinden yararlanabilme 4-Bilişim teknolojilerinden mesleki gelişim ve iletişim için yararlanabilme

2.8.2 İşitme Engelli Öğrenciler için Gezerek Özel Eğitim Görevi Yapan Öğretmenlerin Özel Alan Yeterlikleri

1-İletişim ve Sosyal Beceriler

1-İşitme engelli öğrencilere dinleme ve konuşma becerileri kazandırabilme 2-İşitme engelli öğrencinin sosyal kabulünü sağlayabilme

2- Öğretim Programını Uyarlama

1-Bireyselleştirilmiş eğitim programını (BEP)geliştirme, uygulama ve değerlendirme yöntemleri uygulayabilme 2-Akademik ve akademik olmayan becerilerin öğretiminde öğrenciyi değerlendirme sürecini geliştirebilme 3-Tıbbi ve eğitsel yönlendirme raporlarını yorumlayabilme

3- Okul, Aile ve Diğer Meslek Alanları İle İşbirliği Yapma

1-İşitme engelli öğrencilerin eğitimindeki yasal hak ve sorumlulukları bilgisine sahip olabilme 2-İşitme engelli öğrencilerin eğitsel gereksinimlerini karşılamak amacıyla aile ve çevre ile etkin iletişim ve işbirliği kurabilme 3-İşitme cihazı ve kulak sağlığı rutin kontrolleri konusunda ilgili kişi ve kurumlarla işbirliği yapabilme

1-İşitme engelli öğrencinin öğretim sürecine katılımını sağlayabilme 2-İşitme engelli öğrencinin sınıfta kendisinin ve akranlarının öğrenmesini engelleyen davranış problemlerini yönetebilme

5- Mesleki Gelişimi Sağlama

1-Mesleki yeterliklerini belirleyebilme 2-Özel eğitime ilişkin kişisel ve mesleki gelişimini sağlayabilme 3-Mesleki gelişimine yönelik uygulamalarda bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinden yararlanabilme 4-Bilişim teknolojilerinden mesleki gelişim ve iletişim için yararlanabilme

2.8.3 Zihinsel Engelli Öğrenciler için Gezerek Özel Eğitim Görevi Yapan Öğretmenlerin Özel Alan Yeterlikleri

1-İletişim ve Sosyal Beceriler

1-Zihinsel engelli öğrencilere iletişim ve sosyal beceriler kazandırabilme 2-Zihinsel engelli öğrencinin sosyal kabulünü sağlayabilme

2- Öğretim Programını Uyarlama

1-Zihinsel engelli öğrencilerin akademik ve akademik olmayan alanlarda yapabildiklerini belirleyebilme2-Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)’na göre Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı (BÖP) uygulayabilme

3- Okul, Aile ve Diğer Meslek Alanları İle İşbirliği Yapma

1-Zihinsel engelli öğrenciyle ilgili eğitim öğretim sürecinde yapılacak uyarlamalar ile mevzuat konusunda sınıf öğretmenini, alan öğretmenini, okul yöneticilerini bilgilendirme ve diğer uzman kişilerle işbirliği yapabilme2-Zihinsel engelli öğrencinin eğitim yaşantısının sürekliliği ve özel eğitime ilişkin hak ve sorumlulukları konusunda aileye rehberlik edebilme

4- Davranış Yönetimi

1-Zihinsel engelli öğrencinin öğretim etkinliklerine katılımını düzenleyebilme

2-Zihinsel engelli öğrencinin ve akranlarının öğretimsel etkinliklere katılımını engelleyen problem davranışları yönetebilme

5- Mesleki Gelişimi Sağlama

1-Mesleki yeterliklerini belirleyebilme 2-Özel eğitime ilişkin kişisel ve mesleki gelişimini sağlayabilme 3-Mesleki gelişimine yönelik uygulamalarda bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinden yararlanabilme 4-Bilişim teknolojilerinden mesleki gelişim ve iletişim için yararlanabilme (http://otmg.meb.gov.tr/alanozelegitim.html)