Ortopedik Yetersizliğinin Tanımı, Sınıflandırması

Bedensel yetersizlik ve süreğen hastalıklar kişilerde çok farklı durumlarda görüldüğü için tanımları ve sınıflandırılmaları çeşitli şekillerde yapılmıştır. Bunlardan bazıları şöyledir;

Özyürek’e (1998) göre; bedensel engelli bireyler, ortopedik yetersizlikten etkilenen ve süreğen hastalığı olan bireyleri kapsamaktadır. Ortopedik yetersizlik, iki şekilde meydana gelir: İlki; sinir sisteminin zedelenmesi; diğeri ise hastalıklar ve kazalar sonucunda kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine getirememesi durumudur. Özsoy ve diğerleri’ne (1998) göre; Bedensel yetersizliği olan çocuklar, duyusal olmayan bedensel sınırlılıklarından ya da sağlık sorunlarından dolayı okula devamları aksayan ya da öğrenebilmeleri için özel hizmetleri, öğretimi ve donatımı gerektiren çocuklardır (s.104).

Uysal’a (2011) göre ortopedik yetersizlikler; çeşitli hastalıklar, kazalar, travmalar, tümörler veya doğumsal anomaliler nedeniyle kas, kemik ve eklemlerden oluşan iskelet sisteminin işlevlerini yerine getirememesi sonucunda meydana gelen yetersizliklerdir (s.253).

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi, Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı (2008) bu özür /yetersizlik grubunu; “Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası dönemde herhangi bir nedene bağlı olarak iskelet (kemik), kas ve sinir sistemindeki bozukluklar sonucu, bedensel yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybeden, toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük yaşamdaki gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan, bu nedenlerle korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiye bedensel özürlü; bu duruma yol açan durumlara ise bedensel özür denir” şeklinde tanımlar.

Genel olarak bedensel engelliler; sinir sisteminin zedelenmesi, hastalıklar, kazalar ve genetik problemler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine getirmemesi sonucunda meydana gelen hareket ile ilgili yetersizlikler olarak tanımlanmaktadır. Bireyin günlük yaşamında çeşitli etkinliklere katılımını sınırlandıran tıbbi problemler nedeniyle sürekli tedavi ve bakıma ihtiyacı olması durumlarına da süreğen hastalık (sağlık yetersizlikleri) denir (MEB, MEGEP, 2008a).

Çeşitli nedenlerle bir organını veya fonksiyonunu kaybetmiş ve bütün düzeltmelere rağmen, iskelet, eklem, sinir sistemi ve kaslarından eğitim öğretim hizmetlerinden yararlanamayacak ölçüde sakatlanmış olanlara ortopedik özürlüler denir. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde ortopedik yetersizlik, iskelet, kas ve eklemlerindeki hastalık, bozukluk ve yetersizlikten dolayı bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumu olarak ifade edilmektedir. Amerikan Özürlü Bireylerin Eğitimi Yasası’nda ortopedik yetersizlik, “Çocuğun eğitimsel performansını etkileyen konjentinal (doğuştan) anomaliler, hastalıklar ve diğer faktörlerin neden olduğu yetersizliktir” şeklinde tanımlanmıştır (MEB, 2006).

Bedensel yetersizliği ve süreğen hastalığı olanlar değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Tüm bedensel yetersizlik ve süreğen hastalığı olanlar kapsamına giren kişilerin yetersizlikleri ve eğitim gereksinimleri çok farklıdır. Zaman zamanda tıbbi müdahalelerle yetersizlik durumu değişebilmektedir. Dolayısıyla bedensel yetersizliği olan kişinin bir programdan diğerine geçmesi gerekebilmektedir. Bu

nedenlerden eğitsel bir sınıflama yapmak güçleşmektedir. Ancak genel olarak bu sınıflandırma derecesine ve meydana geldiği yere göre olmak üzere iki değişik şekilde yapılmaktadır (Kobal, 2011; Özyürek, 1998).

Kobal’a (2011:271-282) göre bu sınıflandırma şöyledir;

Ortopedik Yetersizlik ya da Sağlık Sorunlarının Derecesine Göre Sınıflandırılması 1-Hafif Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin bireysel gereksinimlerini kendisinin bağımsız olarak karşılaması, günlük yaşamını sürdürmede herhangi bir desteğe ve alete gereksinim duymaması durumudur.

2- Orta Derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin günlük yaşamını sürdürmede az da olsa desteğe gereksinim duyması, bazen bağımsız olması, bireysel gereksinimlerde yardımcı aletleri(yürüme cihazı, koltuk değneği, uyarlanmış aletler vb.)kullanması, okul başarısını ve yaşına uygun motor becerilerin kazanılmasını etkileyen algı ve/veya duyu- algı bozuklukları olması durumudur.

3- Ağır derecede Yetersizlik: Yetersizliği olan kişinin tekerlekli sandalyeye ve desteğe bağımlı olması, bireysel gereksinimlerini karşılamada tam bağımlı olması, baş kontrolünün zayıf olması durumudur.

Ortopedik Yetersizlik ya da Sağlık Sorunlarının Meydana Geldiği Yere Göre Sınıflandırılması

A- Sinir sistemi ile ilgili ortopedik yetersizlikler

1- Cerebral Palsy (Beyin Felci): “Beyin veya beyinciğin doğum öncesi, doğum veya doğum sonrası zarar görmesi sonucu oluşan kaslarda kuvvet azlığı, istemsiz hareketler ve motor gelişmede görülen geriliktir. Sp’li çocuklarda felç, aşırı kas zayıflığı, el-göz ve ayak-göz koordinasyonu bozukluğu, denge bozukluğu, nöbetler, kaybolması gereken reflekslerin kaybolmaması, koruyucu reflekslerin açığa çıkmaması gibi motor işlevlerde çeşitli derecelerde bozukluklar vardır… Sp’li çocuklarda görülen motor yetersizlikler, öğrenme, sosyalleşme ve bağımsızlaşmada sınırlanmalara neden olabilmektedir….Bu yetersizliklerin belirlenmesi, uygun cihazlarla desteklenmesi, eğitim programına başlamadan önce ilk olarak yapılması gereken işlemlerdir” (MEB, MEGEP, 2008a).

2- Spina Bfida, 3- Çocuk Felci(Poliomyelit), 4- Multiple Skleroz(MS), 5- Omurilik Zedelenmesi, 6- Travmatik Beyin Yaralanmaları, 7- Rett Sendromu

B- Kas-İskelet sistemi ile ilgili ortopedik yetersizlikler

1- Kas Hastalığı, 2- Kol-Bacak Eksikliği, 3- Kalça Çıkığı, 4- Doğuştan Şekil Bozukluğu, 5- Romatoid Artrit, 6- Ateşli Romatizma

C- Sağlıkla ilgili sorunları olanlar (Süreğen Hastalığı Olanlar)

Genelde uzun süreli periyotlarla var olan, iyileşmeyen ve ortadan kalkmayan, çocuğun zaman zaman hastanede yatmasını ya da evde dinlenmesini gerektiren, ilaç ve diğer tıbbi tedavilerin yanı sıra cerrahi girişimlerin söz konusu olabileceği sağlık yetersizlikleri olan çocuklar, hastalıklarının ara sıra alevlenme dönemleri dışında genellikle yatakta ya da hastanede yatmak zorunda olmayan çocuklardır.

1- Epilepsi, 2- Astım, 3- Şeker Hastalığı, 4- Kistik Fibrozis, 5- Orak Hücre Anemisi, 6- Hemofili, 7- Yanıklar, 8- Kanser, 9- AIDS

Devlet İstatistik Enstitüsü Türkiye Özürlüler Araştırması 2002’ye göre özürlü olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı % 12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı % 2.58 iken süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70’dir. Türkiye’de 857 bin 632 kisi (toplam nüfusun % 1,25’i) ortopedik özürlüdür. Süreğen hastalıklardan sonra Türkiye’deki en büyük özür grubunu ortopedik özürlüler oluşturmaktadır. Ortopedik özürlülerin % 58,7’si erkek, % 41.3’ü ise kadındır. Türkiye’de bulunan özürlülerin yaklaşık yarısı (% 47) özründen dolayı herhangi bir şekilde tedavi edilmediğini bildirmiştir. Türkiye’de ki ortopedik özürlülerin ise ancak % 56,66’sı özründen dolayı tedavi edildiğini bildirmiştir (DİE, 2002: XI).

2.5.2 Ortopedik Yetersizliği ve Sağlık Sorunları (Süreğen Hastalığı) Olan