Vergi Grevi

101 uygulamaların saptırması ile bozucu tesirler yaratacak şekilde ortaya çıkması devlet açısından zararlı olabilecektir.

102 Avrupa’da öne çıkan Vergi Đsyanları⁴⁸ şunlardır; 1381 Đngiltere Wat Tyler Đsyanı, 1624-1629 Đngiltere Hampden Hareketi, 1953 Fransa Poujade Hareketi, 1990 Đngiltere Baş Vergisi Đsyanı.

Amerika’da öne çıkan Vergi Đsyanları⁴⁹ şunlardır; 1765 Pul Vergisi Đsyanı, 1773 Boston Çay Partisi Đsyanı, 1786-1787 Shays Đsyanı, 1794 Viski Đsyanı, 1799 Fries Đsyanı, 1929 Büyük Depresyon Yıllarında Vergiye Karşı Direniş.

Osmanlı Devleti’nde Vergi Đsyanları; Osmanlı’da vergilemeye karşı çıkan isyanların genellikle temelinde iltizam sistemi ve bunun uygulayıcıları olan mültezimlerin ya da yeniçerilerin ve kapıkullarının ağır ve adaletsiz uygulamaları yatmaktadır⁵⁰. Bu isyanlar özellikle Devlet’in zayıfladığı dönemlerde ortaya çıkmışlardır⁵¹. Bu isyanlar sıralanacak olunur ise, 1519-1598 Celali Đsyanları (1519 Yozgat-Tokat Şeyh Celali Đsyanı, 1525 Yozgat Baba Zünnun Đsyanı, 1528 Ankara-Kırşehir Kalender Çelebi Đsyanı, 1598 Urfa Karayazıcı Đsyanı), 1730 Đstanbul Patrona Halil Đsyanı, 1829-1830 Aydın Atçalı Kel Mehmet Đsyanı, 1841 Niş Bölgesi(Rumeli Eyaleti) Niş Đsyanı, 1850 Vidin Bölgesi(Rumeli Eyaleti) Vidin Đsyanı, 1906 Kastamonu Đsyanı, 1906 Sinop Đsyanı, 1906-1907 Erzurum Đsyanları’dır.

Avrupa, Amerika ve Osmanlı Devleti içerisinde ortaya çıkmış olan bu isyanlar genellikle Devlet idaresinin zayıfladığı dönemlerde ortaya çıkmışlardır. Bu hareketler bazen vergilerin kaldırılması, hafifletilmesi gibi belirli tavizler verilmesi ya da yöneticilerin değiştirilmesi gibi neticeler ile sona ererken, bazı durumlarda da sorumluların cezalandırılması ile sonuçlanmışlardır. Yasaya uygun olmayarak yürütülen her toplumsal eylem gibi verginin reddi ya da isyanı olayı da devlet otoritesinin zayıfladığı dönemlerde yukarıda ifade edilen şekilde ödünler verilmesi ile sonuçlanabilecektir. Bu tür eylemlerin devlet idaresinin güçlü olduğu dönemlerde mevcut eylemlere girişenler hakkında işlemler yapılarak cezalandırılmaları ile sonuçlanmaları çok şaşırtıcı bir durum olmayacaktır⁵².

48 A.Kerim Gök, “Vergi Direncinin Gelişimi”, Marmara Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, Cilt 22, S.1, Đstanbul, 2007, ss. 143-163., ss. 151-154

49 Gök, a.g.m., ss. 154-157.

50 Bkz. Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici ve Özgür Saraç, “Osmanlı Tarihinde Vergi Đsyanları -I-”, Süleyman Demirel Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, C.7, S.2, Isparta, 2002, ss.1-20., Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici ve Özgür Saraç, “Osmanlı Tarihinde Vergi Đsyanları -II-”, Süleyman Demirel Üniversitesi Đ.Đ.B.F.

Dergisi, C.8, S.1, Isparta, 2003, ss.1-25

51 Coşkun Can Aktan ve diğerleri, “Osmanlı Tarihinde Vergi Đsyanları –II-“, a.g.m., s. 14.

52 Aykut Herekman, a.g.e., s. 160.

103 Verginin reddi, isyanı ya da vergi grevi olarak adlandırılan bu tür kolektif hareketlerin maliye literatüründe yer almasında büyük payı bulunan ve en fazla akılda kalan hareket olan Poujade Hareketinin(1953-1956) önderliğini yapan kişi, 1953 yılında Fransa’nın Lot kasabasında kırtasiyecilik yapan ve aynı zamanda belediye meclisi üyesi olan Pierre Poujade’tır. Mevcut toplu direnişi başlatan ve yöneten Poujade öncelikle kendi kasabasında vergi karşıtı hareketi başlatmış sonrasında ise yine 1953 yılında “Küçük Esnaf ve Sanatkârları Birliği’ni” kurmuştur. Kısa bir süre içinde üye sayısını arttıran bu birlik, Fransa’da hızla yayılarak üye sayısını 400.000 kişiye çıkarmıştır. 1956 yılında Poujade yapılan genel seçimlerde, 2.500.000 oy alarak 53 milletvekili ile parlamentoya girmiştir⁵³. Poujade’ın meclise girmesi vergi grevi hareketinin siyasal bir zafer kazanmasına yol açmıştır. Bu çerçeve de vergi karşıtı kolektif hareketler içerisinde en önemli ve etkili hareket olarak Poujade hareketi gösterilmektedir. Vergiye karşı gösterilen bu reaksiyonun iktisadi, mali ve siyasi nedenleri bulunmaktadır⁵⁴.

53 Selahattin Tuncer, “Vergi Mükelleflerine Uyarılar”, Dünya Gazetesi, 10.10.2003, Ekonomi sayfası’dan aktaran Hilmi Çoban, “Vergi Mükelleflerinin Vergi Karşısındaki Davranışları Üzerine Ampirik Bir Đnceleme:

Denizli Örneği”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004), s.87.

54 Đktisadi Nedenler: Bu hareketin doğmasındaki en önemli neden olarak, o dönemde küçük esnaf ve zanaatkârların içerisinde bulundukları fakirlik durumu öngörülmektedir. Hareketin meydana geldiği Lot kasabasının o dönemde Fransa’nın en fakir bölgelerinden biri olması, enflasyonist koşullar altında büyük mağazaların açılması ile onlar gibi değişimlere ayak uyduramayan küçük esnafın iflas etmeye başlaması bu durumun iktisadi nedenlerini açıklayıcı unsurlardandır. Buna göre genel bir ifade ile Poujade hareketi kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya kalan küçük esnafın son bir isyan sıçraması olduğu ifade edilmiştir.

Mali Nedenler: Yukarıda ifade edilen iktisadi nedenlerin yanına bazı mali nedenlerde eklenmiştir. Doğası gereği iktisadi nedenlerden daha kolay hissedilen mali nedenler de kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır. Bu nedenlerden ilki; perakende satış yapan esnafın dolaylı vergilerden mahalli vergi ile değişimlerden alınan vergileri fiyatlara eklemek suretiyle tahsil etmekte ve mevcut hâsılatı maliyeye ödemekle yükümlü tutulmuş olmalarıdır. Ancak, bu tür teknik bilgi gerektiren faaliyetleri gerçekleştirmek için gerekli olan teknik malumata ya da büyük işletmeler gibi kanuni boşlukları değerlendirip bu yükümlülüklerden kurtulmalarına yol açabilecek mali müşavirler tutma imkânına sahip olmamaları onlar açısından bu durumu güçleştiren bir unsur olmaktadır. Mali nedenlerden ikincisi, Fransa’da 1952 yılından itibaren uygulamaya konulan deflasyonist politika bu hareketin ortaya çıkmasında etkili olmuş diğer bir durumdur. Deflasyonist politika ile birlikte enflasyon olgusunun son bulması sanayici ve esnafın dolaylı vergilerin yükünü fiyat mekanizması ile tüketicilere yansıtamamaları sonucunu doğurmuş, bu dönemlerde esnaf ve zanaatkârların iş hacimleri ve kâr hadlerinde daralma ve vergilerin onlar üzerinde yarattığı baskının artışı bu harekete katılmaları yönünde onları destekleyici bir diğer unsur olmuştur. Mali nedenlerden üçüncüsü olarak ise, esnaf ve zanaatkârlar açısından böyle bir olumsuz yapı esnasında, onların bu zor durumunu güçleştirecek olan bazı mali tedbirlerin alınması (bazı vergi oranlarının yükseltilmesi, kontrollerin sıkılaştırılması ve cezaların sertleştirilmesi gibi) bu hareketi hızlandıran bir diğer neden olarak karşımıza çıkmaktadır.

Birçok çalışma, vergi ahlâkı açısından, Anglo-Sakson, Nordik ya da Kuzey Avrupa ülkelerine nazaran genelde güneyde yer alan Latin ülkelerinde vergi ahlâkı seviyesinin daha düşük olduğunu ifade etmiştir. Bu bağlamda o dönem içerisinde Fransa’nın kuzeyi ile güneyi arasında da bu yönde bir fark yer almaktadır.

Genellikle esnaflar rekabet güçlerini koruyabilmek için vergi kaçakçılığı yapmayı açıkça meşru gördüklerini ifade etmişlerdir. Doğal olarak ortaya çıkan bir vergi grevi olgusuna katılım oranlarının yüksek olması beklenebilinecek bir sonuç olacaktır.

104 Günümüzde de ekonomik, mali ve siyasi nedenler dolayısıyla devlet ile mükellefler arasında vergileme hususunda bazı ayrılıkların çıkması, vergilemenin adaleti ve etkinliği ile ilgili olarak mükelleflerin bireysel ve kolektif tepkiler göstermesi normal sayılmalıdır.

Vergi ahlâkı ve vergi bilinci açısından durum değerlendirildiği zaman devletin bu ayrılıkları ve önyargıları iyi şekilde tespit edip gidermeye yönelik çalışmalar yürütmesi gerekmektedir. Aksi takdirde Poujade hareketi kadar olmasa da bazı sorunların ortaya çıkması normal olacaktır. Bu sorunların temelinde mükelleflerin vergiye karşı olan tavırlarında olumsuz yaklaşımların ortaya çıkabilmesi, vergi kaçıranlara ve vergi kaçırmaya karşı oluşabilecek ılımlı tavır gibi etmenlerin devletçe giderilmemesi yatacaktır.

Bu bağlamda devletin vergi sisteminin adil ve verimli olduğunu mükelleflere hissettirebilmesi önemli bir nokta olmaktadır.