2. VERGĐ UYUMU
3.2. VERGĐ KÜLTÜRÜ
3.2.2. Demokratik Katılım
Đleri demokrasi yanlısı tutumlar ve daha fazla doğrudan demokratik katılım, vergi ahlakı üzerinde çok güçlü bir etkiye sahiptir159. Bu tür uygulamalar, devletin vergi gelirini harcamasında saydamlığın artmasına ve böylece mükellef tercihlerini yansıtan bir vergi sisteminin kurulmasına yardımcı olmaktadır160.
154 Bkz. Gebhard Kirchgässner, “Schattenwirtschaft und Moral: Anmerkungen Aus Öökonomischer Perspektive” ss.. 425–445 in Siegfried Lamnek and Jens Luedtke(eds.), Der Sozialstaat zwischen “Markt”
und “Hedonismus“?, Opladen: Westdeutscher Verlag, Deutschland, 1999.
155 Ronald Inglehart, “The Renaissance of Political Culture.” American Political Science Review, No. 82, 1988, ss. 1203– 1230., s.1204.
156 James Alm ve Benno Torgler, “Culture differences and tax morale in the United States and in Europe”, Journal of Economic Psychology, S. 27, 2006, ss. 224–246, s.225.
157 James Alm ve Benno Torgler, “Culture differences and tax morale in the United States and in Europe”, a.g.m., s.225.
158 Benno Torgler ve Friedrich Schneider, “What Shapes Attitudes Toward Paying Taxes? Evidence from Multicultural European Countries.”, Social Science Quarterly; S. 88, No. 2, Jun 2007; ss. 443-470, s.464.
159 Torgler ve Schneider, “What Shapes Attitudes Toward Paying Taxes? Evidence from Multicultural European Countries”,a.g.m., s.458.
160 Benno Torgler, “Tax Morale, Trust and Corruption: Empirical Evidence from Transition Countries”
a.g.m., ss.20-21.;
50 Demokratik katılım, vatandaşların idarenin aldığı ve alacağı kararlara ne ölçüde tesir edebildiği ile ilgili bir kavramdır. Buna göre daha fazla demokrasinin varlığı daha yüksek oranda vergi ahlâkı düzeyine yol açan bir etmen olmaktadır161. Demokrasi, vatandaşlara görüşlerini ifade etme olanağı vermektedir. Politik süreçte vatandaşların yer alması, devlet ve birey arasında daha yakın ilişki kurulmasına da yardımcı olacaktır162. Yönetimde daha aktif rol alan bireyler, politikacıları daha çok kontrol etme ve izleme şansı bulmakta ve sonuçta simetrik olmayan bilgi akışı azalmaktadır163. Doğrudan demokratik katılım, güven ve dürüstlüğün artmasına, kayıtdışı ekonominin azalmasına164ve sonuçta vergi ahlakının artmasına neden olmaktadır165.
Daha yüksek bir mali âdemi merkeziyetçilik (yerel mali özerklik) bireylerin tercihlerinin daha iyi karşılanmasına ve devletin bireye yaklaşmasını sağlamaktadır.
Mükelleflerin mali konularda oy hakkının bulunması ve böylece politik karar sürecinde doğrudan yer alması, vatandaşlık görevi duygusunu ve böylece vergi ahlakını arttırmaktadır. Doğrudan demokrasi, vergilerin vatandaş tercihlerine göre harcanmasına yardımcı olmakta ve vergi ödeme motivasyonunu arttırmaktadır166. Güth vd.’e göre167 merkezi olmayan vergi yapılarında yaşayan bireyler, toplanan vergiler yine o bölgeye harcandığı için daha çok vergi ödeme eğilimine sahiptirler. Đyi işleyen bir demokrasiye sahip devletler, diktatörlükten daha çok güvene sahip olurlar168. Eğer mükellefler aktif olarak politik süreçte daha az yer alırsa, vergi ahlakı düzeyi de azalmaktadır169.
Yapılan birçok çalışmada vergi ahlâkı ile demokratik katılım seviyesi arasında doğru orantılı ve güçlü bir bağlantının bulunduğuna yönelik sonuçlar elde edilmiştir.
Torgler ve Werner Almanya’daki yüksek mali özerkliğin, vergi ahlakının artmasına yol
161 Doğrudan demokrasinin vergi ahlâkı üzerindeki etkisi için bkz. Benno Torgler, “Tax Morale and Direct Democracy”, European Journal of Political Economy, S. 21, 2005, ss. 525-531., s. 526.
162 James Alm ve Benno Torgler, “Culture differences and tax morale in the United States and in Europe”, Journal of Economic Psychology, S. 27, 2006, ss. 224–246, s. 243.
163 Benno Torgler, “Tax morale in Latin America”, Public Choice, S.122, 2005, ss.133-157, s.151.
164 Benno Torgler, “Tax morale, Eastern Europe and European Enlargement”, Communist and Post-Communist Studies, S. 45, 2012, ss. 11–25, s.17
165 Torgler, “Tax Morale, Trust and Corruption: Empirical Evidence from Transition Countries”…, a.g.m., s.20.
166 James Alm ve Benno Torgler, “Culture differences and tax morale in the United States and in Europe”, a.g.m., ss.240-241.
167 Werner Güth, Vittoria Levatti ve Rupert Sausgruber, “Tax morale and (de)Centralization: an Experimental Study”, Public Choice, S. 125, 2005, ss. 171–188.
168 Benno Torgler, “Tax morale, Eastern Europe and European Enlargement”, a.g.m., s.19.
169 Torgler, “Tax morale, Eastern Europe and European Enlargement”, a.g.m., s.23.
51 açtığı sonucuna varmışlardır170. Benzer şekilde, diğer geçiş ülkelerine nazaran Bulgaristan’da daha yüksek mali özerklik bulunmaktadır. Bu ademi merkeziyetçilik sürecinde yerel idareciler ve vergi yönetimleri ile mükelleflerin yakınlığı, güvenin artmasına ve sonuçta vergi ahlakının artmasına yol açmıştır171.
Tablo 16 ‘da Dünya Değerler Anketi(WVS) 2006-2007 verileri ile Batı Avrupa Ülkeleri ve ABD’de “vergi kaçakçılığı asla kabul edilemez cevabı”nın yüzdesine göre elde edilen vergi ahlakı skorları karşılaştırılmıştır. ABD ve Đsviçre’de vergi ahlakı düzeyinin diğer ülkelere nazaran oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Bu iki ülkede de çok güçlü doğrudan demokrasi geleneği mevcuttur. Mükelleflere geniş haklar ve yükümlülükler tanınarak bir vatandaş olarak davranılmaktadır. Bunun bir sonucu olarak vatandaşların kendilerince kabul edilmiş ve onay görmüş vergi kanunlarına karşı uyumsuz davranmaları tutarsız bir davranış olacaktır172.
Tablo 16: Avrupa Ülkeleri ve ABD’de Vergi Ahlâkı Düzeyi (2006-2007)
Kaynak: Vergi ahlâkı değerleri, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
170 Benno Torgler ve Jan Werner, “Fiscal Autonomy and tax morale: Evidence from Germany”, Public Finance and Management, S.5, No.4, 2005, ss. 460–485.
171 Benno Torgler, “Tax morale, Eastern Europe and European Enlargement”, a.g.m., s.17.
172 James Alm ve Benno Torgler, “Culture differences and tax morale in the United States and in Europe”, a.g.m., s.238.
47,9 49,7 53,3 53,5 55,1 56,2 56,6 57,8 61,1 61,5 61,8 63,8
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Fransa Norveç Bulgaristan İsveç Polonya Finlandiya Almanya İngiltere Hollanda İtalya İsviçre ABD
Vergi Ahlâkı
52 Örneğin Đsviçre’de 22 kanton arasında politik katılım hakları çok farklılık arz etmektedir. Doğrudan demokratik katılımın olduğu kantonlarda seçmenlerin vergi kanunlarını dolaylı ya da dolaysız şekilde etkileme imkânları bulunmaktadır173. Đsviçre’de katılım hakkının daha yüksek olduğu kantonlarda, daha az katılım hakkı olan kantonlara göre vergi yönetimlerinin mükelleflerine daha saygılı davrandıklarını ve vergi kaçakçılığının daha az olduğu sonucuna varılmıştır174.
Ancak Dünya’da yer alan diğer devletler açısından bu durumu genellemek kolay olmayacaktır. Çünkü birçok ülkede gerek yönetim gerekse de vatandaşların vergi idaresine ve vergiye olan bakış açıları daha farklı olabilmektedir. Yine ülkeden ülkeye değişen yönetim şekilleri ve ülke içerisindeki etnik çeşitlilikler de bu durumu zorlaştırabilecek unsurlardan bazılarıdır.