2. VERGĐ UYUMU
3.1. SOSYAL KURALLAR
3.1.8. Güven ve Ulusal Gurur
39 vergiye karşı aşırı tepki ve tazyik gösterebileceklerdir. Bu çerçevede dine bağlılığın ve inancın vergi ahlakı üzerinde önemli etkileri olan bir değişken olduğu ifade edilebilir125.
40 Uslaner132, “mahkeme ve polisin yolsuzluğu kontrol etmediği/edemediği ya da vatandaşların yaptığı ödemenin halkın refahını artırdığı görüşünün olmadığı bir yerde, yasal sisteme güven olmadığını belirtmektedir”. Yolsuzluk yaygın ise bireyler yönetime daha az güven duymakta ve işbirliği için düşük bir teşvik oluşmaktadır133. Torgler, Geçiş ekonomilerindeki özelleştirme ve serbestleştirme(deregulation) sürecinde karşılıklı güven ve dürüstlük unsurlarının önem kazandığını ifade etmiştir134. Örneğin Rusya’da vergi ahlakının esas belirleyicisi olarak güven unsuru ortaya çıkmaktadır. Levin ve Satarov, sosyalizmin çöküşü sonrasında oluşan yasal zayıflığın doldurulması geciken bir yasal boşluk ortamı yarattığını ifade etmişlerdir135.
Hukuk kurallarının yokluğu, vergi ahlakının iyileşmesini engellemiştir136. Devlete ve yasal sisteme olan güven ile ulusal onurun artması ise, Rusya’da vergi ahlakını 90’lı yılların sonuna doğru arttırmıştır137
Aşağıda Tablo 13 ‘de 2005-2008 yılları arası yapılan Dünya Değerler Anketi verilerine göre tüm dünyada ve bölgeler bazında vergi ahlâkı ile güven unsuru arasındaki ilişki, “ülkenizdeki hükümete, yasal sisteme ve parlamentoya ne kadar güven duymaktasınız” sorularına 1= Çok fazla güveniyorum ve 4= Hiç güvenmiyorum arasında puanlar verilerek değerlendirilmiştir.
Dünya Değerler Anketi verilerine göre, Dünya genelinde hükümete, parlamentoya ve yasal sisteme daha fazla güvenen bireylerin, daha az güvenen bireylere göre vergi kaçakçılığına daha fazla karşı çıktıkları ve vergi ahlakı düzeylerinin arttığı görülmektedir.
132 Eric M. Uslaner, “Tax Evasion, Trust, and the Strong Arm of the Law” içinde: Hayoz, N., Hug, S. (Eds.), Tax Evasion, Trust, and State Capacities. How Good Is Tax Morale in Central and Eastern Europe?, Peter Lang, Bern, 2007, ss. 17–50., s.36.
133 Ronald G. Cummings, Jorge Martinez-Vazquez, Michael McKee ve Benno Torgler, “Effects of Tax Morale on Tax Compliance: Experimental and Survey Evidence”, NCER Working Paper Series, Working Paper No.12, Şubat 2007, s.11; http://www.ncer.edu.au/papers/documents/WpNo12Feb07.pdf, Erişim tarihi:
18.11.2010.
134 Benno Torgler, “Tax Morale, Trust and Corruption: Empirical Evidence from Transition Countries”, a.g.m. s.13.
135 Levin, M. and Satarov, G.. “Corruption and Institutions in Russia”, European Journal of Political Economy, S. 16, 2000, 113-132., s.115.
136 Rusya ekonomisinde yolsuzluk bütünün bir parçası halini almıştı. Yolsuzluk ilk yıllarda artmış ve vatandaşların devlet yönetimine olan güveni azalmıştır. Yolsuzluk özelleştirme sürecinde daha fazla artış göstermiştir. Levin ve Satarov’un belirttiği üzere Rusya’da yolsuzluk derecesi, bilim-sağlık-kültür ve sanatla ilgili toplam harcamaları aşmıştır. Bazı endüstriyel branşlarda suçlu gruplar gelirlerinin %50’den fazlasını rüşvetçi memurlara harcamışlardır ve bu durum vatandaşların yönetime daha az güvenmelerine yol açmıştır.
137 James Alm, Martinez-Vazquez, Jorge, Torgler, Benno, “Russian attitudes towards paying taxes-Before, during, and after the transition” International Journal of Social Economics, S. 33, No. 12, 2006, ss. 832-857, s. 847.
41 Kaynak: Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
Asya ülkelerinde idareye, yasal sisteme ve parlamentoya olan güven unsuru, vergi ahlakını arttırmanın ve sürdürmenin temel belirleyicisi olarak gözükmektedir. Afrika’da ise güven unsurunun vergi ahlâkı üzerinde bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Avrupa ülkelerinde ise güven unsurunun, bireylerin vergi ahlâkını artmasında önemli bir rol aldığı görülmektedir. Türkiye’de parlamentoya, hükümete ve yasal sisteme olan güven duygusunun artmasının, bireylerin vergilemede daha az hile yapmalarına yol açtığı görülmektedir. Her üç değişken düzeyinde Türkiye’de güven unsurunun ortalama değerleri, dünya genelinin üzerinde yer almaktadır. Türkiye’de bulunan sonuçlar, yasal Tablo 13: Vergi Ahlakı ile Hükümete, Parlamentoya ve Adalet Sistemine Güven Arasındaki Đlişki (2005-2008)
PARLAMENTOYA GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum Hiç Güvenmiyorum Asla Kabul Edilemez
Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
DÜNYA GENELĐ 68,3 2,2 60,4 2,6
TÜRKĐYE 87,1 1,2 86,3 1,3
ASYA 73,3 2,0 64,0 2,3
AMERĐKA 71,1 2,1 66,9 2,3
AVRUPA 62,0 2,3 52,0 3,1
GEÇĐŞ ÜLKELERĐ 61,7 2,4 50,5 3,0
AFRĐKA 64,7 2,4 64,0 2,4
ADALET SĐSTEMĐNE GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum Hiç Güvenmiyorum Asla Kabul Edilemez
Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
DÜNYA GENELĐ 67,5 2,2 60,2 2,6
TÜRKĐYE 88,9 1,2 81,6 1,4
ASYA 71,5 2,0 60,7 2,5
AMERĐKA 70,8 2,1 69,7 2,2
AVRUPA 59,8 2,3 50,6 3,2
GEÇĐŞ ÜLKELERĐ 60,2 2,5 50,3 3,1
AFRĐKA 58,9 2,6 58,9 2,5
HÜKÜMETE GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum Hiç Güvenmiyorum Asla Kabul Edilemez
Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
DÜNYA GENELĐ 70,5 2,1 58,3 2,7
TÜRKĐYE 90,0 1,2 81,9 1,4
ASYA 72,9 2,0 60,8 2,5
AMERĐKA 73,8 2,0 63,8 2,4
AVRUPA 64,2 2,3 52,7 3,1
GEÇĐŞ ÜLKELERĐ 57,5 2,3 54,2 2,8
AFRĐKA 66,5 2,4 65,1 2,3
42 sisteme, idareye ve parlamentoya olan güven duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlâkına sahip olması yönündeki genel teori ile paralellik göstermektedir.
Diğer bir değişken olarak bireylerin sahip olduğu Ulusal Gurur(National Pride, Vatandaşlık Gururu), vergi uyumu literatüründe tamamen ihmal edilmiş bir durumdadır.
Ulusal gurur bireyin, ülke kimliğini arttırıcı bir tesir yaratmaktadır. Bir birey ülkesi ile gurur duyabilir. Bu gurur onlarda bir grup kimliği ortaya çıkaracaktır. Ulusal gurur tarafından üretilen grup kimliği duygusu, işbirlikçi davranışları cesaretlendirir ve böylece gruplar, organizasyonlar ve toplumdaki vatandaş davranışlarını etkilemekte ve böylece vergi ödemenin önemli bir nedeni olarak ortaya çıkmaktadır138. Bu bağlamda ülkesi ile gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakına sahip olması muhtemel olacaktır139. Bundan dolayı, kültürel özelliklerden bağımsız olarak bu değişkenin, vergi ahlâkı üzerinde pozitif anlamda güçlü bir etkisi olduğu ifade edilir140.
Dünyada ve Türkiye’de bireylerin sahip olduğu ulusal gurur duygusu ile vergi ahlakı arasındaki ilişki aşağıda Tablo 14’de verilmiştir. 2005-2008 yılları arası yapılan Dünya Değerler Anketi verilerine göre, “ülke vatandaşı olmaktan ne kadar gurur duyuyorsunuz?” sorusuna verilen cevaplar 1= Çok gurur duyuyorum ve 4= Hiç gurur duymuyorum arasında puanlar verilerek değerlendirilmiştir.
Kaynak: Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
138 Benno Torgler, “Tax morale in Latin America”, Public Choice, S.122, 2005, ss.133-157, s.151.
139T. R. Tyler, “Why Do People Cooperate in Groups?”,içinde M. Van Vught, M.Snyder, T. R. Tyler ve Anders Biel(Derleyenler), Cooperation in Modern Society, Promoting the Welfare of Communities, States and Organizations, Routledge, Londra, 2000, ss. 65-82.’den aktaran Torgler ve Schneider; Does Culture Influence…, a.g.m., s.10-11.
140 Torgler, a.g.e., s. 41.
Tablo 14: Vergi Ahlakı ile Ulusal Gurur Arasındaki Đlişki (2005-2008) ULUSAL GURUR
Çok Gurur Duyuyorum Hiç Gurur Duymuyorum
Asla Kabul Edilemez Cevabının
Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
Asla Kabul Edilemez Cevabının
Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlakı Değeri
DÜNYA GENELĐ 65,6 2,2 49,0 3,2
TÜRKĐYE 81,8 1,3 39,9 2,6
ASYA 65,5 2,1 61,8 2,5
AMERĐKA 69,5 2,0 40,8 3,8
AVRUPA 59,0 2,6 41,5 3,5
GEÇĐŞ ÜLKELERĐ 62,2 2,2 37,6 3,9
AFRĐKA 68,5 2,1 56,1 3,2
43 Türkiye’de ulusal gurur duygusunun fazla olduğunu ifade eden bireylerin, hiç gurur duymadığını ifade eden bireylere göre vergilemede daha az hile yaptıkları sonucuna varılmıştır. Ulusal gurur düzeyi çok fazla olan bireylerin vergi kaçakçılığını asla kabul etmeme yüzdesi %81,8 düzeyinde olmasına karşılık, ulusal gururun hiç olmadığını ifade eden bireylerin vergi kaçakçılığını asla kabul etmeme yüzdesinin %39,9 düzeyine indiği görülmektedir. Türkiye’de bulunan sonuçlar, ülkesi ile gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakına sahip olması yönündeki genel teori ile uyum göstermektedir.