2. VERGĐLENDĐRME ĐŞLEMĐNE KARŞI ORTAYA ÇIKAN DAVRANIŞ VE TEPKĐLER
3.1. ASYA’DA VERGĐ AHLÂKI
3.1.1. Asya’da Vergi Ahlakının Genel Görünümü
114 Bu kısımda, Dünya Değerler Anketi verilerine ve vergi ahlakı üzerine yapılan diğer çalışmalara göre, dünya genelinde vergi ahlakını etkileyen unsurlar üzerinde durulacaktır.
115 Grafik 3: Asya Ülkelerinde Vergi Ahlâkı (2005-2007)
Not: (*) işaretli olan Filipinler, Singapur, Pakistan ve Bangladeş ülke verileri 2001-2002 yıllarına aittir.
Kaynak:Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
Asya’da her bir ülke bazında vergi ahlakının 1980-2007 yılları arası gelişimi ise Tablo 24’de verilmiştir. Dünya Değerler Anketi verilerine göre Türkiye’de vergi ahlakının ortalama skoru 1990 ve 2001 yıllarında 1,2 düzeyinden, 2007 yılında 1,3 düzeyine inmiştir ancak Türkiye’de vergi ahlakı yine de yüksek düzeydedir.
Çin ve Hindistan’da vergi ahlakının devamlı bir azalma gösterdiği görülmektedir.
Çin’de 1990’da 1,5 olan vergi ahlakının ortalama skoru 2007’de 2,0 düzeyine, Hindistan’da ise 1990’da 1,5 olan vergi ahlakının ortalama skoru 2006’da 3,0 düzeyine inerek önemli bir düşüş göstermiştir. Japonya ve Güney Kore’de ise 1981-2007 yılları arasında vergi ahlak düzeyinin nispeten durağan değerlere sahip olduğu ve yüksek bir seviyede gerçekleştiği görülmektedir.
Rusya’da geçiş döneminin başında 2,9 düzeyinde olan vergi ahlakı, geçişin ilk yıllarında 3,2 düzeyine inmiştir. 1999 yılına gelindiğinde vergi ahlakı biraz artmış ve 3,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2006 yılında ise 3,0 düzeyine yükseldiği görülmektedir ancak geçişin ilk başladığı duruma göre düşük bir vergi ahlakı görülmektedir. Bu durum, bir ülkede vergi ahlakının bir kez bozulduğunda, eski düzeyine gelmesinin uzun zaman aldığına işaret etmektedir.
1,1 1,2 1,3 1,5 1,6 1,6 1,7 1,8 1,9 1,9 2 2 2 2,1 2,3 2,8 3 3 3,1 3,5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bangladeş* Pakistan* Türkiye Japonya Güney Kore Endonezya Vietnam Ürdün Hong Kong Singapur* Tayvan Çin İran Asya Ortalaması Dünya Ortalaması Tayland Rusya Hindistan Filipinler* Malezya
V e rg i A h lâ k ı D ü ze y i
116 Tablo 25: Asya Ülkelerinde Vergi Ahlakı (1981-2007)
Kaynak: Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
Ülke Yıl Vergi Kaçakçılığı Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlâkı Değeri
Yıl
Vergi Kaçakçılığı Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlâkı Değeri
Yıl Vergi Kaçakçılığı Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlâkı Değeri
Yıl Vergi Kaçakçılığı Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlâkı Değeri
Yıl Vergi
Kaçakçılığı Asla Kabul Edilemez Cevabının Yüzdesi
Ortalama Vergi Ahlâkı Değeri
Ürdün 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 83,8 1,6 2007 84,2 1,8
Japonya 1981 81,8 1,5 1990 81,9 1,5 1995 80,6 1,5 2000 83,5 1,5 2005 82,9 1,5
Türkiye 1981 - - 1990 90,0 1,2 1995 - - 2001 92,0 1,2 2007 80,5 1,3
Endonezya 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 79,5 1,5 2006 79,3 1,6
Vietnam 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 87,8 1,3 2006 76,9 1,7
Güney Kore 1982 76,4 1,6 1990 89,9 1,5 1996 71,6 1,8 2001 74,7 1,6 2005 74,2 1,6
Đran 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2000 89,4 1,5 2007 65,1 2,0
Çin 1981 - - 1990 81,3 1,5 1995 79,3 1,5 2001 77,1 1,6 2007 63,4 2,0
Hindistan 1981 - - 1990 81,8 1,5 1995 77,0 1,6 2001 80,3 2,1 2006 63,2 3,0
Tayvan 1981 - - 1990 - - 1994 64,4 2,0 2001 - - 2006 61,9 2,0
Hong Kong 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 - - 2005 61,4 1,9
Rusya 1981 - - 1990 53,0 2,9 1995 46,6 3,2 1999 45,6 3,1 2006 51,3 3,0
Tayland 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 - - 2007 29,0 2,8
Malezya 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 - - 2006 26,9 3,5
Bangladeş 1981 - - 1990 - - 1996 96,3 1,1 2002 98,5 1,1 2007 - -
Pakistan 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2001 91,0 1,2 2007 - -
Singapur 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2002 67,5 1,9 2007 - -
Kırgızistan 1981 - - 1990 - - 1995 - - 2003 58,0 2,7 2007 - -
Filipinler 1981 - - 1990 - - 1996 38,2 3,0 2001 40,9 3,1 2007 - -
117 Genel olarak Asya’da 2005-2007 yılları arasında elde edilen verilere göre vergi ahlakını şekillendiren unsurların sahip olduğu değerler aşağıda Tablo 26’de verilmiştir.
Asya’da vergi ahlakının ortalama değeri 2,1 düzeyindedir. Tüm dünya genelinde vergi ahlakı değerlerinin yer aldığı Tablo 24 ile karşılaştırıldığında, Asya ülkelerinde daha yüksek bir vergi ahlakı seviyesinin oluştuğu görülmektedir.
Asya’da vergi ahlakı ortalama değerinin kadınlarda 2,1, erkeklerde ise 2,2 düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Vergi kaçakçılığına erkeklere oranla kadınların daha fazla karşı çıktıkları ancak bu farkın çok fazla olmadığı görülmektedir. Asya ülkelerinde elde edilen sonuçların dünya genelindeki bulgularla uyuştuğu ve kadın ve erkeklerin vergi ahlakları arasında belirgin bir farkın ortaya çıkmadığı görülmektedir.
Asya ülkelerinde bireylerin yaşı arttıkça vergi ahlakının ortalama değeri düşmektedir yani insanlar yaşlandıkça vergi kaçırmaya karşı çıkma oranları yaş arttıkça artmakta ve vergi ahlâk düzeyi yükselmektedir. Özellikle en genç yaş gurubu ile en yaşlı yaş grubu arasında belirgin bir fark gözükmektedir. En genç yaş grubunun “eğer fırsatınız olsa vergilemede hile yapar mısınız?” sorusuna verdiği cevaplardan asla kabul edilemez cevabının yüzdesi % 61,1 düzeyinde bulunmasına karşılık, en yaşlı grupta bu oran %67,8 düzeyine çıkmaktadır. Asya ülkelerinde vergi ahlakı ile bireylerin yaşı arasındaki ilişkinin, dünya genelinde ki bulgularla uyuştuğu görülmektedir.
Asya’da vergi kaçakçılığına olan karşıtlık eğitim seviyesi arttıkça biraz azalmaktadır ancak bu farkın çok fazla olmadığı görülmektedir. En düşük eğitimli grubun vergi ahlakının ortalama değeri 2,1, en yüksek eğitimli grubun ise 2,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. Genel olarak Asya ülkelerinde vergi ahlâkı ile eğitim düzeyi arasında güçlü bir ilişkinin olmadığı görülmektedir.
Asya’da dini hizmetlere daha çok katılım gösteren kişilerin, vergilemede daha az hile yaptıkları sonucuna varılmıştır. Haftada bir defadan fazla dini ibadete gidenlerin vergi kaçakçılığını asla kabul etmeme yüzdesi %71,7 düzeyinde olmasına karşılık, dini hizmetlere hiç katılım göstermeyen bireylerin vergi kaçakçılığını asla kabul etmeme yüzdesinin %66,8 düzeyine indiği görülmektedir
Dünya Değerler Anketi verilerine göre evli ve bekâr bireylerin vergi ahlakı tutumları arasında belirgin farklılık göze çarpmaktadır ve Asya ülkelerinde bekâr bireylere oranla evli kişilerin vergi kaçakçılığına daha fazla karşı çıktıkları görülmektedir. Evli bireylerin ortalama vergi ahlakı değeri 2,1, bekâr bireylerin ise 2,3 düzeyinde gerçekleşmiştir.
118 Tablo 26: Asya’da Vergi Ahlakını Şekillendiren Unsurlar (2005-2007)
Not: Tablodaki değerler, Dünya Değerler Anketinde yer alan ve Tablo 25’de bulunan Asya ülkelerinin tamamını kapsamaktadır.
Kaynak:Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.
Asya ülkelerinde güven unsuru ve ulusal onur, vergi ahlakını arttırmanın ve sürdürmenin temel belirleyicileri olarak gözükmektedir. Asya’da parlamentoya, hükümete ve yasal sisteme güvenin artması vergi uyumunu önemli ölçüde artırmaktadır ve bireyler vergilemede daha az hile yapmalarına yol açmaktadır86. Parlamentoya, hükümete ve yasal sisteme oldukça fazla güven duyduğunu ifade eden bireylerin vergi ahlakının ortalama değeri 2,0 düzeyinde bulunmasına karşılık, hiç güven duymayan bireylerde 2,3 ile 2,5 düzeyine çıkmakta ve vergi ahlakı önemli bir azalma göstermektedir.
86 Benno Torgler, “Tax Morale in Asian Countries”, Crema Working Paper No:2004-02, 2004, s.2;
http://www.crema-research.ch/papers/2004-02.pdf, Erişim Tarihi: 21.11.2010.
Asla Kabul Edilemez
Cevabının Yüzdesi Genel Ortalama Değer
VERGĐ AHLAKI ORTALAMA DEĞERĐ %64,0 2,1
CĐNSĐYET
Erkek %62,7 2,2
Kadın %65,2 2,1
YAŞ
15-29 %61,1 2,3
30-49 %63,6 2,2
50+ %67,8 2,0
EĞĐTĐM DÜZEYĐ
Düşük %65,8 2,1
Orta %63,2 2,2
Yüksek %65,4 2,2
DĐNĐ ALIŞKANLIKLAR
Haftada birden fazla %71,7 2,0
Ayda bir defa %54,5 2,3
Asla/Uygulamada Asla %66,8 2,1
MEDENî DURUM
Evli %64,8 2,1
Bekâr %59,6 2,3
ADALET SĐSTEMĐNE GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum %71,5 2,0
Hiç Güvenmiyorum %60,7 2,5
PARLAMENTOYA GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum %73,3 2,0
Hiç Güvenmiyorum %64,0 2,3
HÜKÜMETE GÜVEN
Çok Fazla Güveniyorum %72,9 2,0
Hiç Güvenmiyorum %60,8 2,5
ULUSAL ONUR
Çok Gurur Duyuyorum %65,5 2,1
Hiç Gurur Duymuyorum %61,8 2,5
Asya’da ulusal gurur duygusunun fazla oldu duymadığını ifade eden bireylere göre
varılmıştır. Asya’da ulusal gurur düzeyi çok fazla olan bireylerin değeri 2,1 düzeyinde bulunmasına kar
oran 2,5 düzeyine çıkmakta ve vergi ahlakı önemli ölçüde azalmaktadır.
bulunan sonuçlar, ülkesi ile
olacağı yönündeki genel teori ile uyum göstermekte
Grafik 4: Asya Ülkelerinde Vergi Ahlakı ile Kayıtdı Arasındaki
Not:. (*) işareti olan Filipinler, Singapur, Pakistan ve Banglade aittir.
Kaynak:Vergi ahlâkı değ
(http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmi
için Bkz: Friedrich Schneider, “The Shadow Economy and Work in the Shadow: What Do We (Not) Know?”,
64,http://ssrn.com/abstract=2031951 17,2
10,3
17,9 14,4
12,2 17,3 11,9
20,7
14,7
0% 10% 20%
Bangladeş*
Pakistan*
Ürdün Japonya Türkiye Endonezya Vietnam Güney Kore Singapur*
İran Çin Hindistan Tayvan Hong Kong Rusya Filipinler * Tayland Malezya
Vergi Ahlakı
Asya’da ulusal gurur duygusunun fazla olduğunu ifade eden bireylerin, hiç gurur ını ifade eden bireylere göre vergilemede daha az hile yaptıkları sonucuna ulusal gurur düzeyi çok fazla olan bireylerin vergi ahlakının ortalama 2,1 düzeyinde bulunmasına karşılık, hiç gurur duymadığını ifade eden bireylerde bu oran 2,5 düzeyine çıkmakta ve vergi ahlakı önemli ölçüde azalmaktadır. Asya ülkelerinde
gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakı teori ile uyum göstermektedir.
Asya Ülkelerinde Vergi Ahlakı ile Kayıtdışı Ekonominin Boyutu Arasındaki Đlişki (2005-2007)
areti olan Filipinler, Singapur, Pakistan ve Bangladeş ülke verileri 2001
kı değerleri Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir. Kayıtdışı ekonomi verileri için Bkz: Friedrich Schneider, “The Shadow Economy and Work in the Shadow: What Do We (Not) Know?”, IZA Discussion Paper, No. 6423, March 2012; ss.61 64,http://ssrn.com/abstract=2031951
84,2 82,9 80,5 79,3 76,9 74,2 67,5 65,1 63,4 63,2 61,9 61,4 51,3 40,9 29
26,9 34,1 33,6 17,2
29,1 17,9
25,6
17,3
20,7 23,9
40,6 38,3
48,2 29,6
30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
Vergi Ahlakı Kayıtdışı Ekonomi
119 unu ifade eden bireylerin, hiç gurur vergilemede daha az hile yaptıkları sonucuna vergi ahlakının ortalama ını ifade eden bireylerde bu Asya ülkelerinde gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakına sahip
ı Ekonominin Boyutu
ülke verileri 2001-2002 yıllarına erler Anketi internet sitesinden ekonomi verileri için Bkz: Friedrich Schneider, “The Shadow Economy and Work in the Shadow: What , No. 6423, March 2012;
ss.61-98,5 91 90% 100%
120 Bir ülkedeki vergi ahlak düzeyi, kayıtdışı ekonominin büyüklüğü üzerinde önemli bir etkiye sahiptir ve vergi ahlakı ile kayıtdışı ekonominin boyutları arasında negatif ilişki bulunmaktadır. Asya ülkelerinde vergi ahlakının kayıtdışı ekonominin büyüklüğü üzerine etkisi yukarıda Grafik 4’te verilmiştir.
Grafikte yer alan ülkeler “eğer fırsatınız olsa vergilemede hile yapar mısınız?”
sorusuna verdiği cevaplardan asla kabul edilemez cevabının yüzdesine göre büyükten küçüğe doğru sıralanmıştır. 2005-2007 yılları arasında vergi ahlakı düzeyi ile resmi GSYĐH’nin yüzdesi olarak kayıtdışı ekonominin büyüklüğü arasındaki negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. Genel olarak düşük vergi ahlakına sahip ülkelerde kayıtdışı ekonominin boyutu artma eğilimi göstermektedir.
Asya ülkeleri arasında vergi ahlak düzeyi en düşük olan Malezya, Tayland, Filipinler ve Rusya’da resmi GSYĐH’nin yüzdesi olarak kayıtdışı ekonominin çok yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Tayland, Asya ülkeleri arasında en düşük vergi ahlakına sahip ikinci ülkedir ve ayrıca kayıtdışı ekonominin en yüksek olduğu ülke olarak göze çarpmaktadır. Bunun yanında Japonya ve Çin’de yüksek bir vergi ahlakı ve düşük düzeyde bir kayıtdışı ekonominin olduğu görülmektedir.
Türkiye’de ve Güney Kore’de vergi ahlakı yüksek olmakla birlikte, kayıtdışı ekonomi düzeyinin de yüksek olduğu görülmektedir. Asya ülkeleri arasında en yüksek vergi ahlakına sahip ülkeler olan Bangladeş ve Pakistan’da nispeten çok yüksek bir kayıtdışı ekonomi görülmekte ve bu durum vergi ahlakı düzeyi ile kayıtdışı ekonominin büyüklüğü arasında negatif bir ilişki olduğu yönündeki genel teori ile çelişki oluşturmaktadır.
1960’lardan sonra Asya’da yaşanan hızlı bir büyüme süreci, 1997 yılı krizi ile çöküşe yol açmıştır. Bu krizden sonra birçok ülkede yapısal reformlar gerçekleştirilmiş ve bazı ülkeler genişletici maliye politikaları uygulamaya başlanmıştır. Doğu Asya ülkeleri nispeten dengeli yapısal reformları birçok yıl başarı ile uygulamış ve bu reformlar iş dünyası ile yakın bir çizgide gerçekleştirilmiştir. Genel olarak Asya ülkelerinde modern bir vergi sistemi bulunmaktadır ancak vergi idaresinin yolsuzluğu genel bir fenomendir87.
Karşılaştırma yapıldığında genel olarak Asya’da vergi ahlakı düzeyi diğer kıtalardan ve Geçiş Ülkelerinden ülkelerinden daha yüksek çıkmaktadır ve bu durum
87 Benno Torgler, “Tax Morale in Asian Countries”, Crema Working Paper No:2004-02, 2004, s.3;
http://www.crema-research.ch/papers/2004-02.pdf, Erişim Tarihi: 21.11.2010.
121 kültürel farklılıkların vergi ahlakı üzerindeki etkilerine işaret etmektedir. Bazı yazarlar sosyal normlara verilen değerin Asya’da daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Helliwell88, Asya’daki ve özellikle Güneydoğu Asya’daki kalkınma başarısının, modern dünyanın herhangi bir yerinde olduğundan daha sıkı ve sağlam sosyal kurumların olmasında yattığını ifade etmiştir. Bunun yanı sıra Asya’da demokrasi yanlısı tutumlardaki artışın vergi ahlakını arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Yüksek demokrasi seviyesi devlet faaliyetlerinin daha şeffaf olmasına, mükellef ile devlet arasındaki asimetrik bilginin azalmasına ve vergi ahlakının artmasına yol açmaktadır89