Batı ve Güney Asya Ülkelerinde Vergi Ahlakı

121 kültürel farklılıkların vergi ahlakı üzerindeki etkilerine işaret etmektedir. Bazı yazarlar sosyal normlara verilen değerin Asya’da daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Helliwell⁸⁸, Asya’daki ve özellikle Güneydoğu Asya’daki kalkınma başarısının, modern dünyanın herhangi bir yerinde olduğundan daha sıkı ve sağlam sosyal kurumların olmasında yattığını ifade etmiştir. Bunun yanı sıra Asya’da demokrasi yanlısı tutumlardaki artışın vergi ahlakını arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Yüksek demokrasi seviyesi devlet faaliyetlerinin daha şeffaf olmasına, mükellef ile devlet arasındaki asimetrik bilginin azalmasına ve vergi ahlakının artmasına yol açmaktadır⁸⁹

122 mükelleflere yüksek uyum maliyetleri yüklemesi önemli rol oynamaktadır⁹⁰. Schneider vd., raporuna göre Hindistan’da kayıtdışı ekonomi çok hızlı bir şekilde yükselmiş ve 1961-1962 yıllarında GSYĐH’nın %8,99’undan 1997-1998’de %23,19’a çıkmıştır ve aynı dönemde vergi ahlakı azalmıştır⁹¹.

Batı ve Güney Asya ülkelerinden sadece Türkiye’de vergi kaçakçılığına olan karşıtlık eğitim seviyesi arttıkça istatistiksel olarak önemli derecede azalmaktadır. Yani bireylerin eğitim seviyesi arttıkça vergi kaçakçılığına olan tepkisi azalmaktadır. En düşük eğitimli grubun vergi ahlakının ortalama değeri 1,2, en yüksek eğitimli grubun ise 1,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Đran, Ürdün ve Hindistan’da ise bireylerin eğitim seviyesi arttıkça, ortalama vergi ahlakının arttığı görülmektedir. Bangladeş ve Pakistan’da eğitim düzeyinin vergi ahlakını çok fazla etkilemediği görülmektedir.

Dini hizmetlere katılımın vergi ahlakı üzerine etkisine bakıldığında, Türkiye, Đran ve Ürdün’de dini hizmetlere daha çok katılım gösteren kişilerin, belirgin derecede vergilemede daha az hile yaptıkları sonucuna varılmıştır. Buna karşılık Hindistan ve Pakistan’da dini hizmetlere katılım ile vergi ahlâkı arasında bir ilişkiye rastlanmamıştır.

Torgler yaptığı çalışmada, Hindistan’da Müslümanların vergi ahlakının Hindu’lardan daha yüksek düzeyde olduğu, Hristiyanların vergi ahlakının ise Hindu’lardan daha düşük seviyede bulunduğu sonucuna varmıştır. Torgler’e göre Müslümanların vergi ahlakının Hindulardan daha fazla olması, bu kesimlerin ekonomik durumları ile de ilgilidir. Daha iyi ekonomik şartlara sahip olma vergi ahlâkını azaltmaktadır⁹².

90 Bkz. Arindam Das-Gupta ve Dilip Mookherjee, “Reforming Indian Income Tax Enforcement”, IED Discussion Paper Series, No. 52, Boston University, Boston, 1995.

http://ideas.repec.org/p/fth/bosecd/52.html, Erişim Tarihi: 13.10.2009.

91 Friedrich Schneider, Kausik Chaudhuri ve Sumana Chatterjee, “The Size and Development of the Indian Shadow Economy and a Comparison with other 18 Countries: An Empirical Investigation”, Johannes Kepler University Working Paper, No. 0302, Linz, Nisan 2003, s.11. http://www.economics.uni-linz.ac.at/papers/2003/wp0302.pdf. Erişim Tarihi: 22.10.2010.

92 Benno Torgler, “Tax Morale in Asian Countries”, Crema Working Paper No:2004-02, 2004, ss18-20;

http://www.crema-research.ch/papers/2004-02.pdf

123 Tablo 27: Batı ve Güney Asya Ülkelerinde Vergi Ahlâkını Şekillendiren Unsurlar

Not: Tabloda yüzde ile ifade edilen değerler “Vergi kaçakçılığı asla kabul edilemez” cevabının yüzdesini, parantez içerisinde yer alan değerler ise ortalama vergi ahlâkı değerini göstermektedir.

Kaynak:Tabloda yer alan veriler, Dünya Değerler Anketi internet sitesinden (http://www.worldvaluessurvey.org) tarafımızca derlenmiştir.

Batı ve Güney Asya Ülkelerinde güven unsuru ve ulusal onur, vergi ahlakını belirgin düzeyde etkilemektedir. Vergi ahlakı değerinin düşük olduğu Hindistan’da hükümete çok fazla güven duyan ve hiç güven duymayan bireylerin vergi ahlak düzeyleri arasında çok az fark gözlemlenmiştir. Hindistan’da güven unsuruna göre vergi ahlakı değerleri Asya ortalamasının altında seyretmektedir. Türkiye’de ise hükümete çok fazla güvendiğini ifade eden bireylerin vergi kaçakçılığını asla kabul etmeme yüzdesi, adalet

Türkiye

(2007) Đran

(2007) Ürdün

(2007) Hindistan

(2006) Pakistan

(2001) Bangladeş (2002) VERGĐ AHLAKI

ORTALAMA DEĞERĐ 1,3 2,0 1,8 3,0 1,2 1,1

CĐNSĐYET

Erkek %80,4(1,3) %64,5(2,0) %84,8(1,9) %61,8(3,1) %91,4(1,2) %97,7(1,1) Kadın %80,5(1,4) %65,5(2,0) %83,7(1,8) %65,1(2,9) %90,6(1,2) %99,4(1,0)

YAŞ

15-29 %79,2(1,4) %61,8(2,2) %80,4(2,0) %63,5(3,0) %91,0(1,2) %97,5(1,1) 30-49 %79,5(1,3) %66,9(1,9) %85,1(1,8) %63,3(3,0) %88,9(1,2) %99,3(1,0) 50+ %85,6(1,2) %72,1(1,7) %88,9(1,6) %62,7(3,1) %97,1(1,1) %97,9(1,0)

EĞĐTĐM DÜZEYĐ

Düşük %83,4(1,2) %65,8(2,0) %84,4(1,8) %61,1(3,1) %91,0(1,2) %99,1(1,0) Orta %79,2(1,4) %62,4(2,2) %84,1(2,0) %62,0(3,2) %92,4(1,1) %98,3(1,1) Yüksek %70,4(1,6) %65,4(1,9) %84,2(1,7) %68,4(2,9) %88,2(1,2) %96,9(1,1) DĐNĐ ALIŞKANLIKLAR

Haftada birden fazla %84,8(1,2) %68,7(1,9) %84,7(1,8) %62,4(3,1) %91,1(1,2) %99,3(1,0) Ayda bir defa %77,9(1,3) %62,1(1,9) %0,0 (0,0) %61,7(3,0) %93,1(1,2) %95,8(1,1) Asla/Uygulamada Asla %74,6(1,4) %62,0(2,2) %76,7(2,4) %66,2(3,1) %0,0 (0,0) %96,4(1,2)

MEDENî DURUM

Evli %81,8(1,3) %67,0(2,0) %85,8(1,7) %64,7(3,0) %91,2(1,2) %99,1(1,0) Bekâr %77,4(1,4) %60,8(2,2) %79,4(2,1) %58,8(3,1) %91,0(1,2) %96,2(1,2)

ADALET SĐSTEMĐNE GÜVEN

Çok Fazla Güveniyorum %88,9(1,2) %76,5(1,6) %82,2(2,0) %62,5(3,1) - %96,7(1,1) Hiç Güvenmiyorum %81,6(1,4) %68,8(2,2) %77,0(2,5) %60,5(3,5) - %96,1(1,1)

PARLAMENTOYA GÜVEN

Çok Fazla Güveniyorum %87,1(1,2) %79,1(1,7) %83,0(2,0) %62,9(3,0) %89,9(1,2) %98,7(1,1) Hiç Güvenmiyorum %86,3(1,3) %68,9(2,1) %80,4(1,9) %55,0(3,4) %87,6(1,2) %86,2(1,4)

HÜKÜMETE GÜVEN

Çok Fazla Güveniyorum %90,0(1,2) %73,8(1,8) %82,4(1,9) %62,0(3,0) %91,4(1,2) %98,4(1,1) Hiç Güvenmiyorum %81,9(1,4) %67,1(2,3) %72,8(2,6) %60,8(3,3) %93,8(1,1) %88,0(1,4)

ULUSAL ONUR

Çok Gurur Duyuyorum %81,8(1,3) %69,3(1,9) %83,6(1,9) %66,0(3,0) %91,8(1,2) %97,7(1,1) Hiç Gurur Duymuyorum %39,9(2,6) %66,7(2,2) %0,0 (0,0) %44,4(4,2) %71,4(1,6) %88,9(1,1)

124 sistemine ve parlementoya duyulan güvenden daha yüksek çıkmıştır. Bangladeş’de adalet sistemine hiç güven duymayanlar ile çok güven duyan bireylerin vergi ahlak düzeyleri birbirine çok yakın çıkmıştır. Bu durum, Bangladeş’te adalet sistemine duyulan güvenin vergi ahlakını belirlemede çok etkili olmadığını göstermektedir.

Batı ve Güney Asya Ülkeleri içerisinde ulusal gurur duygusunun vergi ahlakı üzerine etkisine bakıldığında, Türkiye’de çok fazla gurur duyduğunu ifade eden bireylerin, hiç gurur duymadığını ifade eden bireylere göre vergilemede daha az hile yaptıkları ve vergi ahlakının iki kat daha yüksek çıktığı sonucuna varılmıştır. Türkiye’de ulaşılan bu sonuç, ülkesi ile gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakına sahip olacağı yönündeki genel teori ile uyum göstermektedir. Bangladeş’de ise ulusal gurur duygusunun vergi ahlakı üzerine çok fazla etkisi olmadığı sonucuna varılmaktadır. Ulusal gurur düzeyi çok fazla olanlar ile hiç gurur duymayan bireylerin ortalama vergi ahlakı düzeyi aynı çıkmaktadır. Hindistan’da ise ülkesi ile gurur duyan bir bireyin daha yüksek vergi ahlakına sahip olmasına karşılık, ortalama vergi ahlakı düzeyi Asya ve Dünya ortalamasının çok altında çıkmaktadır.

McGee ve Ardakani tarafından Tahran Ekonomi Bilimleri Okulu’nda ki muhasebe master öğrencilerine yapılan anket çalışmasında, Đran’da vergi kaçakçılığını etkileyen faktörler ölçülmüştür⁹³. Bu çalışmada 1944 yılında Katolik rahip Martin Crowe tarafından yazılmış olan doktora tezinde⁹⁴, 500 yıllık teorik ve psikolojik vergi kaçakçılığı etiği literatürünü inceleyerek Đngilizce olarak literatüre soktuğu ve kullandığı 15 önermeye, McGee tarafından üç güncel önerme eklenmiştir. Bu önermelerin tümü aşağıda verilmektedir.

• Eğer vergi oranları çok yüksek ise, vergi kaçırmak etiktir.

• Vergi oranları çok yüksek olmasa bile vergi kaçırmak (devletin bireylerden bu kadar vergi almaya hakkı olmadığından dolayı) etiktir.

• Vergi sistemi adaletsiz ise vergi kaçırma etiktir.

• Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı israf ediliyor ise vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer toplanan paraların çoğunluğu akıllıca harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

93 Robert W. McGee ve Mahdi Nazemi Ardakani, “The Ethics of Tax Evasion: A Case Study of Opinion in Iran”, Florida International University Working Paper, 4 Ocak 2009, http://ssrn.com/abstract=1323059 Erişim Tarihi: 23.02.2012.

94 Martin T. Crowe, The Moral Obligation of Paying Just Taxes, The Catholic University of America Press, No. 84, Washington,1944.

125

• Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı ahlaken beğenilmeyen projelere harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı uygun projelere harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı bana faydası olmayan projelere harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı bana faydası olan projelere harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer herkes vergi kaçırıyor ise vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer toplanan paraların önemli bir kısmı rüşvetçi politikacılara ya da onların aile ve arkadaşlarının cebine giriyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer yakalanma olasılığı düşükse vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer gelirin bir kısmı adaletsiz olduğunu düşündüğümüz bir savaşı desteklemeye gidiyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer ödemeye gücüm yetmiyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer ben daha az ödediğim için diğerlerinin daha fazla ödemek zorunda kalacağı bir durumda vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer 1940 yılında Nazi Almanya’sında yaşayan bir Yahudi olsanız bile vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer devlet din, ırk ve etnik kimliğinizden dolayı sizi karşı ayrımcılığa maruz bırakıyorsa vergi kaçırmak etiktir.

• Eğer devlet bireyleri politik görüşlerinden dolayı hapsediyorsa vergi kaçırmak etiktir.

Mevcut çalışmaya 93 erkek 38 kadın olmak üzere toplam 131 kişi katılmış ve 18 önermeye verilen cevaplar yedili likert ölçeği kullanılarak 1 ile 7 arasında puan verilerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur. 1 skoru tamamen katılıyorum, 7 skoru ise tamamen katılmamayı ifade etmektedir.

Araştırmada ortalama skor 5.06 çıkmıştır. Hiçbir önermeye 7 puan verilmemiştir.

Yani bu durum, vergi kaçakçılığının bazı durumlarda haklı gösterildiğini ifade etmektedir⁹⁵. Çalışmada kadınlar vergi kaçakçılığına erkeklerden daha fazla karşı çıkmışlardır. Kadınların ortalama skoru 5.04, erkeklerde ise 5.09 çıkmıştır. Beklentinin aksine kadın erkek skorları arasında önemli bir fark ortaya çıkmamıştır⁹⁶ ve bu bulgu, Đran’da Dünya Değerler Anketi verilerinde elde edilen değerler ile uyum göstermektedir.

Aşağıdaki Tablo 28’de vergi kaçakçılığının haklı gösteren ve vergi kaçakçılığına en fazla karşı çıkılan dört ifadeye yer verilmiştir.

95 McGee ve Ardakani, a.g.m., s.2.

96 McGee ve Ardakani, a.g.m., s.9.

126 Tablo 28: Đran’da Vergi Kaçakçılığını Etkileyen Unsurlar

SIRALAMA ĐFADE SKOR

1 Vergi sistemi adaletsiz ise vergi kaçırma etiktir. 3.58

2 Eğer toplanan paraların önemli bir kısmı rüşvetçi politikacılara ya da onların aile ve arkadaşlarının cebine giriyorsa vergi kaçırmak etiktir. ^3.64 3 Eğer gelirin bir kısmı adaletsiz olduğunu düşündüğümüz bir savaşı

desteklemeye gidiyorsa vergi kaçırmak etiktir. ^3.67

4 Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı israf ediliyor ise vergi kaçırmak etiktir. 4.15 15 Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı bana faydası olmayan projelere

harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir. ^5.93

16 Eğer toplanan paraların çoğunluğu akıllıca harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir. 6.09 17 Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı uygun projelere harcanıyorsa vergi

kaçırmak etiktir. ^6.41

18 Eğer toplanan paraların büyük bir kısmı bana faydası olan projelere

harcanıyorsa vergi kaçırmak etiktir. ^6.45

Kaynak: Robert W. McGee ve Mahdi Nazemi Ardakani, “The Ethics of Tax Evasion: A Case Study of Opinion in Iran”, Florida International University Working Paper, 4 Ocak 2009, s.8; http://ssrn.com/abstract=1323059 Erişim Tarihi: 23.02.2012.

Çalışmaya göre katılımcılar, vergi sisteminin adil olmadığı durumda vergi kaçırmayı daha çok etik bulmaktadırlar. Vergi kaçakçılığını haklı çıkaran ikinci güçlü argüman ise toplanan paraların önemli bir kısmı rüşvetçi politikacılara ya da onların aile ve arkadaşlarının cebine girmesi önermesi olmuştur. Üçüncü en güçlü önermeyi ise, haksız bir savaşın devlete tarafından desteklenmesi durumu oluşturmaktadır. Vergi kaçakçılığına karşı çıkılan en güçlü önermeler ise, toplanan paraların bireye faydalı projelere harcanması, toplanan paranın büyük kısmının doğru projelere harcanması ve toplanan paranın akıllıca harcanması durumda ortaya çıkmıştır.