Uzman ve Acemi Problem Çözücüler

Literatürde problem çözme stratejilerini etkili ve bilinçli şekilde kullananlar uzman/ usta problem çözücüler olarak yer almaktadır (Sezgin Selçuk ve diğ., 2007). Uzman olmayanlar ise acemi/çırak problem çözücü olarak bilinmektedir. Uzman ve acemi problem çözücülerin özelliklerinin bilinmesi, daha etkili problem çözme ortamlarının hazırlanmasına yardımcı olur. Araştırmacılar, uzman problem çözücülerin sahip olduğu özellikleri acemi problem çözücülere kazandırmanın yollarını bulmaya çalışmaktadırlar.

Uzman ve acemi problem çözücüler arasındaki tek farklılık problem çözme stratejilerini kullanma seviyeleri değildir. Literatüre bakıldığında uzman ve acemi problem çözücüler arasındaki farklılıkların; problem çözme sürecine bakış açıları, problemi anlamaya ayrılan zaman, problemin çözümüne başlama süresi, farklı çözüm yollarına sahip olma, alan bilgisi, problemleri sınıflandırma ve bilgileri hatırlama konularında olduğu görülmektedir (Schoenfeld, 1992; Leonard ve diğ., 1999 ; Sutherland, 2002; Teong, 2003; Harper, 2004; Şen, 2008; Singh, 2009). Bu konulardaki farklılıkların neler olduğu genel olarak Tablo 4’te görülmektedir.

Tablo 4. Uzman ve Acemi Problem Çözücüler Arasındaki Farklar

Problem çözmeye bakış açısı ^{U: Problem çözmeyi süreç olarak görürler.} _{A:Problem çözmeyi hatırlatıcı bir görev olarak görürler.} Problem çözümüne başlama ^{U:Problemi iyice analiz etmeden, problemi tam olarak} _{anlamadan çözüme geçmezler.}

Tablo 4’ün devamı

Problemi anlamaya ayrılan zaman

U:Problem metnini okumaya, problemi analiz etmeye çok zaman ayırırlar.

A:Problem metnini okumaya, problemi analiz etmeye çok az zaman ayırırlar.

Farklı çözüm yollarına sahip olma ^{U: Problemleri farklı yollardan çözebilirler.} _{A:Problemler için farklı çözüm yollarına sahip değillerdir.} Konu/alan bilgisi

U:Derin bir alan bilgisine sahiptiler. Bilgileri iyi yapılandırılmıştır.

A:Yüzeysel bir alan bilgisine sahiptirler. Bilgileri iyi yapılandırılmamıştır.

Problemleri sınıflandırma ^{U:Problemleri içerdikleri bilgi türlerine göre sınıflandırırlar.} A:Problemleri içerdikleri olaylara, nesnelere göre sınıflandırırlar.

Bilgileri hatırlama/geri çağırma ^{U:Bilgileri iyi yapılandırıldığı için çözüm için gereken bilgileri} kolayca hatırlayabilirler. A:Bilgileri iyi yapılandırılmamış olduğu için çözüm için gereken bilgileri kolayca hatırlayamazlar.

(U: Uzman problem çözücüler, A: Acemi problem çözücüler)

Tablo 4’te belirtilen uzman ve acemi problem çözücüler arasındaki farklıklar aşağıda açıklanmıştır:

a. Problem çözmeye bakış açısı: Uzman problem çözücüler, problem çözmeyi

zihinsel işlemler gerektiren bir süreç olarak görürler. Acemi problem çözücüler ise problem çözmeyi hatırlatıcı bir görev olarak görürler. Uzman problem çözücüler, problemin çözümü için gereken bilgi ve becerilerin neler olduğuna, çözüm için bu bilgilerin nasıl düzenlenebileceğine odaklanmaktadırlar. Acemi problem çözücüler ise belirli problem tiplerini ve bunların çözümlerine odaklanıp, onu hatırlamaya uğraşmaktadırlar. Uzman problem çözücüler verilenden istenene hareket ederken, acemi problem çözücüler istenenden verilene hareket etmektedirler. Uzmanlar problem çözerken kendilerine sürekli sorular sorarak, problem çözme süreçlerini kontrol ederler (Örnek, 2009).

b. Problem çözümüne başlama süresi: Uzman problem çözücüler çözüme

başlamadan, matematiksel işlemlerden önce problemi içerdiği temel kavramlar açısından anlamaya çalışırken (Bransford, Sherwod, Vye ve Reiser, 1986), acemi problem çözücüler hemen cevaba ulaştıracağını düşündükleri bir çözüme başlamaktadırlar.

c. Problemi anlamaya ayrılan zaman: Uzman problem çözücüler eşitlikleri

yazmadan önce nitel analiz yaparlar. Bu nitel analiz, çözümü planlama ve değerlendirme için rehber görevi görür (Larkin ve diğ., 1980; Kohl ve Finkelstein, 2007; Ertmer ve diğ, 2008). Çözüme başlamadan önce problemi anlamaya zaman ayırmak çözümü kolaylaştırır ve daha kısa sürede doğru çözüme

ulaşmaya yardımcı olur. Acemi problem çözücüler ise problemi anlamaya az zaman ayırırlar ve hemen sayısal büyüklüklerle çözmeye başlarlar (Larkin, McDermott, Simon ve Simon, 1980), rastgele formül arayışı ve çözüm deseni eşleştirmelerini içeren problem çözme teknikleri kullanırlar.

d. Farklı çözüm yollarına sahip olma: Uzman problem çözücüler kendi süreçlerini

sürekli düşünürler, hangi çözüm yoluna devam edeceklerini ya da hangi stratejileri kullanacaklarını belirlerler. Uzman problem çözüler, bu süreçte bir zorluk yaşadıklarında süreçlerini, planlarını sorgularlar, alternatif çözümler oluştururlar. Acemi problem çözüler problem çözme sürecinde bir zorluk yaşadıklarında daha çabuk vazgeçerler. Acemi problem çözüler problemi doğru çözemediklerinde matematiksel işlemleri kontrol etme, sayıları formüllere yerleştirme ve farklı işlemler deneme, problemdeki anahtar kelimelere bakma, problemi hızlı ve gelişigüzel okuma, problemin bağlamıyla ilgilenmeme, ilk yaklaşımla sonuca ulaşılmazsa çok az azim/sabır gösterme, problem çözme stratejilerini kullanmama eğilimindedirler (Booker, Bond, Briggs ve Davey, 1998”den aktaran: Muir, Beswick ve Williamson, 2008: 36).

e. Alan bilgisi: Uzman problem çözücülerin fizik konularıyla ilgili bilgisi acemi

problem çözücülere göre daha güçlüdür (Örnek, 2009). Uzman problem çözücülerin bilgileri daha fazladır ve bu bilgiler birbiriyle daha fazla ilişkilendirilmiş bir yapıdadır (Friege ve Lind, 2006).

f. Problemlerin sınıflandırılması: Acemi problem çözücüler ile uzman problem

çözcülerin problemleri sınıflandırmaları arasında farklılıklar vardır. Örneğin acemi problem çözücüler kuvvet içeren problemleri makara problemi, blok problemi, araba problemi, eğik düzlem problemi veya bisiklet problemi şeklinde adlandırmaktadır. Oysa uzman problem çözücüler bunları Newton’un II. yasa problemleri, enerji korunumu problemleri, çarpışma problemleri, dönme problemleri olarak ifade etmektedirler (Şen, 2008). Acemi problem çözücüler sunulan bağlamdaki yüzeysel veya algısal özellikler üzerinde odaklanırken, uzman problem çözücüler, acemilerin fark etmedikleri problemdeki özellikleri ve örüntüleri ayırt ederler (Huang, 2004).

g. Bilgileri hatırlama/geri çağırma: Larkin ve diğ. (1980) uzman problem çözücülerin

fizik ilkelerini hafızalarında birleşik zincirler halinde ilişkili bir şekilde sakladıklarını, acemilerin ise her bilgiyi tek tek sakladıklarını belirtmişlerdir. Bilginin saklanma şeklinden dolayı uzmanların kısa süreli hafızalarının bilişsel yükü daha azdır ve problemin çözüm sürecine daha fazla hafıza ayırabilirler. Acemilerin farklı yerlerdeki bilgi parçalarına ulaşması kısa süreli bellek için fazla

bilişsel yük oluşturur ve bu da problem çözme sürecine ayrılan bilişsel yükün azalmasını gerektirir. Bu nedenle uzman problem çözücüler problemle ilgili bilgileri daha iyi hatırlarlar.

Belirtilen temel farklılıklara ek olarak uzman ve acemi problem çözücülerin problem çözerken güçlük çektikleri noktalar da farklıdır. Bu nedenle uzman ve acemi problem çözücülerin problem çözme sürecinde ihtiyaç duyabileceği ipuçlarının da farklı olacağı düşünülmektedir.