Öğrencilerin Problemleri Çözerken İhtiyaç Duydukları İpuçlarının Belirlenmesi İpuçlarının Belirlenmesi

BDÖ’de kullanılabilecek bir materyal hazırlanmadan önce materyalin geliştirildiği konuda insan zihninin nasıl çalıştığının bilinmesi gerekmektedir (Kuzu, 2011). Bu nedenle öğrencilerin problem çözme süreci hakkında yeterli bilgiye ulaşmak için özel ders yürüten öğretmenlerle yarı yapılandırılmış, öğrencilerle ise klinik mülakatlar yapılmıştır.

3.3.3.1.4.1. Öğrenci Görüşleri

Klinik mülakat, Piaget tarafından öğrencilerin düşüncelerindeki zenginliği keşfetmek, temel aktivitelerini yakalamak ve bilişsel becerilerin değerlendirmek için geliştirilmiştir (Clement, 2000; Karataş ve Güven, 2003; Karataş ve Güven, 2004; Gökkurt ve Soylu, 2013). Klinik mülakat; düşünce sürecini, düşünce altında yatan nedenleri ve bir etkinliğin temel aşamalarını belirlemek için kullanılmaktadır (Gökkurt ve Soylu, 2013). Bu nedenle öğrencilerin İDEPÇA’da yer alacak olan problemleri çözüm süreçlerini belirlemek için, öğrencilerle klinik mülakatlar yapılmasına karar verilmiştir.

Klinik mülakat, öğrenci hatalarını derinlemesine incelemeye fırsat verme, öğrencilerin saklı düşüncelerini ve davranışlarını ortaya çıkarma potansiyeline sahiptir (Karataş ve Güven, 2003; Karataş ve Güven, 2004; Naser, 2008; Gökkurt ve Soylu, 2013). Araştırmacı ihtiyaç duyduğu verilere ulaşıncaya kadar klinik mülakat devam edebilir; verilen cevapta anlaşılmayan bir nokta olursa araştırmacı başka sorular sorabilir (Clement, 2000). Klinik mülakat yöntemi belirlenen soruların büyük bir bölümüne cevap bulmada, öğrencilerin problem çözme sürecindeki eksikleri ortaya çıkarmada etkilidir.

Klinik mülakatlarda zihinsel sürecin daha iyi ortaya çıkarılması için bireyin sesli düşünmesi istenir. Kullanılma amacına göre bir teknik ya da kendi başına bir yöntem olabilen sesli düşünme, zihinsel işlemlerin sözelleştirilmesidir (Güneş, 2012). Sesli düşünme yönteminde, bireyden yaşadığı veya denediği yöntem, olay, eşya vb. hakkındaki düşüncelerini sesli olarak söylemesi yani sözelleştirmesi istenmektedir. Düşünceler bireyin zihinsel işleyişini temsil eder ve zihinsel yapısının analiz edilmesine yardımcı olur (Güneş, 2012). Bu bağlamda öğrencilerin problem çözerken zihinsel işleyişini anlamak için sesli düşünme yönteminden yararlanılmıştır.

Öğrencilerin İDEPÇA’da bulanan problemlerin çözümünde ihtiyaç duyabilecekleri ipuçları kartlar şeklinde hazırlanmıştır. Sert kartonlardan kare şeklinde kesilmiş ve kartların bir yüzüne ipucunun başlığı, diğer yüzüne ise ipucunun içeriği yazılmıştır. Bu şekilde her problem için 9-11 tane ipucu kartları oluşturulmuştur. Hazırlanan ipucu kartlarının başlıkları şunlardır: “Çözümde kullanılabilecek formüller” (FOR), “Verilenlerin ve

sorulanın sembolleştirilmesi” (VSS), “Çözüm için gerekli fizik kavram ve ilkeleri” (Kİ), “Çözüm adımlarına yönelik ipuçları” (ÇA), “Çözümde kullanılabilecek grafik bilgileri” (GB), “Problemin daha anlaşılır şekilde ifade edilmesi” (AŞİ), “Problemdeki önemli yerlerin altının çizilmesi” (AÇ), “Problem durumunun görselleştirilmesi” (GÖR) ve “Örnek çözüm” (ÖÇ). Bazı problemler için iki veya üç tane çözüm yolu, “örnek çözüm” olarak sunulmuştur. İDEPÇA’daki 19 problemden 17 tanesi 1-3 öğrenci tarafından sesli düşünülerek çözülmüştür. 21 öğrenci ile 34 problem çözümü için 15-45 dakika arasında süren mülakatlar yapılmıştır. Öğrencilerden öncelikli olarak sesli düşünerek problemi çözmeleri istenmiştir. Problemi çözebilen öğrencilerden problem çözme sürecini detaylı bir biçimde tekrar anlatmaları istenmiştir. Bu sayede öğrencilerin problemi çözümü sırasında izledikleri adımlar belirlenmeye çalışılmıştır. Problemi çözemeyen öğrencilere ise hazırlanan ipucu kartları kısaca tanıtılmıştır. Daha sonra ise öğrencilerden kartları kullanarak problemi tekrar çözmeye çalışmaları istenmiştir.

Yapılan klinik mülakatlar sonucunda öğrencilerin belirlenen problemleri çözme sürecinde ihtiyaç duydukları ipuçları, hazırlanan ipuçlarının yeterli olup olmadığı, ipuçlarının başlıklarının/isimlerinin anlaşılır olup olmadığı belirlenmiştir. Öğrencilerin problemleri çözebilme durumları ve çözüm sırasında kullandıkları ipuçları Tablo 10’da gösterilmiştir.

Tablo 10. Öğrencilerin Problemleri Çözerken Kullandıkları İpucu Kartları ve Problemi Çözebilme Durumları

Problem Problemi çözen öğrenci ^{Problemi çözebilme}

durumu

Çözüm sırasında ve sonunda kullanılan ipucu kartları P1

Ö1 Doğru FOR, VSS

Ö2 Doğru

Ö3 Doğru

P2

Ö1 Yanlış FOR, Kİ, ÇA, ÖÇ

Ö2 Doğru

Ö4 Doğru

P3 Ö5 Yanlış GB, Kİ, ÇA, ÖÇ

Ö6 Yanlış FOR, VSS, ÇA, GB, Kİ, ÖÇ

P4 Ö7 Doğru F, AŞİ

Ö4 Yanlış FOR, ÇA, GB, Kİ, ÖÇ

P5 Ö7 Doğru BD Ö8 Doğru FOR P6 Ö9 Doğru BD Ö3 Doğru P7 Ö9 Doğru GB Ö10 Doğru P8 Ö10 Doğru Ö11 Doğru FOR, GÖR, Kİ, GB, VSS P9 Ö10 Doğru

Tablo 10’un devamı

P10 Ö11 Doğru FOR, ÇA, GB, VSS, ÖÇ

Ö12 Doğru FOR

P11 Ö13 Yanlış GB, FOR, ÇA, VSS, ÖÇ

P12 Ö14 Doğru ÖÇ

Ö15 Doğru FOR, GB

P13 Ö14 Doğru ÖÇ, BD

Ö16 Yanlış VSS, FOR, ÇA, ÖÇ

P14 Ö17 Yanlış FOR, ÖÇ

Ö18 Yanlış FOR, ÇA, VSS, Kİ, AŞİ, ÖÇ

P15 Ö19 Doğru FOR

Ö20 Doğru FOR, GOR, ÇA, ÖÇ

P16 Ö21 Doğru ÖÇ

Ö16 Yanlış FOR, VSS, ÇA, GB, ÖÇ

P17 Ö21 Doğru ÖÇ

Klinik mülakatlar, öğrenciler konuyu okulda ve dershanede gördükten sonra yapıldığından, Tablo 10’da görüldüğü gibi 13 problemin çözümünde öğrenciler hiçbir ipucu kullanmadan doğru çözüme ulaşmışlardır. 11 problemin çözümünde ise öğrenciler ipucu kullanarak doğru çözüme ulaşmışlardır. 10 problemin çözümünde öğrenciler ipucu kullanmalarına rağmen problemi doğru çözmemişlerdir. Tablo 10’da görüldüğü gibi öğrenciler en fazla formüllerle, çözüm adımlarıyla, grafik bilgileriyle ve problem durumunda verilenlerin sembolleştirilmesiyle ilgili ipuçlarını kullanmışlardır. AÇ ipucunu ise hiçbir öğrenci kullanmamıştır. Bazı öğrenciler ise Tablo 10’da BD ile ifade edilen, birim dönüşümleri ile ilgili ipucu istemişlerdir. Öğrencilerin problemleri doğru çözebilme durumları ve çözümler sırasında kullanılan ipuçlarının sayıları Şekil 1’de görülmektedir.

Şekil 1. Problemlerin çözümünde kullanılan ipuçlarının sayılarının çözümün doğruluğuna göre değişimi

Şekil 1 incelendiğinde, öğrencilerin ipuçlarını genellikle yanlış çözdükleri problemlerde kullandıkları görülmektedir. Sadece GÖR ipucu doğru çözülen problemlerde daha fazla kullanılmıştır. BD ipucu kullanan öğrenciler problemleri doğru çözebilmişlerdir. AŞİ ve FOR ipuçlarının kullanıldığı problemlerin de doğru ve yanlış çözülme sayıları birbirine eşittir. Bu durum ipuçlarının öğrencilerin problemi çözmeleri için bazen yeterli yardımı sunmadığını göstermektedir. Öğrencilere verilen ipuçlarının dışında başka bir ipucuna ihtiyaç duyup duymadıkları sorulduğunda bazı öğrenciler birim dönüşümleri ve sembollerin anlamlarının olmasını istemiştir. “Örnek çözüm” ipucu başlığı, bazı öğrenciler tarafından benzer bir problemin çözümü olarak anlaşılmıştır. Bu ipucunun başlığının değiştirilmesine karar verilmiştir. İDEPÇA’da “Örnek çözüm” yerine “Model çözüm” başlığı kullanılmasına, fiziksel büyüklüklerin sembolleri ve birimleriyle ilgili ipuçlarının olmasına karar verilmiştir.

3.3.3.1.4.2. Öğretmen Görüşleri

Öğretmenler, öğrenci düzeyi ve gereksinimleri hakkında geniş bilgilere sahiptirler (Akpınar, 2005). Özel ders yürüten öğretmenler, öğrencilerle birebir iletişime geçtiklerinden onları daha iyi tanıma fırsatına sahiptirler. Öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri konuları ya da problem çözerken güçlük çektikleri noktaları belirleme hakkında farklı fikirler sunabilirler. Bu nedenle, problem çözme süreci hakkında özel ders yürüten öğretmenlerin görüşlerini almak için Trabzon’da farklı dershanelerde çalışan ve özel ders yürüten dört öğretmen ile yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır. Mülakatlarda öğrencilerin fizik dersinde en çok hangi konularda özel ders almak istedikleri, problem/soru çözerken zorlandıkları noktalar ve İDEPÇA’da olması gereken diğer ipuçları hakkında sorulara yer verilmiştir.

Öğretmenler, öğrencilerin genellikle özel derslerde konu anlatılmasını istediklerini ancak, kendilerinin konu anlatmayı tercih etmediklerini, problem/soru çözerken konuyu tekrarlamayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin en çok grafik sorularında, yorum gerektiren sorularda zorlandıklarını ve öğrencilerin sahip oldukları bilgileri kullanamadıklarını ifade etmişlerdir. Problem/soru çözerken en fazla matematiksel işlemlerde ve birim dönüşümlerinde hata yaptıklarını belirtmişlerdir. Öğrenciler problemi çözemediklerinde, öğretmenlerin ilk örnekleri kendilerinin açıklayarak çözdüklerini ya da öğrencilere hatırlatıcı sorular sorarak ipucu verdiklerini belirtmişlerdir. Bazı öğretmenler ise soruyu/problemi sesli şekilde okuyup her cümleyi yorumladıklarını, böylece öğrencilerin soruyu/problemi anladıklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenlerin hepsi

matematiksel işlemleri kendilerinin yapmadıklarını, öğrencilere yaptırdıklarını

seviyedeki öğrenciler için aynı problemin sayısal değerlerinin değiştirildiği bir çözümün olmasını önermişlerdir. Bazı öğrencilerin ipuçlarını kullansa da problemleri çözemeyeceklerini belirtmişlerdir.