Uygulamada Sıkça Karşılaşılan İşleme Dayalı Manipülasyon

Bu suç kapsamında en sık kullanılan yöntemler, kendinden kendine işlemler (wash sales-yıkama satışlar) ile tarafların önceden anlaşarak aynı fiyat ve aynı miktardan eş zamanlı olarak girdikleri karşılaşmalı emirlerdir (matched orders)³⁸⁶. Bunlara; yoğunlaşma (runs), mümkün olmayan emirler (spoofing), arzı kısıtlama

384 BALAN, s. 147-148.

385 MEMİŞ/TURAN, s. 213-214.

386 ŞENSOY, agm., s. 387.

125

(corner) ve seans açılış kapanış fiyatlarını belirleme (opening-closing market manipulation) yöntemleri de eklenebilir³⁸⁷.

Kendinden kendine işlemlerde (wash sales), görünürde bir alım satım işlemi vardır ancak alıcı ile satıcı aynı kişi olduğundan menkul kıymetin mülkiyetinde bir değişiklik meydana gelmez. Burada, alıcı ile satıcının aynı kişi olduğunu gizlemek amacıyla gerçekte var olmayan kişiler adına açılmış hesaplardan işlem yapılması yöntemi de izlenebilmektedir. Bunun yanında akrabalık, iş ortaklığı veya özel anlaşma gereği menfaatleri örtüşen ve bu nedenle hesapları ortak kullanan kişiler arasındaki işlemler de bu kapsamda değerlendirilebilir^{388, 389}.

Öğretide kurgulu emirler olarak da adlandırılan karşılaşmalı emirler (matched orders); başka bir yatırımcı tarafından, zamanı, miktarı ve fiyatı yakın olacak şekilde ve tek veya seri hâlindeki emirlerle karşılaşacağı bilinerek sisteme girilen emirlerdir.

Görüldüğü üzere burada farklı yatırımcıların emirleri arasında bir uyum vardır.

Ancak bu uyumun kabulü için, kurgulanan emirlerin zaman, miktar ve fiyat açısından tamamen aynı olması gerekmez, birbirine yakın olmaları yeterlidir. Bu kurgu emirlerin sisteme iletilmesi suretiyle ilgili sermaye piyasası aracına dair aktif bir piyasa izlenimi uyandırılmakta ve fiyat hareketliliği sağlanmaktadır³⁹⁰.

Arzı kısıtlama veya diğer adıyla baskı oluşturma (corner-köşeye sıkıştırma) yönteminde, hisse senedi gibi belirli bir sermaye piyasası aracının sürekli olarak alınıp satılması söz konusudur. Buradaki amaç, bu piyasa aracının değerinin yükselmesini sağlamaktır. Bu yöntemde, düşük fiyattan alınan sermaye piyasası aracının değeri istenen seviyeye yükseltilir ve sonra bu sermaye piyasası aracı

387 KAPLAN/BEYOĞLU, agm., s. 268.

388 MANAVGAT, s. 140-141. VI-104.1 sayılı Piyasa Bozucu Eylemler Tebliği’nin 3. maddesine göre, kendinden kendine işlemler: “g) Kendinden kendine işlem: Bir kişinin borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlemlerin hem alıcı hem de satıcı tarafında yer almak suretiyle kendi hesapları arasında gerçekleştirdiği, sermaye piyasası aracının mülkiyetinde bir değişiklik meydana getirmeyen işlemleri” ifade eder.

389 “Şirketlerin kendi aralarında alım satım işlemleri sonucunda Afyon Çimento hisse senedi fiyatlarının her gün artan oranlarda değer kazandığı, inceleme konusu tarihlerdeki tüm aracı kurumlar tarafından gerçekleştirilen alım ve satımların birbirine eşit olduğu, hisse senedi mülkiyetinde gerçek anlamda bir değişimin bulunmadığı, her gün artan fiyatlar ve bu senetle ilgili yapılan işlemler nedeniyle borsa endeksinde Afyon Çimento hisse senetlerinde yoğun işlem hacminin varlığı, dolaysıyla da aktif piyasa bulunduğu izleniminin sağlanması… ve Sermaye Piyasası Kanununun 47. maddesinde anılan eylemin gerçekleştiği gözetilerek,…” Yargıtay 7. CD., 09/02/2018- 9278/ 10013. ÖZ, agm., s. 146, dn. 33.

390 MANAVGAT, s. 141.

126

satılarak kâr elde edilmeye çalışılır veya belirli bir şirketin tüm hisseleri ele geçirilerek şirketin ve piyasanın kontrolü ele geçirilmeye çalışılır³⁹¹. Bu yöntem en çok açığa satış yapanları etkiler. Açığa satış, bir yatırımcının sahip olmadığı bir hisse senedini borsa üyesinden ödünç alarak yüksek fiyattan satması ve daha sonra hisse senedinin fiyatı düşünce tekrar alıp borsa üyesine iade etmesi şeklinde gelişen bir süreçtir³⁹². Görüldüğü gibi açığa satış yöntemi ile hareket eden yatırımcılar hisse senedinin fiyatının düşeceği beklentisiyle hareket ederler. Düşmenin gerçekleşmesi hâlinde de o hisse senedini düşük fiyattan satın alarak alış ve satış arasındaki farktan yararlanmayı planlarlar. Ancak açığa satış yapanlar, öngörülerinin tersine fiyatların yapay bir şekilde yükselmesi durumunda hisse senedini yerine koymakta zorlanabilirler, bir anlamda köşeye sıkışabilirler. Bu nedenle baskı oluşturma yöntemine öğretide, “köşeye sıkıştırma” adı da verilmiştir³⁹³.

Yoğunlaşma (runs) yöntemi de baskı oluşturma yönteminin bir türüdür. Bu yöntemde fail, belirli bir sermaye piyasası aracı üzerinde yoğun şekilde alım ve satım işlemi yaparak yatırımcıları etkilemeye çalışır ve piyasa aracının değerini yükseltmeyi amaçlar³⁹⁴.

Seans açılış kapanış fiyatlarının yatırımcılar üzerinde psikolojik bir etkisi vardır, çünkü bu fiyatlar yatırımcılar için gösterge fiyatlardır. Özellikle seans kapanış fiyatının önemi büyüktür, zira ağırlıklı ortalama fiyatın belirlenmesinde ve sonraki seans açılış fiyatının belirlenmesinde etkilidir. Seans açılış kapanış fiyatlarını belirleyen işlemler, alım satım şeklinde veya talep olduğu izlenimi oluşturmak amacıyla emir girilmesi şeklinde ortaya çıkabilir. Bu nedenlerle seans kapanışına yakın zamanda manipülatif işlemlerle karşılaşılması daha olası hâle gelmektedir³⁹⁵.

391 EVİK, age., s. 172; BAYINDIR, s. 94.

392 Jerry W. MARKHAM, Law Enforcement and the History of Financial Market Manipulation, Routledge-Taylor and Francis Group, New York 2015, s. 8; BAYINDIR, s. 80; Mine AKSOY, Açığa Satış, Menkul Kıymet Ödünç İşlemleri, Türkiye ve Dünya Uygulamalarının Karşılaştırılması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008, s. 17- 18.

393 EVİK, age., s. 173.

394 EVİK, age., s. 175.

395 KAPLAN/BEYOĞLU, agm., s. 270; EVİK, age., s. 175. Öğretide, seans açılış kapanış manipülasyonu nefes alıp veren bir akciğer örneği üzerinden açıklamaya çalışılmıştır: Portföyümüzün nefes alıp verebildiğini ve piyasanın açılışına yakın bir zamanda ciğerlerini genişlettiğini, kapanışa yaklaşınca büzdüğünü düşünelim. Her nefeste aynı miktarda hisse ciğerlere girip çıkarken, dolar cinsinden ise ciğerler nefes alışta daha fazla genişler, nefes verişte daha az büzüşür. Başka bir deyişle,

127

Kendinden kendine işlemler ve kurgulu emirler, mülkiyette değişim yapmayan işlemlerdir ve bunlara “görünürde işlemler” denir. Diğerleri ise, normal bir piyasa işlemi görüntüsünde olup mülkiyette değişikliğe neden olurlar ve “gerçek işlemler”

olarak adlandırılırlar. Gerçek işlemlerde, işlemin diğer tarafında manipülasyon amacı olmayan dürüst yatırımcı yer alır. Gerçek işlemler, ancak başkalarını işlem yapmaya yönelten yanıltıcı nitelikte olmaları ve bu işlemleri yapan manipülatörlerin iradelerinin amaçları ile örtüşmesi durumunda manipülasyon kapsamında değerlendirilirler. Gerçek işlemlerin manipülasyon teşkil edip etmediğinin tespiti için işlemlerin zamanlaması, miktarı ve işlem yapanlar arasındaki hesap hareketleri gibi unsurlar dikkate alınmalıdır³⁹⁶.