Araştırmada Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekillerini belirlemek amacıyla, Cin (2015) tarafından geliştirilen, alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerinden birisi olan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeği kullanılmıştır (Figür 1).
Tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğinde temelden ayrıntıya giden bir sıraya göre, doğru- yanlış ifadeler seçilerek, öğrenciden doğru seçimi yapması istenir. Böylece, 8 veya 16 seçimlik bir ifadeler listesi ile sonlanan bir dallanmış ağaç oluşturulur (MEB, 2005). Bu teknikle, öğrencinin kafasında ya da bilgi ağındaki yanlış bağlantılar, yanlış stratejiler başka bir ifade ile yanlış olan bilgi ortaya çıkartılabilir. Bu teknik elle olduğu kadar bilgisayar destekli olarak da uygulanabilir ve ifade sayısı daha da çoğaltılabilir. Karar verme aşamasında öğrenci yanlış bir karar verdiğinin farkına vararak geri dönebilir (Şimşek, 2012: 658).
Araştırma da kullanılan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeği deprem anında sınıf ortamında bulunmaları durumunda öğrecilerin nasıl davrandığını ölçmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Başlangıçta sınıf ortamına dair bir fotoğraf verilmiş ve fotoğrafın altına eklenen ilk soruda öğrencilere iki seçenek sunulmuştur. seçeneklerden birini takip eden öğrenci, ikinci aşamadaki soru ile karşılaşmıştır. İkinci aşamadaki sorular ise üç seçenekten oluşmuştur. Bu seçeneklerden birini tercih eden öğrenci kendisine göre deprem anında en güvenli sonucu bulmaya çalışmıştır. Ölçekte yer alan her bir ağaç toplam üç soru, iki aşama ve sekiz seçenekten oluşmuştur. Sorular genelden özele, aşamalı ve birbirleri ile bağlantılı olarak hazırlanmıştır (Cin, 2015: 9).
2.4. Verilerin Analizi
Öntest-Sontest olarak kullanılan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeğinin analizinde IBM SPSS Statistics 22 paket programı kullanılmıştır. Öğrenci cevapları her iki aşama doğru, birinci aşama doğru, ikinci aşama yanlış ve her iki aşama yanlış şeklinde gruplandırılarak hesaplanmıştır. Araştırma problemi ve alt problemlere uygun olarak tanımlayıcı istatistik ve ilişkili örneklemler için t testi kullanılmıştır. 3. BULGULAR VE YORUM
Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekillerini belirlemek amacıyla hazırlanmış olan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeğinin ilk aşaması olan “Sınıfta ders işliyorsunuz. Çok güçlü bir deprem oldu. Ne yaparsınız?” sorusuna öğrencilerin vermiş olduğu cevaplar Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Deprem anında sınıfta bulunan öğrencilerin karar verme şekilleri
Öğrenci cevapları Sıklık
(Frekans)
Yüzde %
Sınıfta beklerim 76 73,1
Sınıftan koşarak dışarı çıkarım 28 26,9
Toplam 104 100
Öğrencilerin %73,1 gibi büyük bir çoğunluğu deprem anında sınıfta beklemeyi tercih ederken %26,9 oranında öğrenci koşarak dışarı çıkmayı tercih etmiştir. Deprem anında sınıfta beklemeyi tercih eden öğrencilerin sonraki aşama olan “sınıfın içinde ne yaparsınız?” sorusuna verdikleri cevaplar Tablo 3’te verilmiştir.
179
Tablo 3. Deprem anında sınıfta beklemeyi tercih eden öğrencilerin karar verme şekilleri
Öğrenci cevapları Sıklık
(Frekans) Yüzde %
Sıranın altına girer çök-kapan-
tutun uygularım 40 52,64
Sıranın yanında cenin
pozisyonu alırım 20 26,31
Sırada oturur kitapla başımı
korurum 16 21,05
Toplam 76 100
Sınıfta beklemeyi tercih eden öğrencilerden %52,64’ü sıranın altına girerek çök kapan tutun uygulayacağını belirtirken %26,31’i sıranın yanında cenin pozisyonu alacağını ve %21,5 i sırada oturarak kitapla başını koruyacağını belirtmiştir. Deprem anında sınıfta beklemeyerek koşarak dışarı çıkmayı tercih eden öğrencilerin sonraki aşama olan “okul bahçesinde ne yaparsınız?” sorusuna verdikleri cevaplar Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 3. Deprem anında koşarak dışarı çıkan öğrencilerin karar verme şekilleri
Öğrenci cevapları Sıklık
(Frekans) Yüzde %
Okul duvarının dibinde
çömelirim 4 14,29
Bahçede açık alanda beklerim 16 57,14
Caddeye doğru kaçarım 8 28,57
Toplam 28 100
Deprem anında sınıfı terkederek koşarak dışarı çıkmayı tercih eden öğrencilerin büyük çoğunluğu (%57,14) bahçede açık alanda beklemeyi tercih ederken, bir kısmı (28,57) caddeye doğru kaçmayı ve (14,29) okul duvarının dibinde çömelmeyi tercih etmiştir.
Öğrencilerin deprem anında karar verme şekillerini belirlemek amacıyla öğrencilerin cevapları her iki aşama doğru, birinci aşama doğru ikinci aşama yanlış ve her iki aşama doğru şeklinde gruplandırılarak öntest puanları hesaplanmış ve tanımlayıcı istatistik kullanılarak yüzdelikleri ve frekansları belirlemiştir. Sonuçlar Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri (öntest)
Öğrenci cevapları Sıklık
(Frekans)
Yüzde %
Her iki aşama doğru 40 38,5
Birinci aşama doğru ikinci aşama yanlış
36 34,6
Her iki aşama yanlış 28 26,9
Toplam 104 100
Öğrencilerin deprem anında karar verme şekillerine yönelik öntest cevaplarına bakıldığında % 38,5 oranında her iki aşamaya doğru cevap verdikleri görülmüştür. % 34,6 oranında öğrenci grubunun birinci aşamaya doğru ikinci aşamaya yanlış cevap verdikleri ve % 26,9 oranında da her iki aşamaya yanlış cevap verdikleri görülmüştür. Bulgulardan hareketle öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun (%61,5) depremden korunma yollarına yönelik ön bilgilerinin eksik olduğu söylenebilir.
180
Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri üzerine interaktif yazılımın etkisini belirlemek amacıyla tanımlayıcı istatistik kullanılarak öğrencilerin sontest puanlarının yüzdelikleri ve frekansları belirlenmiştir. Sonuçlar Tablo 5’te verilmiştir.
Tablo 5. Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri (sontest)
Öğrenci cevapları Sıklık
(Frekans) Yüzde %
Her iki aşama doğru 96 92,3
Birinci aşama doğru ikinci aşama yanlış
5 4,8
Her iki aşama yanlış 3 2,9
Toplam 104 100
Öğrencilerin deprem anında karar verme şekillerine yönelik sontest cevaplarına bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun (% 92,3) her iki aşamaya doğru cevap verdikleri, çok az bir öğrenci grubunun (% 4,8) birinci aşamada doğru ikinci aşamada yanlış cevap verdikleri ve yine çok az bir grubun (% 2,9) her iki aşamada yanlış cevap verdikleri görülmüştür.
Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik öntest- sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla öğrencilerin öntest-sontest puanları ilişkili örneklemler için t testi kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuçlar Tablo 6’da verilmiştir.
Tablo 6. Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri (öntest-sontest) ilişkili örneklemler için t testi sonuçları
N 𝒙̅ S sd t p
Öntest 104 5,57 4,02
103 -9,78 ,000
Sontest 104 9,47 1,96
Öğrencilerin deprem anında karar verme şekillerine yönelik öntest-sontest puanları karşılaştırıldığında, öntestten aldıkları puan ortalaması 5,57 iken sontest puanları ortalaması 9,47 ye yükselmiş, öntest ve sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık gözlenmiştir. Bu bulgudan hareketle öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri üzerinde interaktif deprem yazılımının pozitif yönde etkili olduğu yorumunu yapmak mümkündür.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Sosyal bilgiler dersinde depremden korunma yollarının öğretiminde interaktif yazılımın etkisini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
Bu araştırmada ilköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin depremden korunma yollarına yönelik ön bilgilerinin yetersiz olduğu ortaya çıkmıştır. Deprem anında sınıf ortamında bulunmaları halinde öğrencilerin bir kısmı koşarak dışarı çıkacağını belirtmiştir. Deprem anında koşarak dışarı çıkmak tehlikeli ve tercih edilmemesi gereken bir davranıştır. Deprem sırasında sınıfta depremin geçmesini beklemek öğrenciler tarafından tercih edilmesi gereken bir davranıştır. Öğrencilerin deprem anında koşarak dışarı çıkmayı tercih etmesinin sebebi daha önce yapılmış çalışmalarda (Demirkaya, 2007; Aksoy, 2013) görüldüğü gibi depremi hasarlı binalar, yaralı insanlar olarak görmeleri ve korku, acı, ölüm ve felaket olarak algılamaları olabilir. Öğrencilerin %34,6’sı ise deprem anında sınıfta kalmanın güvenli olduğunu düşünmesine rağmen sınıf içerisindeki pozisyonunu yanlış seçmiştir. Sınıfta kalmaları durumunda öğrencilerin uygulaması gereken pozisyon çök-kapan-tutun pozisyonudur. Çök kapan tutun pozisyonu, güvenli bir nesnenin özellikle masanın altına çöküp kapanarak ve nesneye tutunarak alınan bir pozisyondur.
181
Öğrencilerin deney işlemi sonrasında deprem anında karar verme şekillerine yönelik sontest puanlarına bakıldığında öğrencilerden deprem anında koşarak dışarı çıkma eğiliminde olanların oranı düşmüştür. Deprem anında sınıfta kalmayı tercih etmesine rağmen sınıfta yanlış pozisyonu tercih eden öğrenci oranı düşerken, deprem anında sınıfta bekleyerek çök kapan tutun pozisyonunu tercih eden öğrenci oranı yükselmiştir. Bu sonuçtan yola çıkarak öğrencilerin deney işlemi sonrası depremden korunma yollarına yönelik bilgi düzeylerinin artmış olduğu yorumunu yapabiliriz. Bu bulgular ışığında öğrencilerin öntest-sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu ve bununla birlikte depremden korunma yollarına yönelik hazırlanmış olan yazılımın pozitif yönde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Öğrencilerde deprem olgusuna yönelik görülen eksik ve yanlış bilgilerin düzeltilmesinde deprem eğitiminin önemi büyüktür. Öğrencilerin olası bir deprem anında nasıl davranmaları gerektiği ve depremden korunmaya yönelik neler yapılması gerektiği deprem eğitimi aracılığıyla öğrencilere kazandırılmalıdır. Ders içeriğinde yer alan kazanımlardan yola çıkılarak derslerde görsellerin daha çok kullanılacağı öğrenciyle etkileşim içerisinde olan ders araç gereçleri ve materyaller kullanılması öğrenmeyi etkili kılacaktır. Bu bağlamda öğretmen ve öğretmen adaylarının bu konuya yönelik teknolojik materyalleri hazırlamaları ve kullanmaları önerilmektedir. Bununla birlikte deprem konusu teorik bilgiden ziyade uygulamalı anlatımı gerektirmesi sebebiyle bu konuda etkili çalışmalar yapılması gerektiği önerilmektedir.
KAYNAKÇA Atalay, İ. (2004). Doğa Bilimleri Sözlüğü. Meta Basım, İzmir.
Atalay, İ. (2004). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. Meta Basım, İzmir.
Aksoy, B. (2013). Depremi yaşamış olan 9. Sınıf öğrencilerinin “deprem”kavramına yönelik algılarının nitel açıdan incelenmesi. Journal of World of Turks. 5(1), 247-266.
Aydın, F. (2010). İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin “Deprem” Kavramını Algılamaları: Fenomenografik Bir Analiz. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3), 801-817.
Başıbüyük, A. (2004). Yetişkinlerde deprem bilgisi ve etkili olan faktörlerin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 161
Büyüköztürk, Ş. & Diğerleri (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (20. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
Cin, M. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının doğal afetler ile ilgili yanılgıları, Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 70-81.
Cin, M. ve Akbaş, Y. (2012). İlköğretim Programlarında Doğal Afet Eğitiminin Yeri. 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 25-26 Mayıs, Rize.
Cin, M. (2015). Ortaokul Öğrencilerinin Depremden Korunma Yollarına İlişkin Bilgi Düzeyleri: Giresun İli Örneği. Giresun Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyon Başkanlığı.
Demirkaya, H. (2007). İlköğretim öğrencilerinin deprem kavramı algılamaları ve depreme ilişkin görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8 (14): 68-76.
Geçit Y. ve Şeyihoğlu A. (2011). Türkiye'de Bilgisayar Destekli Coğrafya Öğretimi Konusunda Yapılan Çalışmaların İncelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi (23), s. 327-351.
Kaymak, F. (2003). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin doğal afetlerle ilgili kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
MEB, (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi (6. 7. Sınıflar) Öğretim Programı ve Klavuzu, Ankara Öcal, A. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersinde Deprem Eğitiminin Değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (1), 169-184.
Öcal, A. (2007). İlköğretim Aday Öğretmenlerinin Deprem Bilgi Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 104-110.
Şimşek, N. (2012). Sosyal Bilgilerde Ölçme Değerlendirme. (Ed. M. Safran), Sosyal Bilgiler Öğretimi (2. Baskı) içinde (615-666). Ankara: Pegem Akademi.
182
Yeşiltaş, E., Yılmazer, A. ve Yaman, T. (2015). Coğrafya Öğretiminde İnteraktif Ders Sunumu Kullanımına Yönelik Öğretmen Adaylarının Görüşlerinin Değerlendirilmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (4), 223 – 238.
EKLER
Figür 1. Depremden korunma yollarına yönelik hazırlanmış olan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeği