157 Kültürel olarak heterojen grupları bir araya getirme
SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DEPREMDEN KORUNMA YOLLARININ ÖĞRETİMİNDE İNTERAKTİF YAZILIMIN ETKİLİLİĞİ
Mustafa CİN¹ - Saliha TOROS²
ÖZET
Deprem, gerçekleştiği ortamda büyük yıkımlara yol açan doğal afetlerden birisidir. Türkiye’nin en çok zarar gördüğü doğal afet olması sebebiyle ülkemizde deprem eğitiminin önemi büyüktür. Deprem eğitimi, bireyin deprem öncesinde, deprem anında ve deprem sonrasında ihtiyaç duyduğu bilgi, beceri ve davranışları kazandırmayı amaçlar. Sosyal Bilgiler, deprem eğitimi konularının öğretiminin yer aldığı derslerden birisidir. Bu nedenle ders içeriğinin çeşitli eğitsel ve öğrencilerin ilgisini çekecek biçimde teknolojik materyallerle zenginleştirilmesi bu eğitimin verimli olması açısından önemlidir. Bu araştırmanın amacı ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekilleri üzerinde interaktif yazılımın etkisini ortaya koymaktır. Samsun, Yozgat ve Kars illerinde bulunan 3 ortaokulda öğrenim gören 104 8. sınıf öğrencisi ile yürütülen çalışmada öntest-sontest kontrol grupsuz deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak interaktif hale getirilmiş alternatif ölçme araçlarından birisi olan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeği kullanılmıştır. Toplanan verilerin analizi için IBM SPSS Statistics 22 paket programı kullanılarak ilişkili örneklemler için t testi işlemi yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda interaktif yazılımın depremden korunma yollarının öğretiminde pozitif yönde etkili olduğu belirlenmiş ve buna bağlı olarak Sosyal Bilgiler dersinde deprem eğitimi konularının öğretiminde interaktif yazılımların hazırlanması ve kullanılması konusunda öğretmen ve öğretmen adaylarının teşvik edilmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler, Deprem, Deprem Eğitimi, İnteraktif Yazılım, Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
ABSTRACT
Earthquakes are a natural disaster causing huge ravage where they occur. The importance of earthquake education in our country due to Turkey's most damaged by natural disasters is great. Earthquake training aims to equip individuals with the knowledge, skills, and behaviour needed before, during, and after earthquakes. One of the subjects in which earthquake training topics are taught is Social Studies. Therefore, Enrichment of course materials in a way that will appeal to a variety of technological and educational content is important for to be productive in this training. This study aims to reveal the effects of the interactive software on the decision-making processes of eighth- grade secondary school pupils in case of an earthquake emergency. An experimental pattern with no pre-test / post-test control group was used in the study conducted with 104 eighth-grade pupils in three secondary schools in the cities of Samsun, Yozgat, and Kars. The diagnostic branched tree scale, an alternative assessment tool that was rendered interactive, was used for data collection for the research. For the analysis of the data collected, the t-test was done for the correlational samples using the IBM SPSS Statistics 22 package program. The study concludes that the interactive software has a positive effect on the teaching of ways of self-protection from earthquakes, and that, consequently, teachers and teacher-candidates should be encouraged in the writing and use of interactive software for earthquake training in Social Studies classes.
Key Words: Social Studies, earthquake, earthquake training, interactive software, diagnostic branched tree
1 Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, mustafa.cin@giresun.edu.tr
176
1. GİRİŞDoğal afetler insanların kontrolü dışında meydana gelen, can ve mal kaybına yol açan doğa olaylarıdır. Ülkemizde meydana gelen doğal afetlere bakıldığında en büyük zarara uğratan doğal afetin deprem olduğu görülmektedir. Deprem, magmada biriken enerjinin katı kabuk tabakasının zayıf veya kırık yerlerinden yüzeye doğru çıkarken yaptığı titreşim ve bu titreşim sırasında kabuk tabakasında oluşan kırılma, alçalma ve yükselme gibi değişim olarak tanımlanmaktadır (Atalay, 2004: 112). Ülkemiz, dünyada sürekli ve yıkıcı depremlerin olduğu Alp-Himalaya deprem kuşağına girmektedir. Nitekim gerek tarihi çağlarda gerekse günümüzde zaman zaman büyük mal ve can kaybına yol açan depremler meydana gelmiş ve gelmektedir (Atalay, 2004: 16). Depremler doğal bir olay olup oluşumlarını engellemek mümkün değildir. Bu gerçekten hareketle depremin vereceği zararları en aza indirmeye yönelik önlemler almak yapılacak en rasyonel iştir. Depremin zararlarını azaltma noktasında pek çok faktör etkili olmaktadır (Cin, 2015: 3). Bu faktörlerden birisi de deprem eğitimidir. Deprem eğitimi, yerkabuğunun yapısından başlayarak, depremi ve depremin oluşum mekanizmasını tanımlayan, deprem sonucunda oluşabilecek zararlar ile bu zararlardan korunma yollarının öğretimini konu alan bir eğitim sürecidir (Öcal, 2005: 171). İlköğretim ders programları incelendiğinde deprem eğitiminin disiplinler arası bir yapıya sahip olması nedeniyle hayat bilgisi, sosyal bilgiler ve fen bilgisi derslerinde kazanımlarının yer aldığı görülmektedir. Bu dersler deprem oluşumunun yanı sıra depremin sosyal-psikolojik etkileri ve depremden korunma yolları konularının öğretimini içermektedir.
Günümüz dünyasında artık bütün disiplinler teknolojik gelişmeleri takip etmek ve bunları gerektiği durumlarda kendi uygulama alanlarında kullanmak mecburiyetindedir (Geçit ve Şeyihoğlu, 2011: 328-329). Deprem eğitiminin de görselliği ve uygulamayı ön plana çıkaran bir yapıya sahip olması, deprem konularının öğretiminde teknoloji kullanımını gerektirmektedir. Sosyal Bilgiler derslerinde yer alan deprem eğitimi konularının öğretiminin verimli geçmesi için geleneksel yöntemlerden çok günümüz teknolojisinden yararlanılarak oluşturulan öğretim materyallerinin, özellikle depremden korunma yollarının öğretiminde fotoğraf, video gibi görsellerle zenginleştirilmiş interaktif materyallerin kullanılması hem öğrencinin ilgisini çekmesi hem de kalıcı öğrenmeyi sağlaması açısından önemlidir. İnteraktif materyallerin öğrencinin kendi seçtiği yolları izleyebilme, öğretim aracından geri dönüt alabilme ve bu doğrultuda ilerleyebilme gibi özellikler sağlaması bu materyallerin önemini arttırmaktadır.
Ülkemizde deprem eğitimine yönelik yapılan çalışmaların özellikle, deprem eğitiminin programlardaki yeri (Öcal, 2005; Cin ve Akbaş, 2012) , yetişkinlerin (Başıbüyük, 2004), öğrencilerin (Kaymak, 2003; Demirkaya, 2007; Aydın, 2010; Aksoy, 2013) ve öğretmen adaylarının (Öcal, 2007; Cin, 2010) deprem algıları, kavram yanılgıları ve bilgi düzeyleri üzerinde yapıldığı göze çarpmaktadır. Bununla birlikte deprem eğitiminde ve depremden korunma yollarının öğretiminde kullanılabilecek interaktif materyallerin etkisine yönelik çalışmaların yetersizliği dikkat çekmektedir. Bu nedenle sosyal bilgiler derslerinde yer alan deprem eğitimi konularının öğretiminde interaktif yazılımın etkisini belirlemeye yönelik yapılan bu çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 1.1. Çalışmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekilleri üzerinde interaktif yazılımın etkisini ortaya koymaktır. Bu çerçevede ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin depremden korunma yollarına yönelik ön bilgilerinin belirlenmesi ve depremden korunma yollarının öğretiminde interaktif yazılımın etkisinin incelendiği bu çalışmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:
1.
Öğrencilerin deney işlemi öncesinde (öntest) depremden korunma yollarına yönelik kararları ne yöndedir?2.
Öğrencilerin depremden korunma yollarına yönelik öntest- sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?3.
Öğrencilerin deney öncesi ve sonrası arasında depremden korunma yollarına yönelik karar verme şekilleri ne düzeyde değişmiştir?177
2. YÖNTEMOrtaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekilleri üzerinde interaktif yazılımın etkisini araştıran bu çalışmada nicel araştırmanın deneysel yönteminin öntest-sontest kontrol grupsuz deseni kullanılmıştır. Bu deneysel desende işlemin etkisi tek bir grup üzerinde yapılan çalışmayla test edilir. Deneklerin bağımlı değişkene ilişkin ölçümleri uygulama öncesinde öntest, sonrasında sontest olarak aynı denekler ve aynı ölçme araçları kullanılarak elde edilir. Desende tek gruba ait öntest ve sontest değerleri arasındaki farkın anlamlılığı test edilir (Büyüköztürk ve diğ., 2016: 201).
Tablo1. Öntest-Sontest Kontrol Grupsuz Desen
G T1 D T1
G: Üzerinde araştırma yapılan grubu, T1: Grubun öntest ölçümünü,
D: Gruba uygulanan deney işlemi / bağımsız değişkeni, T2: Grubun sontest ölçümünü ifade etmektedir.
2.1. Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunu 2015-2016 eğitim öğretim yılında, Samsun, Yozgat ve Kars illerinde öğrenim gören 104 8. sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Örneklem basit seçkisiz örnekleme yoluyla oluşturulmuştur.
2.2. Araştırmada Kullanılan Öğretim Materyali
Araştırmada Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin deprem anında karar verme şekilleri üzerinde interaktif yazılımın etkisini belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan interaktif deprem yazılımı kullanılmıştır. Hazırlanan yazılımın temel taslağı ve geliştirilmesinde Adobe Captivate 7 programı kullanılmıştır. Adobe Captivate yazılımı alışılageldik sunum uygulamalarından farklı olarak içerisinde sayfalar arası gezinti yapmaya imkân veren menüler ekleyebilme, LMS (Learning Management System) ile uyumlu çalışabilme, ölçme sonuçlarını kullanıcının ve LMS entegrasyonu sağlandığında ise öğretmenin görebileceği farklı soru türlerinde (Çoktan Seçmeli, Çoklu Seçmeli, Doğru-Yanlış, Boşluk Doldurma vb.) başarı testleri oluşturabilme, ekran kaydı alarak video ders anlatımları hazırlayıp bu anlatımları da sunuma ekleyebilme, yazılım simülasyonları hazırlayabilme gibi birçok farklı özelliğe sahiptir. Yazılım bu özellikleriyle etkileşim seviyesi yüksek ders sunumları hazırlanılmasına olanak sağlamaktadır. Tüm bunlara ek olarak Adobe Captivate ile hazırlanan bu sunumlar farklı işletim sistemine sahip bilgisayarlarda (MacOS, Windows vb.) ve Web üzerinde çalıştırılabilir şekilde kaydedilebilmektedir. Söz konusu yazılımın sağladığı bu esneklik sayesinde hazırlanan sunumlar ders esnasında öğretmen tarafından kullanılabildiği gibi asenkron uzaktan öğretim çalışmalarında öğrenciler tarafından da kullanılabilmektedir (Yeşiltaş, Yılmazer ve Yaman, 2015: 228).
Adobe Captivate 7 programı ile hazırlanan yazılımın ilk aşamasını öntest ve sontest olarak kullanılan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeğinin interaktif hale getirilmesi oluşturmuştur. İki aşamadan oluşan tanılayıcı dallanmış ağaç ölçeğinin maddeleri görsellerle zenginleştirilmiştir. Ardından depremden korunma yollarına yönelik hazırlanan bilgi ekranı oluşturulmuştur. Son olarak öğrencilerin izlediği yolları kayıt altına almak amacıyla öntest-sontest puanlarının yer aldığı sonuç ekranı hazırlanarak yazılıma son şekli verilmiştir.