Timur Urusun şehri Muşku725 (bu şehirin İtilin batısında yer alan Mokşa veya Mohi
şehri olması kuvvetle muhtemeldir) tarafına giderek bölgeyi tamamen yağma ederek çok
sayıda ganimet elde etti726. Şami ve Yezdi`nin, Timur’un Moskova çevresine saldırdığı
bilgisi tartışmalıdır. Yakubovskiy, her iki müellifin Rusya coğrafyası üzerine sağlam bir bilgiye sahip olduğunu bu yüzden Ryazan Knezliğini topraklarını Moskova Knezliğinin
sınır bölgeleri ile karıştırdığını belirtmektedir727. Nikonovskaya Letopis, Timur’un Rus
topraklarına saldırması hakkında bilgi vermektedir. Letopis`in verdiği bilgiye göre Timur büyük bir ordu ile Ryazan topraklarına girmiş ve Yelets şehrini ele geçirerek “Yelets
Prensini yakalamış, ahalinin bir kısmını esir etmiş, bir kısmını da katleettirmişti”728. Bunu
haber alan Moskova Knezi I. Vasili, ordu toplayarak Kolomna şehrine yönelmiş ve Oka
nehrine kadar gelmişti729. Ryazan topraklarını çiğneyen ve yağma eden Timur güney
723 Kafalı, Altın Orda Hanlığı, s. 112. 724 Şami, Zafername, aynı. yer.
725 Timur`un Şami ve Yezdi`nin öne sürdüğü gibi Moskova`ya girdiği bilgisi doğru bilgi değildir. Görünen o ki, Timur ve Timurlu dönemi tarihçilerinin böyle bilgi vermekteki amacı Timur`u yüceltmek gayretlerinden kaynaklanmıştır. Zikredilen dönemde Altın Orda şehirleri arasında Muşku değil de Mokşa veya Mohi isimli bir şehir mevcut idi ve Timur da zaten Toktamış`ı takip ettiği esnada bu şehire ulaşmış ve şehri yağma ve tahrip etmişti. Şami ve Yezdi bu şehrin ismi ile Moskova şehrinin ismini karıştırmış olmalılar. Nitekim Mokşa şehrinin Toktamış`ın kaçtığı yol güzergahında yerleşmesi de söylediklerimizi doğrulamaktadır. Çünkü Mokşa şehri İdil Bulgaryası topraklarına çok yakın mevkide yerleşiyordu. Toktamış Han İdil Bulgaryasının merkezi olan Bulgar şehrine kaçmıştı. Bu şehir de Bulgar`a giden yol üzerinde bulunuyordu. Ayrıca Mokşa şehri hem Timur`un tahrip ettiği Yelets şehrine de uzak mesafede değildi yine Mokşa şehri Moskova`ya da pek uzak da sayılmazdı. Bu bağlamda Timur`un Moskovay`ı değil Mokşa şehrini ele geçirdiği anlaşılıyor; Grousset, Timur`un Zafername`deki iddianın tam aksine Moskova üzerine gitmeyerek Yelets şehrine ulaştıktan sonra geri döndüğünü belirtmesi bizimi söylediklerimizi doğrulamkatadır.Grousset, Stepler İmparatorluğu, s. 435.
726 Şami, Zafername, aynı. yer; Yezdi, Zafername, s. 257. 727 Yakubovskiy, Altın Ordu ve Çöküşü, s. 179.
728 Vernadsky, Moğollar ve Ruslar, s. 328.
729 Yakubovskiy, aynı. yer; Moskova Knezi I Vasili (1389-1425) Timur`un muhtemel salıdırısından Moskovayı savunmak için Oka nehri hattını savunmaya karar vermişti. Kendi askerlerinin maneviyatını yükseltmek ve Moskovalıları sakinleştirmek için Knez Vasili, metropolit Kiprian`dan XII. yüzyılın ortalarından bu yana Vladimir katerdalinde muhafaza edilen ve mucizeler göstereceğine inanılan “Meryem Ana” ikonasının Moskova`ya getrilmesini emretti. Kiprian Vasilinin planını kabul ederek ikonayı Moskova`ya getirmeleri için adamlarını Valdimir şehrine gönderdi. Zikredilen ikona Hz. Meryemin vefat günü olan ve Hristiyanlar tarafından kutsal kabul edilen 15 Ağustos gününde katedralden teslim alındı. Bir kısmı din bir kısmı ise din mesnupları olmayanların eşliğinde bir kortejde başşehre
112
istikametinde geriye dönmüştü730. Suçıkar, Timur’un Moskova üzerine gitmemesini şu
gerekçelerle açıklamaktadır: “Timur Moskova`ya saldırı yapmayı düşündü fakat şehrin fakirliği sebebiyle bu fikrinden vazgeçti. Aynı zamanda bu sırada kış yaklaşmıştı ve Timur için bu kadar uzun mesafeyi katetmeye değecek servet birikimi mevcut değildi. Suçıkar, eğer olsaydı muhakkak Timur tarafından adıgeçen şehire bir sefer tertip edilmesi ihtimal dahilinde olurdu demektedir. Konak da Timur’un Altın Orda Devleti üzerine yaptığı II. seferi üzerine önemli değerlendirmelerde bulunmuştur. Buna göre; Timur’un Moskova üzerine saldıracağından endişe eden Moskova Knezi I. Vasili tedirdgin olmaya başlamış ve olası bir saldırı için hazırlanmıştı. Fakat Timur tarafından herhangi bir saldırı
gerçekleştirilmedi731. Çünkü Timur ordusu ile Karadeniz ve Kırım bölgelerini yağma
etmek amaçıyla güneydoğu istikametine yönelmişti. Timur’un düşüncesine göre Rusya`nın kuzey bölgeleri yeteri kadar zengin ve müreffeh değildi. Bundan başka kuvvetli bir Moskova Knezliğinin bölgedeki varlığı Altın Orda Devletinin zayıflaması için Timur’un
işine geliyordu732. Nitekim bundan sonraki aşamada Moskova Knezliği mühim bir engeli
daha aşmayı başarmış ve Altın Orda`ya verdiği vergiyi kesmişti. Böylece Timur’un takip ettiği dış politika Moskova Knezliğinin kuvvetlenmesine olanak sağlamıştı.
Timur`un ordusu Emirzade Muhammed Sultan, Kör Buka, Barlan ve Yörkün gibi birtakım Altın Orda kabilelerinin mallarını yağma ederek onların çocuk ve kadınlarını esir
ettiler733. Bunun arkasınca Timur bir miktar asker ile Belcamen isimli Altın Orda şehrine
gitti ve Emirzade Miranşahın düşmanlara saldırması üzerine Azak (Tana) şehrine döndü. Timur Azak hisarına ulaşarak bütün vilayeti zabt etti. Şehrin evlerini yaktı, şehrin
doğru yola koyuldular. Kortej 26 Ağustos 1395 tarihinde, şehrin Toktamış Hanın ordusu tarafından ele geçrilişinin 13 yıl dönümünde Moskova önlerine ulaştı. Başlarında Prens Vladimir, metropolit Kiprian ve ileri gelen din adamları boyarlar ve Moskova halkı onu karşılmaya çıktı. Bütün bunların Moskovalılar üzerinde olumlu tesiri olmuş ve moralleri yerine gelmiştir. Bu olay psikolojik açıdan da Ruslarda direniş isteğini ve casaret hissini kuvvetlendirmiştir. Vladimir Meryem Ana ikonasının Moskova`ya ulaştığı gün Timur kendi seferini son bulduğunu ilan ederek geri çekimeyi emretti. Timur`un o gün uykuda iken korkunç bir rüya gördüğü hikayesi Ruslar arasında yayıldı. Gökyüzünde Moskova yolunu savunmak üzere çok sayıda meleğe komuta eden bir hanım görmüştü. Uykudan kalktığında titriyordu ve uzun müddet yanındakilere başına ne geldiğini anlatmadı. Rus tarihlçilerinin eserlerinde bu tür hikayelere rastlanmaktadır. Vernadsky, Moğollar ve Ruslar, s. 329.
730 Yakubovskiy, aynı. yer.
731 İsmet Konak,“Moskova Knezliğinin Bağımsızlığa Geçişinde Türk-Moğol Dünyasının Rolü”, Türkiyat Mecmuası, C. 22/ (2012), s. 113.
732 Konak, , aynı. yer.
113
müslüman ahalisini ayırarak serbest bıraktı. Geriye kalan gayrimüslimleri katlettirdikten sonra bölgeyi terk etti734.