Sefere Devam Edilmesi

Bundan sonra Timur ordu emirlerinin, prenslerin ve yakın adamlarının iştirakiyle

bir kurultay tertipledi561. Kurultay sonucunda ilerilemek kararı alındı. 1391 yılı Şubat

ayının sonunda büyük bir ordu, Yesi Karaçuk ve Sabran şehirlerinden geçerek, bugünkü Kazakistanın merkezindeki bozkıra çıkmıştı. 6 Nisan 1391`de yürüyüşlerden yorulan

askerler, Sarıgözen mevkiyine ulaşmıştı562_{. Burada bol su bulunuyordu. Burada suyu}

geçerken, Edigü Bek`in iki adamı kaçıp Toktamış Han tarafına sığındılar. Timur bunların arkasından iki adamını gönderdi ve kaçakları takip ederek yolları öğrenmeleri tenbihledi.

Timur ordusu bir kaç gün dinlendikten sonra ırmağı geçti ve Nisan sonunda, çiçekli

Kiçikdağ mevkiinden geçip Uludağa ulaştılar563_{. Nizameddin Şami`nin nakline göre,}

Timur dağın tepesine çıkıp etrafına göz attığında sonsuz bir bozkır görünce, burada

558 _{Yezdi, Zafername, s. 186; Yakubovskiy, aynı. yer.} 559 _{Alan, Timurlular, s. 53.}

560 _{Alan, Timurlular, aynı. yer.} 561 _{Şami, Zafername, s. 143.}

562 _{Şami, Zafername, aynı. yer; Yezdi, Zafername, aynı.yer; Yakubovskiy, Altın Ordu ve Çöküşü, s 170.} 563 _{Şami, Zafername, s.144; Yakubovskiy, aynı. yer.}

83

seferine ait bir hatıra bırakma kararını vermişti. Bu amaçla askerlerine, tayin edilen yere büyük taşlar yığmalarını, taşçılara da büyük bir taşın üzerine bir kitabe yazıp onun adını ve

buradan geçen orduyu ebedileştirmelerini emretmiştir564.

Takriben 1930 veya 1932 yılında Orta Kazakistanda, Altın Çuku dağında,

Karsakpay maden ocağı yanında, üzerinde bir kitabe yazılmış bir taş bulunmuştu565_{. Bu}

kitabe iki lisanda yazılmıştır. Taşın üst kısmında Arap yazısıyla yazılmış üç satır bulunmaktadır. Çok bozuk bir halde bulunan bu kitabenin şimdilik yalnız iki satırı okunabilmiştir: “Bismillahir-Rahmanir-Rahim...” Sekiz satırdan ibaret olan alt kısımdaki kitabe Uygur yazısıyla Çağatay dilinde yazılmıştır. Kitabenin okunması, Timur’un diktiği anıt üzerine Nizameddin Şami`nin yukarıda zikredilen sözlerini doğrulamıştır.

Zikredilen kitabe Petersburg`da Ermitaj Müzesi`nde sergilenmektedir. Arap harfli tam olarak okunamamış olan kitabenin Uygur harfleri ile yazılmış olan bölümünde şu ifadeler yazı yer almaktadır: “Yedi yüz doksan üç (1391) Koyun yılında orta yaz ayında Turan sultanı Timur Beg iki yüz bin kişilik bir ordu ile Toktamış Hana karşı sefere çıktı. Bu

yere vardığı zaman hatıra olarak bu abideyi dikti..Ahali bizi dua ile ansın566_.

Bu anıtı diktikten sonra, Timur yola devam edilmesini emretti. Timur İlançuk

Irmağını geçtikten sonra, 8 günde Kuzey Kazakistan`da Anakarkuyun mevkiine ulaştı567.

Timur’un hareketinin başlangıcından 4 ay geçince orduda erzak sıkıntısı başladı. Geçtikleri bölgelerde yerleşim yerleri yoktu. Orduda karışıklık ve sıkıntı başladı. O kadar ki, bir koyun yüz dinar kebeki ve bir men buğday yüz dinar kebekiye ulaşmıştı. Timur orduda ekmek, kumaç, bugra, tumaç, erişte, omaç ve bunun benzeri yiyeceklerin yapılmaması ve

pişirilmiş olarak sadece bulmaç ile yetinilmesini emretti568_{. Bu emir bütün tümen, hezarcat,}

sadat ve dehcata (on bin, bin, yüz ve onbaşılara) ulaştırıldı ve bu emre uyacaklarına dair bir nevi senet: olan möçelka düzenledi. Bu sürede asker başına günde bir kase bulmak dağıtılıyordu ve askerler bununla yetinmek durumundaydı. Kısacası Timur’un ordusunda ciddi bir iaşe problemi vardı. Bu sıkıntıyı etrafta yerleşim yeri olmadığından yağma veya satın alma yollarıyla da giderme imkanı yoktu. Bu sıkıntıdan sürek avı sayesinde kurtulup

yola devam edebildiler569. Vernadsky, Timur’un sürek avı yapmasını hem yiyecek

564 _{Şami, Zafername, aynı. yer.} 565 _{Yakubovskiy, age., aynı. yer.}

566 _{Yakubovskiy, age., s. 170-171; Aka, Timur ve Devlet’i, s. 24; Cengiz, Timur, s. 44.} 567 _{Şami, Zafername, aynı. yer.}

568 _{Yezdi, Zafername, s. 187.} 569 _{Yezdi, Zafername, aynı. yer.}

84

stoklarını yenilemek hem de nihai bir talim yaptırmak için tertiplediğini belirtiyor570_.

Grousset, Timur’un Toktamış`ı bulmak için Sibirya içlerine ilerlemesi ve Toktamış`ın da düzenli bir şekilde geri çekilmesini şöyle açıklamaktadır: Hakikatte bu mecranın fenaya dönme ihtimali vardı. Eğer Toktamış hakikaten daima, daha kuzeye çekilmiş olsaydı, Timur ordusunu nihayet kuvvetten düşürerek soğuk ve açlıktan yarı ölü bir halde

ezebilecekti571. Rakibinin hakikaten kendi önünden kaçtığını zanneden Timur Sibirya`ya

doğru ilerlemekte idi572_{. Suçıkar, Toktamış’ın geri çekilme taktiğiyle ilgili şöyle}

demektedir: Timur önünde geri çekilen Toktamış`ı yakalamak, Toktamış ise Timur`u

peşinden koşturarak yormak ve sıkıntıya düşürmek istiyordu573_{. Nihayet Timur, ordusuyla}

Tobol nehrini geçti574_{. Burada altı yerde ateş gördüler, ancak etrafta Toktamış ordusundan}

kimseyi görmediler. Nehri geçince gördükleri ateş sayısı arttı, ancak yine hiç asker

görmediler. Timur bundan sonra Yayık (Ural575_{) nehrine ulaştı ve burada Toktamış Han ile}

ilgili haber alabilmek için etrafa adamlar gönderdi576_{. Karavullar (istihbaratçı) iki kişiyi} yakaladılar ve Toktamış hakkında bilgi aldılar. Edige`nin adamlarından olup bir süre önce Timur’un ordusundan kaçan iki adam Toktamış`a ulaşmış ve Timur’un çok büyük bir ordu ile onun üzerine geldiği haberini vermişlerdi. Toktamış da bunu öğrenince sağ kol ve sol

kolu toplamış ve Kırk Göle ulaşarak etraftan buraya asker toplamaya başlamıştı577_{. Timur}

Yayık nehrini geçerken, Toktamış’ın muhtemel bir saldırısından endişe ettiği için bilinen

üç geçit yerini de kullanmadı ve nehri daha üst tarafından geçti578_{. Yayık`ı geçtikten sonra}

Timur’un muhbirleri Toktamış’ın askerleriyle karşılaşmaya başladılar.

Timur Toktamış Hanın çekilmesini durdurmak için oğlu Mirza Ömer Şeyh`i 20 bin

kişilik bir kuvvetle ileriye göndermişti579. Mirza Ömer Şeyh Toktamış’ın önçüleri ile

570 _{Vernadsky, Moğollar ve Ruslar, s. 325.} 571 _{Grousset, Stepler İmparatprluğu, s. 433.} 572 _{Grousset, age, aynı. yer.}

573 _{Suçıkar, Emir Timur, s. 236.}

574 _{Şami, Zafername, s. 145; Yezdi, Zafername, s. 189.}

575 _{Ural nehri Kazakistan Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu sınırında yer almaktadır. Sibiryadan başlayan} bu nehir Hazar Denizinin kuzey kıyılarına dökülerek bu denizle birleşiyor.

576 _{Şami, Zafername, s. 147; Yezdi, Zafername, aynı. yer}

577 <sub>Yezdi, Zafername, s. 191; Gumilev, bu konuyu şöyle yorumlamaktadır: Yezdi`nin esir alınan askerlerin</sub> verdiği bilgiden Toktamışın Timur`un istilasına karşı hiç bir hazırlık yapmadığının anlaşıldığını beyan etmektedir. Tatar Hanı Toktamış, yerleşik şehir sakinlerinden toplanılan ordunun, yolda açlıktan ölmeden bozkırı aşabileceğini tahmin edemezdi. Bu nedenle meşşakatli yolculuk sırasında Timur`un ordusunun iaşe aramak için dağılacağı düşüncesiyle, içi rahattı. Ama onun bu hatası, Timura ordusunu toparlama imkanı sağladığını belirtmektedir. Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları II,. s. 324.

578 _{Şami, Zafername, aynı. yer.} 579 _{Yezdi, Zafername, s. 192.}

85

muharebeye girişmişti 580 _{. Timur’un Ömer Şeyh`i Toktamış’ın ordusunu bulmaya}

göndermekte asıl amaçı Toktamışı meydan savaşı yapmaya mecbur bırakmaktı. Bu nedenle Ömer Şeyh Toktamış’ın artcı birliklerine yetişerek derhal taaruza geçmiş, bu beklenmedik saldırı karşısında şaşkınlığa kapılan Altın Orda ordusu da geri dönerek

çatışmaya katılmak zorunda kalmıştı581_{. Timur’un istediği de tam buydu. Sonunda}

Toktamış`ı savaşa çeke bilmişti.