Her yöntem gibi, ses temelli cümle yönteminin de belirli ilkeleri vard›r.
‹lk okuma yazma ö¤retimi sürecinde dikkat edilmesi gereken ilkeler flunlard›r:
• Ö¤retimde, ö¤rencinin ön bilgilerinden hareket edilmelidir.
• Süreç boyunca a¤›rl›kl› olarak bireflim yöntemi kullan›lmal›d›r.
• Bireflim çal›flmalar›nda öncelikli olarak anlaml› hece ve sözcükler üretil-melidir.
22 Türkçe Ö¤retimi
‹lk okuma yazma ö¤retimine seslerle baflland›¤› için ö¤retmenler aç›s›ndan “ses bilgisi” özel bir önem kazanm›fl t›r. Sesler aras›ndaki nüanslar iyi bilinmeli ve ö¤retimde bunlara dikkat edilmelidir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
• Bireflim yoluyla oluflturulacak hecelerin;
- Seslendirilmesinin kolay olmas›, - S›k kullan›lan heceler olmas›,
- Anlamlar›n›n aç›k, somutlanabilir olmas›,
- Sözcük üretmede ifllek nitelikte olmas› gerekmektedir.
• Bireflim yoluyla üretilecek sözcüklerin de;
- Söylenifllerinin kolay olmas›, - S›k kullan›lan sözcükler olmas›,
- Anlamlar›n›n aç›k, ö¤retilebilir, kavrat›labilir nitelikte olmas›, - Cümle kurmada ifllevsel nitelikte olmas› gerekmektedir.
Ses, harf, hece, sözcük aflamalar›nda tak›l›p kal›nmadan k›sa sürede cümlelere ulafl›lmal›d›r.
Ö¤retim sürecinde olanaklar ölçüsünde görsellere baflvurulmal›d›r. Hiçbir flekilde haz›r, ticari amaçl› hece tablolar› kullan›lmamal›d›r (Yaln›zca belirli bir süreçte üretilmifl olan heceler, geçici süre için tablo fleklinde materyal olarak kullan›labilir.).
Süreçte ö¤renilenlerin kal›c›l›¤› sa¤lanmal›d›r. Bu amaçla afla¤›daki etkinlikler yap›labilir:
• Yeni ö¤renilenleri önceliklerle iliflkilendirme
• Ö¤renilenleri deftere yazd›rma
• Yaz›lan, çizilen ve yap›lanlar› sergileme
• Çal›flma kitaplar›ndaki etkinlikleri yapma
‹lk okuma yazma ö¤retimi; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel oku-ma/görsel sunu ö¤renme alanlar› ile koflut (paralel) olarak yürütülmelidir (MEB.
2006).
‹LK OKUMA YAZMA Ö⁄RET‹M‹
‹lk okuma yazma ö¤retiminde, 2004 ‹lkö¤retim Program› uyar›nca ses temelli cümle yöntemi uygulanacakt›r. Yöntem bilgisinin verildi¤i bölümde de ifade edildi¤i gibi yöntemin ilk aflamas›, haz›rl›kt›r. ‹lk okumaya ve yazmaya bafllama ve ilerleme afla-mas›nda ses ve harf çal›flmalar›; sonra bu harflerle hece, sözcük, cümle üretme ve metin oluflturma çal›flmalar› yap›l›r. Bu süreçte önce do¤ru seslendirme ve do¤ru yazma becerisi tamamlanmaya , sonra da anlama çal›flmalar› ile do¤ru seslendirme becerisinden “okuma” becerisine ulafl›lmaya çal›fl›l›r. Serbest okuma yazma döne-minde, bu sürece de¤in ö¤rencilerin kazand›¤› temel beceriler gelifltirilirken özel-likle kitap sevgisi ve okuma al›flkanl›¤› kazanmalar› için ayr›ca çaba gösterilir.
‹lk Okuma Yazma Ö¤retimine Haz›rl›k
2004 ‹lkö¤retim Türkçe Ö¤retimi Program›’nda ilk okuma yazmaya haz›rl›k aflama-s›nda üç tür haz›rl›¤›n yap›lmas› gerekti¤i ifade edilmektedir. Bunlar; genel haz›r-l›k, okumaya haz›rhaz›r-l›k, yazmaya haz›rl›kt›r.
Genel Haz›rl›k
2006 - 2007 ö¤retim y›l› itibar›yla ilkö¤retim birinci s›n›f ö¤rencilerinin okula bafl-lama tarihleri bir hafta öne çekilmifltir. Bunda amaç, okula yeni bafllayan çocukla-r›n uyumlaçocukla-r›n› kolaylaflt›rmak ve h›zland›rmakt›r. Özellikle bu hafta boyunca oyun, drama, flark›, bilmece vb. araçlarla ö¤rencilerin ilk okuma yazmaya yönelik olum-lu tutum gelifltirmeleri sa¤lanmaya çal›fl›l›r. Öte yandan ö¤retmen, ö¤retim y›l› için kendi haz›rl›klar›n› tamamlar. Ö¤rencileri, velileri tan›maya çal›fl›r. Dersli¤ini
haz›r-23
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
‹lk okuma yazma ö¤retimi; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma/görsel sunu ö¤renme alanlar› ile koflut (paralel) olarak yürütülmelidir (MEB.
2006).
lar. Varsa zümre arkadafllar›yla “Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan”›, “Y›ll›k Genel Çal›fl-ma Program›”n› yapar. Ders kitaplar›n›, ö¤renci çal›flÇal›fl-ma kitaplar›n›, defter, kalem, tebeflir, silgi vb. gereksinimlerini tamamlar.
Okumaya Haz›rl›k
Okumaya haz›rl›k; ö¤rencileri güdülemeye, isteklendirmeye dönük bir ön haz›rl›k niteli¤indedir. Birinci s›n›flar›n ö¤retime bafllad›¤› haftay› izleyen hafta, bu amaçl›
etkinlikler giderek yo¤unlaflmal›, özellikle ö¤rencide okuma iste¤ini art›racak ma-sal, öykü, fliir vb. okuma etkinlikleri yap›lmal›; ö¤renci, resimli öykü veya masal-lar üzerinde konuflturulmal›d›r. Bu etkinlikler yap›l›rken okuma s›ras›nda nas›l otu-rulaca¤›, kitap tutma, kitap açma, kitap-göz uzakl›¤› vb. temel davran›fllara dikkat çekilmelidir.
Yazmaya Haz›rl›k
Birinci s›n›f ö¤rencileriyle ikinci hafta yap›lmas› gereken haz›rl›k türlerinden biri de ö¤rencilere kalem, defter, silgi, kalem açaca¤›, yaz› tahtas›, tebeflir, tahta kale-mi, tahta silgisi, boya kalemleri ve bunlar›n kullan›m› gibi yaz› yazmaya dönük te-mel bilgi ve becerileri kavratmaya dönük çal›flmalard›r. Bu çal›flmalarla ö¤renciler,
“güzel yazma”ya isteklendirilmelidir. E¤ik bitiflik yaz›, bu güdülemeye uygun nite-likte bir yaz›d›r.
2004 ‹lkö¤retim Program› ile e¤ik bitiflik yaz›ya geçilmifl olmas› nedeniyle bu-rada, ilk okuma yazma ö¤retiminde temel yaz› niteli¤i kazanan e¤ik bitiflik yaz› ko-nusu ele al›nacakt›r.
‹lk Okuma Yazma Ö¤retiminde Yaz›
E¤ik Bitiflik Yaz›
2004 ‹lkö¤retim Program›’nda “Türkçe Ö¤retim Program›n›n Özellikleri” s›ralan›r-ken “Yaz› ö¤retiminde ise birinci s›n›ftan itibaren bitiflik e¤ik yaz›yla bafllanmas› ve bütün yaz› çal›flmalar›n›n bitiflik e¤ik yaz› harfleriyle yap›lmas› gerekli görülmüfl-tür.” ifadesi kullan›lm›flt›r. E¤ik bitiflik yaz› harf tablosu fiekil 2.l’de görülmektedir.
24 Türkçe Ö¤retimi
fiekil 2.1 E¤ik Bitiflik Yaz›
Harfleri Tablosu
Yaz› Ö¤retiminin Programdaki Yeri, Kazan›mlar›, Konular›
Programdaki Yeri
Ö¤retim program›n›n temel ald›¤› ö¤renme alanlar›; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu alanlar› oldu¤una göre ba¤›ms›z bir yaz› n› söz konusu de¤ildir. Do¤ald›r ki yaz›, ö¤renme alanlar› aras›nda “yazma ala-n›”n›n içindedir. Çünkü yaz›, yazman›n bir arac›d›r.
Yaz› Ö¤retiminin Kazan›mlar›
Yaz›yla ilgili kazan›mlar, ‹lkö¤retim Program›’ndaki “Kazan›mlar›n Genel Da¤›l›m›”
bölümünün “Yazma Kurallar›n› Uygulama” alt bafll›¤›ndaki kazan›mlard›r. Bu kazan›mlar afla¤›da verilmifltir:
• Yazmak için haz›rl›k yapar.
• Sözcükler, cümleler ve sat›rlar aras›nda uygun boflluk b›rak›r.
• Bitiflik yaz› harflerini kurallar›na uygun yazar.
• Matematiksel ifadeleri do¤ru yazar.
• Yaz›lar›nda noktalama iflaretlerini do¤ru yazar ve yerinde kullan›r.
• Yaz›lar›nda imla kurallar›n› uygular.
• Bütün yaz›lar›n› bitiflik e¤ik yaz› ile yazar.
Yaz› Ö¤retiminin Konular›
“Kazan›mlar›n Genel Da¤›l›m›” tablosunun “Aç›klamalar” bölümünden ç›kar›labile-cek yaz› ö¤retimi konular› flunlard›r:
• Yaz›ya ve yaz› yazmaya haz›rl›k (oturufl, kalem tutma, defter tutma, el terci-hi, el ve kol kaslar›n› gelifltirme, çizgi ve boyama çal›flmalar›, serbest ve ku-rall› çizgiler; silgi, kalem açaca¤›, cetvel, çal›flma k⤛tlar›, oyun hamurlar›
vb. kullan›m›.)
• Bitiflik e¤ik yaz› küçük ve büyük harflerin yaz›l›fl›
• Rakamlar›n, art› ve eksi iflaretlerinin yaz›l›fl›
• Nokta, virgül, soru iflareti, k›sa çizgi, kesme iflareti kullanma
• Cümlenin ilk sözcü¤üne büyük harfle bafllama; kifli ve yer adlar›n›n ilk harf-lerini büyük yazma
Yaz› ö¤retimi, ilk okuma yazmayla koflut bir süreçtir. Önce yazman›n, sonra okuman›n ö¤retimi gibi bir süreç söz konusu de¤ildir.
Ünlem iflaretinin 1. s›n›f kazan›mlar› aras›nda olmay›fl›n› nas›l yorumluyorsunuz?
Tart›fl›n›z.
‹lk Okuma Yazma Ö¤retiminde Yaz› Çal›flmalar›
‹lk okuma yazma ö¤retiminde yaz› çal›flmalar›, okuma çal›flmalar› ile birlikte yürü-tülür. Yaz› çal›flmalar›nda ilk etkinlikler, yukar›da da de¤inildi¤i gibi “yazmaya ha-z›rl›k” etkinlikleridir. Yazmaya haz›rl›k, yaln›zca isteklendirmeyle s›n›rl› de¤ildir;
bu etkinliklerle ö¤renciler, fizyolojik yönleri ile de yazmaya haz›rlanmal›d›r.
Bunun için ö¤rencilere;
• kas gelifltirici el kol hareketleri,
• estetik nitelikli boyama çal›flmalar›,
• kalem tutma al›flt›rmalar›,
• serbest çizgi çal›flmalar› (karalamalar, sürekli ve e¤ik çizgiler)
• düzenli çizgi çal›flmalar› yapt›r›lmal›d›r.
25
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
Yaz› ö¤retimi, ilk okuma yazmayla koflut bir süreçtir.
Önce yazman›n sonra okuman›n ö¤retimi gibi bir süreç söz konusu de¤ildir.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Kas Gelifltirici El Kol Hareketleri
Yazmaya bafllamadan önce türlü oyunlarla ö¤rencilerin el kol kaslar› gelifltirilme-ye çal›fl›lmal›; bunun için oyunlardan, dramalardan, taklitlerden yararlan›lmal›d›r.
Boyama Çal›flmalar›
Renklerle oynamak, çocuk için her zaman zevkli bir u¤raflt›r. Ö¤rencilerin bu ilgi-lerinden yola ç›k›larak onlar için ilginç olabilecek pek çok boyama çal›flmas› yap›-labilir. Boyama çal›flmas› ile kalem tutma, kalem açma, kalem kullanma gibi bece-rilerin temelleri at›labilir. Ayr›ca parmakla boyama çal›flmas› ile parmak kaslar›n›
gelifltirmeye de katk› sa¤lanm›fl olur.
Kalem Tutma
Ö¤renci, okul öncesi yaflant›s›nda kalem tutmam›flsa kalem tutma becerisi daha bir önem kazan›r. Bu becerinin kazand›r›lmas›na boyama aflamas›nda bafllanm›fl ola-bilir. Ancak boyama çal›flmas›ndaki kalem tutufl ile çizgi çal›flmas›ndaki kalem tu-tufl farkl› oldu¤undan yaz› yazarken kalemin nas›l tutulaca¤› örneklenerek tan›m-lanmal›d›r. Bu tan›mlamaya karfl›n farkl› tutuflta ›srar eden ö¤renciler varsa bunla-r›n üzerine gidilmemeli, uzun süreli gözlemlerle ö¤rencinin farkl› tutufl nedeni an-lafl›lmaya çal›fl›lmal›, olabiliyorsa düzeltme daha sonra yap›lmal›d›r. Ayr›ca sol eli-ni kullanma e¤iliminde olanlar›n zorlanmamas› gerekti¤i unutulmamal›d›r.
Serbest Çizgi Çal›flmalar›
Bu çal›flmalar ö¤renciyi bitiflik yaz›ya haz›rlay›c› nitelikte olmal›d›r. Bu çal›flmalar-da anlams›z karalamalar yerine çizgilere anlam yüklenmesi çal›flmalar-daha yararl› olur. Kufl yuvas›, iplik yuma¤›, araba tekerle¤i, bulut vb. serbest çizgiye uygun çal›flma yö-nergeleri verilerek ö¤rencilere; çizgi çizme, kaleme egemen olma becerileri kazan-d›r›l›r, çizgilerin bir anlat›m arac› oldu¤u sezdirilir. Bu çal›flmalar›n örnekleri fiekil 2.2’de verilmifltir.
Düzenli Çizgi Çal›flmalar›
Bu aflamada yap›labilecek çizgi çal›flmalar›, harfleri yazmaya haz›rl›k niteli¤inde ol-mal›d›r. Çizgiler flu s›raya göre çal›fl›labilir:
‹ki çizgi tek aral›ktan oluflan sat›r aral›¤›nda çizme: Bu çal›flman›n bir örne¤i fiekil 2.3’te verilmifltir (‹ki sat›r çizgisinin aras› 2 cm olmal›d›r.).
26 Türkçe Ö¤retimi
fiekil 2.2 Serbest Çizgi Çal›flmas› Örnekleri
Dört çizgi üç aral›ktan oluflan sat›r aral›¤›nda çizme: Bu çal›flman›n örnekleri fiekil 2.4’te verilmifltir (D›fl iki çizgi aras› 2 cm, üst ve alt aral›klar 6 mm, orta 8 mm olmal›d›r.).
Dört çizgi üç aral›ktan oluflan standart yaz› aral›¤›nda çizme: Bu çal›flman›n örnekleri fiekil 2.5’te verilmifltir (D›fl iki çizgi aras› 1.3 cm, üst ve alt aral›klar 4 mm, gövde aral›¤› 5 mm olmal›d›r.).
Yukar›daki yaz› alanlar›nda verilen ölçülerden de anlafl›laca¤› üzere harf gövde sat›r›, harf uzant› sat›rlar›ndan oransal olarak daha genifl olmal›d›r.
Düzenli çizgi çal›flmalar›nda genifl yaz› alan›ndan standart yaz› alan›na do¤ru gidiflin ne-denini tart›fl›n›z.