E¤ik Bitiflik Yaz›da Büyük Harflerin Ö¤retimi
Ses temelli cümle yönteminde büyük harflerin ö¤retimi, küçük harflere bire bir ba¤l› de¤ildir. Büyük harfler, “özel ad yaz›m›” ve “cümleye büyük harflerle baflla-ma” kural› uyar›nca gerektikçe ö¤retilebilir.
Rakamlar›n, Art› ve Eksi ‹flaretlerinin Ö¤retimi
Rakamlar›n ve matematik iflaretlerinin ö¤retimi, ilk bak›flta “matematik” dersinin konusu gibi görünmekte ise de biçimsel boyutu ile yaz› ö¤retimi kapsam› içinde-dir. Rakamlar›n ve art› eksi iflaretlerinin yaz›l›fl›n›n ö¤retimi, birinci harf kümesinin ö¤retiminin tamamlanmas›ndan sonra 1, 2, 3... 9, 0 s›ras›na uygun ve matema-tik program›na koflut olarak yürütülmelidir.
Noktalama ‹flaretlerinin Ö¤retimi
‹lkö¤retim Program›’n›n “1. s›n›f kazan›mlar›” tablosunda, “Aç›klamalar” bölümün-de ad› geçen noktalama iflaretleri; nokta, virgül, soru iflareti, k›sa çizgi ve kesme iflaretidir. Bunlar; sözcük, cümle ve metin basamaklar›nda gerektikçe ö¤retilecek-tir. Ünlem iflaretinin ‹lkö¤retim Program›’nda üçüncü s›n›f kazan›mlar› aras›nda gösterilmifl olmas›, gerek ö¤rencilerin karfl›laflacaklar› metinler gerekse cümle ve metin aflamalar›nda duyulacak gereksinim aç›s›ndan yeniden gözden geçirilmesi gereken bir konudur. Ünlem iflareti, her ne kadar birinci s›n›f kazan›mlardan
de-¤ilse de ihtiyaç durumunda ö¤retilebilir.
Yaz›m Kurallar›n›n Ö¤retimi
Birinci s›n›fta yaz›m kurallar›n›n kapsam› “cümleye büyük harfle bafllama”, “kifli ve yer adlar›n›n ilk harfini büyük yazma” ile s›n›rl›d›r. Cümleye büyük harfle bafllama kural›, do¤al olarak ilk cümlenin oluflturulmas›yla birlikte aç›klanacak, sonraki her cümle yaz›m›nda bu kural uygulanarak ö¤retilecektir. Kifli ve yer adlar›n›n ilk harf-lerinin büyük yaz›lmas› kural› da ayn› flekilde ilk özel ad›n oluflturulmas›yla baflla-y›p sonraki her kullan›mda sürdürülerek ö¤retilecektir.
Abece Ö¤retimi ve Ayr›k Harflerin Yaz›l›fl›
Ses temelli cümle yönteminde ilk okuma yazma sürecinde ünsüz adlar›n›n söylen-mesi, yöntemi zedeleyece¤inden do¤al olarak “Serbest Okuma Yazma” dönemine dek “abece ö¤retimi” yap›lmamal›d›r. S›n›fça okuma yazman›n tamamlanmas›ndan sonra art›k abece ö¤retiminin yap›lmas›nda bir sak›nca yoktur. Aksine harflerin
s›-39
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ nedenle abece ö¤retimi, harf kümeleri ile çal›flman›n tamamlanmas›ndan sonra yap›lmal›d›r.
ras›yla ve adlar›yla ö¤retilmesi gereklidir. Bu nedenle abece ö¤retimi, harf küme-leri ile çal›flman›n tamamlanmas›ndan sonra yap›lmal›d›r.
Ayr›ca bu f›rsattan yararlan›larak ayr›k (harflerin ayr› ayr› yaz›ld›¤› yaz› biçimi) harflerin yaz›l›fl› da ö¤retilmelidir. Çünkü ö¤renci, yaz›l› kaynaklar›n ço¤unda ay-r›k yaz›yla karfl› karfl›ya olacakt›r.
Düzey Kümeleri “Erken Açan Çiçekler”
Erken açan çiçekler, harf kümeleri henüz bitirilmedi¤i halde bireflim tekni¤ini er-ken kavrayarak tan›mad›¤› metinleri de do¤ru seslendirebilme düzeyine ulaflan ö¤-rencilerdir. ‹ki y›ll›k uygulaman›n verilerine göre kimi ö¤renciler, kas›m ay› sonu-na do¤ru seslendirme düzeyine ulaflmaktad›rlar. ‹flte bu tarih itibar›yla s›n›fta fark-l› düzey kümeleri oluflmaya bafllar.
Düzey kümelerinin oluflmas›yla birlikte birlefltirilmifl s›n›f ortam› da oluflmufl olur. Seslendirmeyi erken kavrayan kümeye A, normal süreçteki kümeye B düzey kümeleri gibi bak›labilir. A kümesi h›zla büyürken B kümesi küçülecek, bu ara-da s›n›f›n ortalama h›z›na yetiflemeyen “çiçek açmakta geciken” bir C kümesi de oluflabilecektir.
‹lk okuma yazma ö¤retiminde eme¤in ve zaman›n iyi kullan›m› aç›s›ndan fark-l› düzey kümelerinin do¤ru yöntem ve tekniklerle ö¤retimi, verim aç›s›ndan olum-lu sonuçlar verecektir.
‹lk okuma ve yazmaya bafllama ve ilerleme aflamas›ndaki çal›flmalar tamamlanmadan ilk kez karfl›laflt›¤› metinleri do¤ru seslendirmeye ve söylenenleri yazmaya bafllayan ö¤renci-lerin neden oldu¤u durum için al›nmas› gereken önlem nedir? Tart›fl›n›z.
40 Türkçe Ö¤retimi
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
9
41
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
Ses Temelli Cümle Yöntemini tan›ma
2004 Türkçe Ö¤retimi Program› ile ilk okuma yazma ö¤retimine “Ses Temelli Cümle Yöntemi”
ile bafllanmas› öngörülmüfltür. Ses temelli cümle yönteminde ilk okuma yazma ö¤retimine sesler-le bafllanacak, sesin simgesi olan harfin tan›t›l-mas›ndan sonra harflerden heceler, hecelerden sözcükler, sözcüklerden cümleler üretilecek;
bunlardan metinler oluflturulacak, böylece okur-yazarl›¤a ulafl›lacakt›r. ‹lk okuma yazma ö¤reti-mi, Türkçe ö¤retiminin befl ö¤renme alan›yla ko-flut yürütülecektir. Ses temelli cümle yönteminin kendine özgü özellikleri ve ilkeleri vard›r. Ses te-melli cümle yöntemi, yap›land›r›c› yaklafl›ma da-yal›d›r. Bireflim yöntemiyle, sonradan ö¤renilen-ler önceki bilinenö¤renilen-lerle yap›land›r›l›r. Bireflimin do¤ru ses bilgileriyle ve do¤ru tekniklerle uygu-lanmas› gerekir. Ö¤retimin merkezinde çocuk olmal›; dersler, ö¤rencilerin etkin k›l›naca¤› yön-tem ve tekniklerle ifllenmeli, yeni ö¤renilenler öncekilerle iliflkilendirilmeli; ö¤retim, somut ya-flant› ve ifllevsel bilgi, beceri ve davran›fllar üze-rine kurulmal›d›r.
Ses temelli cümle yöntemine göre ilk okuma yaz-ma ö¤retimini ve uygulayaz-mas›n› ö¤renme 2004 Türkçe Ö¤retimi Program›’nda; “Yaz› ö¤re-timinde birinci s›n›ftan itibaren bitiflik e¤ik ya-z›yla bafllanmas› ve bütün yaz› çal›flmalar›n›n bi-tiflik e¤ik yaz› harfleriyle yap›lmas› gerekli görül-müfltür.” denmektedir. Yaz› ö¤retimi de okuma ö¤retimi süreciyle ve ö¤renme alanlar›yla koflut yürütülecektir. Yaz› ö¤retiminde e¤ik bitiflik yaz›n›n birinci s›n›ftan itibaren “temel yaz›” ola-rak ö¤retim sürecine girmesiyle birlikte ö¤renci-ler; yaflam boyu kullanabilecekleri do¤ru, ifllek, h›zl› ve estetik bir yaz› becerisine ulaflacaklard›r.
Ses temelli cümle yönteminin aflamalar›; haz›r-l›k, ilk okuma yazmaya bafllama ve ilerleme, okuryazarl›¤a ulaflma aflamalar›d›r. Bunlardan ilk okuma yazmaya bafllama ve ilerleme aflamas›n›n alt basamaklar›; sesi sezme, tan›ma; harfi tan›ma;
hece, sözcük, cümle üretme ve metin oluflturma basamaklar›d›r. Haz›rl›k aflamas›nda; genel ha-z›rl›k, okumaya haha-z›rl›k, yazmaya haz›rl›k çal›fl-malar› yap›l›r; ö¤retim ortam›, ö¤retmen ve
ö¤-renci ö¤retime haz›rlan›r. ‹lk okuma yazmaya bafllama ve ilerleme aflamas›nda harf kümelerin-deki s›raya uygun olarak harflerin sesleri tan›t›-l›r, harflerin yaz›l›fl› ö¤retilir. Biri ünlü, biri ün-süz olmak üzere ilk iki harfin ö¤renilmesinden sonra hece üretimine geçilir. Harf say›s› artt›kça üretilebilecek hece say›s› da artar. Sonra bilinen harf ve hecelerden yararlan›larak sözcükler, bu sözcüklerle cümleler üretilir; bilinen sözcük ve cümlelerle metin/metinler oluflturulur. Do¤ru seslendirmeye bu aflamalardan geçilerek ulafl›l›r.
Do¤ru seslendirme düzeyine ulafl›ld›ktan sonra-ki süreç, “Serbest Okuma Yazma” etsonra-kinlikleri ile ö¤renciye, ‹lkö¤retim Program›’n›n belirlemifl ol-du¤u ilk okuma yazma kazan›mlar›n› kazand›r-mak için befl ö¤renme alan›ndaki etkinlikleri yapma sürecidir. Metin çal›flmalar›, Türkçe ö¤re-timinin befl ö¤renme alan›ndaki kazan›mlar›na uygun nitelikle yürütülür. Böylece okuryazarl›¤a ulafl›l›r. Serbest okuma yazma, zaman olarak, ge-nellikle ö¤retim y›l›n›n son üç dört ay›n› karfl›lar.
Bu dönemde a¤›rl›kl› olarak metin çal›flmas› ile okuma ve yazma becerilerinin gelifltirilmesine çal›fl›l›rken Türkçe ö¤retiminin öteki ö¤renme alanlar›ndaki kazan›mlar› da gerçeklefltirilmeye çal›fl›l›r. Bu dönemde özellikle kitap okuma sev-gisinin kazand›r›lmas›na, bu nedenle de s›n›f ki-tapl›¤›n›n oluflturulmas›na ve verimli olacak fle-kilde iflletilmesine önem verilmelidir.
Metin çal›flmas›; haz›rl›k, anlama, metin arac›l›¤›
ile ö¤renme, kendini ifade etme, ölçme de¤er-lendirme aflamalar›ndan oluflur. Metin çal›flmala-r›nda metinler araçt›r. Bu araçlar, ö¤renme ö¤ret-me süreçlerine uygun olarak kullan›l›rken ö¤-renme alanlar›nda birinci s›n›f için belirlenmifl olan kazan›mlar, ö¤rencilere kazand›r›lmaya ça-l›fl›l›r. Dinleme, okuma, görsel okuma, sözcük çal›flmalar› yoluyla “anlama”; metin arac›l›¤› ile ö¤renme yoluyla bilgiyi zihinde yap›land›rma, temel, zihinsel ve üst düzey düflünme becerileri-ni gelifltirme amaçlan›r.
S›n›f ö¤rencisinin gelifltirilmesi gereken temel be-cerilerinden biri olan “kendini ifade etme” bece-risi de serbest okuma yazma döneminde kazan-d›r›lmaya çal›fl›l›r.
Özet
N
A M A Ç1N
A M A Ç2
42 Türkçe Ö¤retimi
1. Ses temelli cümle yöntemine göre ö¤retim sürecine yaz› ve yazman›n da kat›ld›¤› etkinlik süreci, afla¤›daki-lerden hangisidir?
2. Türkçe ö¤retiminin befl ö¤renme alan›, afla¤›dakile-rin hangisinde tam ve do¤ru olarak verilmifltir?
a. Dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel oku-ma / görsel sunu
b. Dinleme, konuflma, okuma, anlama, yazma c. Dinleme, anlama, konuflma, yazma, görsel
oku-ma / sunu
d. Dinleme, sözlü anlat›m, anlama, okuma, görsel okuma / sunu
e. Dinleme, anlama, yaz›l› anlat›m, okuma, görsel okuma / sunu
3. Türkçe fonetik bir dildir; ancak yine de kimi harfler birden çok sesi karfl›lamaktad›r. Afla¤›daki harf kümele-rinin hangisinde bu tür bir ünsüz vard›r?
a. a, b, c, ç b. d, e, f, g c. j, l, m, n d. o, ö, p, r e. s, fl, t, u
4. Afla¤›dakilerden hangisi ses temelli cümle yöntemi-nin ilkelerinden biri de¤ildir?
a. Hece çal›flmalar›nda öncelikle anlaml› heceler üretilmelidir.
b. ‹lk okuma yazma çal›flmalar›, ö¤renme alanla-r›yla koflut yürütülmelidir.
c. Olanaklar ölçüsünde görsellerden yararlan›l-mal›d›r.
d. Soyut ögelerden yararlanmaya a¤›rl›k verilmelidir.
e. Ö¤renilenlerin kal›c›l›¤› sa¤lanmal›d›r.
5. Afla¤›dakilerden hangisi “Yaz›ya ve Yazmaya Haz›r-l›k” aflamas›nda yap›lmas› uygun olmayan bir yaz› ö¤-retimi konusudur?
a. (Yazarken) Oturufl b. Kalem tutma
c. El kol kaslar›n› gelifltirme
d. Bitiflik e¤ik yaz› küçük harflerin yaz›l›fl›
e. Serbest çizgi çal›flmalar›
6. “Kelebek” sözcü¤ü verilmeden yaln›zca görseli gös-terilerek, “bebek” sözcü¤ünün bafl›ndaki ses, bu nesne-nin ad›n›n, bafl›nda m›, içinde mi, sonunda m›, sorusu-nun soruldu¤u bir etkinlik okumaya bafllama aflamas›n-da hangi basamakta bir etkinliktir?
a. Sesi hissetme, sezme b. Sesi tan›ma
c. Sesi ay›rt etme d. Harfi tan›ma e. Harfi ay›rt etme
7. Harfi tan›ma; yazma, seslendirme basamaklar›nda, afla¤›dakilerden hangisi kimi durumlarda genel yönte-me ve yöntemin ilkelerine ayk›r›d›r?
a. Harfin tahtaya yaz›lmas›
b. Harfin birkaç ö¤renciye yazd›r›lmas›
c. Harfin okunmas›
d. Harfin havada çizilmesi
e. Harfin s›ra üstünde parmakla yaz›lmas›
8. Hece oluflturma sürecine iliflkin afla¤›daki ifadeler-den hangisi yanl›flt›r?
a. Hece çal›flmalar›na bafllanabilmesi için en az bir ünlü ile iki ünsüzün ö¤renilmifl olmas› gerekir.
b. Hece oluflturmada öncelik kapal› hecede olmal›d›r.
c. Hece oluflturmada öncelikle anlaml› heceler üretilmelidir.
d. Hece oluflturmada anlams›z da olsa, üretim tek-ni¤i uyar›nca gereken anlams›z heceleri de üret-me zorunlulu¤u do¤abilir.
e. Hece üretme çal›flmas›nda, aç›k ve kapal› hece üretmek için yard›mc› materyal ve oyunlardan yararlan›labilir.
Kendimizi S›nayal›m
43
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
9. Sözcük üretme sürecine iliflkin afla¤›daki ifadeler-den hangisi yanl›flt›r?
a. Sözcük üretmede hece kavram› zedelenmemelidir.
b. Ünsüz adlar›n›n söylenmemesi ilkesi sürdürül-melidir.
c. Oluflturulacak sözcüklerde bildik, tan›d›k hece-ler a¤›rl›kl› olmal›d›r.
d. Oluflturulacak sözcükler anlaml› olmal›d›r.
e. Sözcük üretme sürecinde yaln›zca “bireflim” çal›fl-malar› yap›lmal›, çözümlemeye yer verilmemelidir.
10.Serbest Okuma Yazma sürecinin “Haz›rl›k” ve “An-lama” çal›flmalar›nda afla¤›daki etkinliklerden hangisi gerçeklefltirilmez?
‹stanbul’da büyük kitapç› dükkanlar›, özellikle ifl ç›k›fl›
saatlerinde ve bir de hafta sonlar› hep kalabal›kt›r. Bu kalabal›k ço¤u kez gideni uzunca kasa kuyruklar› bek-lemeye zorlayacak kadar yo¤unlafl›r.
Geçenlerde bu duruma at›fta bulunan bir arkadafl›m:
“Neyse, son y›llarda bizde de okuma oran› epey artt›!”
diyerek sevincini dile getirdi. Ne var ki asl›nda bu, sa-dece d›fl görünüflten yola ç›kan, iyi niyetli bir yorum-dan baflka bir fley de¤ildi.
Okuma ve okur grafi¤indeki yükseliflleri belirleyen, ki-tapç›lar›n kalabal›kl›¤› de¤il, fakat kitap bas›m say›s› ve sat›fl oran›d›r. Bu konuda Türkiye’de kifli bafl›na y›lda kaç kitap düfltü¤ünü saptamaya yönelik çal›flmalar›n ortaya koydu¤u sonuçlar, özellikle gerçekten okuyan yabanc› ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, hiç de iç aç›c› bir görünüm sergilemiyor. Kimi ülkelerde y›lda kifli bafl›na düflen kitap say›s› 20’ye var›rken -hatta kimi zaman da aflarken-, bu say› bizde henüz (O....) tarz›nda ifade edi-liyor; yani bizde y›lda kifli bafl›na düflen kitap say›s› he-nüz 1 rakam›n›n bile alt›nda!
Zaten kitap bas›m say›lar› da bu durumu do¤ruluyor.
Yetmiflli y›llarda, örne¤in Lukács’›n “Estetik” adl› eseri gibi felsefe içerikli bir kitab›n ilk bas›m say›s› alt› bindi.
Bugün bu say› bin civar›ndad›r ve yay›nevleri, bu raka-ma bile korkuyla bakraka-maktad›r.
Yetmiflli y›llar›n bafl›ndan bu yana Türkiye’deki nüfus ve okuma-yazma bilen say›s›ndaki art›fl göz önünde tutul-du¤unda, o y›llara göre okur say›s›nda bir duraklaman›n de¤il, fakat çok korkutucu bir gerilemenin söz konusu oldu¤u kendili¤inden anlafl›l›r. ‹statistiklerden al›nan so-nuçlar› korkusuzca göz önünde tuttu¤umuz takdirde, ülkemizde okur say›s›n›n -genel nüfusa ve okuma yaz-ma bilen say›s›na oranla- H‹Ç’e do¤ru gerilemekte
oldu-¤unu abart›ya kaçma tehlikesini göze almam›za gerek bulunmaks›z›n, rahatça söyleyebiliriz. Bu düflündürücü-den öte çok ama çok korkutucu bir durum.
Bugün kimi ortamlarda art›k bir “bilgi toplumu” oldu¤u rahatça ifade edilen ülkemizin, bilgiyi üretmek bir ya-na, henüz baflka ortamlardan gelen haz›r bilgileri yete-rince tüketecek bir konuma bile gelmedi¤ini bu tablo-dan çok rahat ç›karabiliriz.
Günümüzde bilgi düzeyinin yeterli ölçüde yüksekli¤i, art›k toplumlar›n gerçek anlamda ba¤›ms›zl›klar›n›n ve güçlülüklerinin birincil koflulu sayal›yor. Bilgi üretme-ye, bilgi edinmeüretme-ye, okumaya yeterince yönelmemifl top-lumlar›n “bilgi toplumu” olma savlar› ise, bir dilekten öteye herhangi bir anlam tafl›m›yor!
Kaynak: Ahmet Cemal, Anadolu Haber, 20-26 fiubat 2006, Eskiflehir.
Yaflam›n ‹çinden
”
“
44 Türkçe Ö¤retimi