Türkçe Ö¤retimi Program›’nda bu aflama, “Okuryazarl›¤a Ulaflma” olarak ifade edilmektedir. “Okuryazarl›¤a Ulaflma” nitelemesi, süreç olmaktan çok sonuç anla-tan bir nitelemedir. Bu nedenle okuryazarl›¤a ulaflt›kanla-tan sonra, ö¤retim y›l› sonu-na de¤in yap›lacak çal›flmalar› da bir süreç olarak kapsayan al›fl›lagelmifl “Serbest Okuma Yazma” ifadesi, okuryazarl›¤a ulaflma ile birlikte kullan›labilir.
Normal koflullarda ö¤retim y›l›n›n son üç dört ayl›k dönemini kapsayacak olan bu aflamada, afla¤›daki hedefler do¤rultusunda etkinlikler yap›lmal›d›r:
• Seslendirme düzeyinden do¤ru, h›zl› ve anlayarak okuma düzeyine ulaflma
• Do¤ru, güzel ve ifllek e¤ik bitiflik yaz› becerisini gelifltirme
• Harf kümeleri ile kar›fl›k olarak ö¤renilmifl olan harflerin adlar›n› ve s›ras›n›
“abece ö¤retimi” ile kavrama
• Abece ö¤retimi s›ras›nda e¤ik bitiflik harflerin karfl›l›¤› olan büyük ve kü-çük ayr›k harfleri de kavratma. Bu harflerle de okuma ve yazma becerileri-ni gelifltirme
• Okuryazarl›¤a ulafl›l›ncaya de¤in edinilmifl olan tüm kazan›mlar› bu süreçte daha da ileriye götürme, gelifltirme
• Ö¤rencilere kitap okuma sevgisini kazand›rma, s›n›f kitapl›¤› kurma ve iflletme
• Ö¤renciye, kazand›¤› okuma yazma becerilerinin yaflamsal ifllevleri oldu¤u-nu fark ettirecek ortamlar yaratma
• Türkçeyi do¤ru, etkili ve güzel kullanma becerilerini gelifltirme
• Düflünceyi gelifltirme
Serbest okuma yazma aflamas›nda ö¤renme ö¤retme süreci “metin inceleme”
etkinlikleri ile yürütüldü¤ü, bu kitaptaki öteki ünitelerde de bu süreç ve etkinlik-ler üzerinde ayr›nt›l› olarak duruldu¤u için burada yaln›zca 1. s›n›f Türkçe ö¤reti-mi aç›s›ndan “metin çal›flmalar›” üzerinde k›saca durulacakt›r.
Metin Çal›flmalar›
Okuryazarl›¤a ulafl›ld›ktan sonra “Serbest Okuma Yazma Dönemi”nde s›n›f içi ça-l›flmalar a¤›rl›kl› olarak “metin çal›flmas›” ile yürütülür. Metin çaça-l›flmalar› “ö¤renme ö¤retme süreci”ne uygun olarak yürütülmelidir.
Ö¤renme ö¤retme sürecinin ifllem basamaklar› flunlard›r:
• Haz›rl›k
• Anlama
• Metin arac›l›¤› ile ö¤renme
• Kendini ifade etme
• Ölçme ve de¤erlendirme Ö¤renme Ö¤retme Süreci Haz›rl›k
‹lkö¤retim 1. s›n›f ö¤rencileriyle yap›lacak metin çal›flmas›nda afla¤›daki etkinlikler yap›lmal›d›r:
• Ön haz›rl›k: Ö¤rencinin ve ö¤retmenin gerekli araç gereçleri haz›rlamas›d›r.
• Zihinsel haz›rl›k: Dersi ifllemeye zihinsel yönden haz›r olmakt›r. Bu
haz›rl›-¤› gerçeklefltirmek için aflahaz›rl›-¤›daki etkinlikler yap›lmal›d›r:
- Ön bilgileri harekete geçirme: Bunun için ö¤rencilere metnin konusuna iliflkin sorular sorulmal›d›r.
35
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
“Okuryazarl›¤a Ulaflma”
nitelemesi, süreç olmaktan çok sonuç anlatan bir nitelemedir. Bu nedenle okuryazarl›¤a ulaflt›ktan sonra, ö¤retim y›l› sonuna de¤in yap›lacak çal›flmalar›
da bir süreç olarak kapsayan al›fl›lagelmifl
“Serbest Okuma Yazma”
ifadesi, okuryazarl›¤a ulaflma ile birlikte kullan›labilir.
- Anahtar sözcüklerle çal›flma: ‹fllenecek metinle ilgili anahtar sözcükler belirlenmifl olmal›, bu sözcüklerin ça¤r›flt›rd›klar› üzerinde konuflulmal›, gerekirse bu konuda görsellerden yararlan›lmal›d›r.
- Metni tan›ma, metin hakk›nda tahminde bulunma: Metnin ilk cümlesi, anahtar sözcükleri, kimi k›sa bölümleri ve son cümlesi h›zla okunarak ö¤rencilerin konu ve metin hakk›nda öngörüde bulunmalar› istenmeli-dir. Bu çal›flma ile ayr›ca ö¤rencinin merakland›r›lmas› hedeflenmeliistenmeli-dir.
Ö¤rencilerin metnin bafll›¤›ndan, metne iliflkin görsellerden, anahtar sözcükler-den, okunan kesitlerden ç›kard›klar› öngörüleri metin çal›flmas›n›n ileriki süreçle-rinde de¤erlendirilmelidir.
Anlama
Bu ö¤renme süreciyle ilgili olarak anlamay› sa¤lay›c› ve gelifltirici flu etkinlikler yap›lmal›d›r:
Görsel Okuma, Dinleme, Okuma
• Görsel okuma: ‹fllenen parça veya konuyla ilgili görseller önceden haz›rlanma-l›, ö¤rencilerden bu görselleri okumalar› istenmelidir.
• Dinleme: ‹lkö¤retim 1. s›n›flarda ö¤retmen, örnek okuma yapmal›d›r. Ö¤ret-men okurken metnin belirli noktalar›nda durarak ö¤rencilerden metin sonras›-n› öngörmeleri istenir. Bu öngörüler, metnin okunmas›ndan sonra de¤erlendi-rilir. Dinleme kazan›mlar›n› gelifltirmeye dönük etkinliklerde, ders kitab›nda ol-mayan metinlerin seçilmesi ve okumaya geçilmeden ö¤rencilere, dinleme yö-nergesinin verilmesi daha uygun olur.
• Okuma: 1. s›n›f ö¤rencisinin okuma becerisinin gelifltirilmesi için ‹lkö¤retim Program›’nda belirlenmifl olan tüm okuma kazan›mlar›n› serbest okuma yazma dönemi boyunca yineleyerek ele almak gerekir.
Okuma etkinli¤i her fleyden önce, zevkle yap›lan bir etkinlik olmal›d›r. Okuma s›ras›nda ö¤rencilerde korku, kayg› duygular›na yol aç›lmamal›; a¤›r veya yan-l›fl okuyan ö¤renciler bile okuma etkinli¤ine kat›lmaktan zevk almal›d›r.
Dönemin bafl›nda a¤›rl›kl› olarak sesli okuma yap›lmal›, dönem sonuna do¤ru sessiz okumaya da yer verilmelidir. Örnek okumadan sonra araç (parça), dersin amaçlar›n›n gerektirdi¤i ölçüde okutulmal›d›r. Parçan›n nas›l okunaca¤›na ilifl-kin teknik ayr›nt›lar, yine amaca göre ö¤retmen taraf›ndan belirlenmifl olmal›d›r.
• Anlam› bilinmeyen sözcüklerle çal›flma: ‹lkö¤retimin 1. s›n›f›nda metinlerin ö¤renci düzeyine uygun olmas›, anlafl›lmas›, kavranmas› ve söylenifli zor söz-cük, terim, deyim ve yabanc› sözcükler içermemesi gerekir. Yine de anlafl›lma-s› gereken sözcükler varsa ö¤retmen, bu sözcü¤ün anlam›n› çok teknik bir dil çal›flmas›na girmeden sözcü¤ü bilen ö¤rencilerden katk› alarak anlayamam›fl olan ö¤rencilere kavratmaya çal›flmal›d›r. Bu basamak çal›flmas›na ikinci s›n›f-ta bafllanmal›d›r.
Türkçe metin çal›flmalar›nda ifllenen parçalar konu mudur, araç m›d›r? Tart›fl›n›z.
Metni ‹nceleme
Ö¤rencilerin “anlama becerilerini gelifltirme”yi hedefleyen metin inceleme
etkinli-¤inde, ö¤rencilerin dinledikleri / okuduklar› metni anlamalar› için gereken ipuçla-r›n› verme, yal›nlaflt›rma, somutlaflt›rma, örnekleme, görsel destek verme gibi tüm tekniklerden ve materyalden yararlan›lmal›d›r. Ö¤rencide anlaman›n geliflmesini
36 Türkçe Ö¤retimi
Okuma etkinli¤i her fleyden önce, zevkle yap›lan bir etkinlik olmal›d›r. Okuma s›ras›nda ö¤rencilerde korku, kayg› duygular›na yol aç›lmamal›; a¤›r veya yanl›fl okuyan ö¤renciler bile
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
sa¤lamak için okunacak, ifllenecek araçlar›n (okuma parçalar›n›n) iyi seçilmifl ol-mas› gerekir. Anlama; inceleme, seçme, karar verme, yorumlama gibi zihinsel et-kinlikleri gerektirir. Ö¤retmen parçay› ifllerken bunlara dikkat etmelidir.
Söz Varl›¤›n› Gelifltirme
‹lkö¤retim 1. s›n›f›nda söz varl›¤›, do¤al olarak s›n›rl›d›r. Bu s›n›rl›l›k de¤iflik sos-yal, kültürel, ekonomik ve co¤rafi ortamlarda farkl›l›klar gösterir. Ö¤retmen, ö¤-rencilerin söz varl›¤›n› iyi bilmeli, bunu zenginlefltirmeye çal›flmal›d›r. Ancak bunu yaparken yine ö¤renci düzeyine uygun söz varl›¤›n› esas almal›d›r.
Metin Arac›l›¤› ile Ö¤renme
Metin arac›l›¤› ile ö¤renme çal›flmalar›nda bilgiyi zihinde yap›land›rma ve temel, zihinsel, üst düzey düflünme becerilerini gelifltirme amaçlan›r. Bu nedenle ö¤ret-menler, ö¤rencilere haz›r bilgi vermek yerine bilgiyi daha çok onlar›n yap›land›r-malar›na ortam haz›rlamal›d›r.
Bu amaçla yap›lacak çal›flmalarla afla¤›daki beceriler kazand›r›l›r:
• Karar alma
• Kavramlaflt›rma
• Düflünmeyi gelifltirme
• Elefltirel düflünmeyi gelifltirme
• Sorun çözme
Bu becerilerin gelifltirilmesi için metin arac›l›¤›yla ö¤renme aflamas›nda; üzerin-de çal›fl›lan metnin günlük yaflant›yla, öteki üzerin-derslerle ve ara disiplinlerle iliflkilen-dirilmesi; ö¤rencilerin araflt›rmaya yöneltilmeleri gerekir.
Metin arac›l›¤›yla ö¤renmede amaçlara ulaflmak için ö¤rencilere hangi beceriler kazand›-r›lmal›d›r? An›msay›n›z.
Kendini ‹fade Etme
‹lkö¤retim 1. s›n›f ö¤rencisinin kendini ifade etme becerisini gelifltirmek için ö¤-rencilerin düzeylerine uygun olarak yap›lmas› gereken etkinlikler vard›r.
• Zihinsel haz›rl›k: Türkçe Ö¤retim Program›’nda ö¤rencilerin zihinsel haz›r-l›¤›na ayr› bir önem verilmektedir. Zihinsel haz›rl›¤›n oluflmas› için ö¤ren-ci; neyi, ne için yapt›¤›n› bilmeli, ön bilgilerini harekete geçirmeli; bunlar-dan hareketle konuflma, yazma, resim, spor, oyun vb. ile kendini ifade edebilmelidir.
Kendini ifade edemeyen ö¤renciyi anlamak zordur. Ö¤renci, kendini bir türlü anlamayan ö¤retmenine, arkadafllar›na ve ailesine karfl› daha çok ka-panacakt›r. Bu nedenle ö¤renme ve ö¤retme sürecinde, kendini ifade etme becerileri ve güveni kazand›r›lmal›; metinler, ö¤renciye bu olana¤› tan›ya-cak yöntem, teknik ve materyalle ifllenmelidir.
• Kurallar› uygulama: Bu süreç; etkinliklerin , konuflma ve yazman›n kural-lara uygun okural-larak yürütülmesi gerekti¤ini ifade etmektedir.
• Konuflma, Yazma ve Görsel Sunu: Bu aflamada 1. s›n›f Türkçe Program›’nda yer alan konuflma, yazma, görsel sunu kazan›mlar› gerçeklefltirilmelidir.
• Söz Varl›¤›n› Kullanma: Bu aflamada ö¤rencilerin, ö¤rendikleri sözcükleri do¤ru kullanma becerileri ve dil da¤arc›klar› gelifltirilmeye çal›fl›lmal›d›r.
fiekil 2.18’de kendini ifade etme çal›flmalar›n›n bir örne¤i görülmektedir.
37
Ünite 2 - ‹lk Okuma Yazma Ö¤retimi
Metin arac›l›¤› ile ö¤renme çal›flmalar›nda bilgiyi zihinde yap›land›rma ve temel, zihinsel, üst düzey düflünme becerilerini gelifltirme amaçlan›r. Bu nedenle ö¤retmenler, ö¤rencilere haz›r bilgi vermek yerine bilgiyi daha çok onlar›n
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
için ö¤renci; neyi, ne için yapt›¤›n› bilmeli, ön bilgilerini harekete geçirmeli; bunlardan hareketle konuflma, yazma, resim, spor, oyun vb. ile kendini ifade edebilmelidir.
Metin inceleme çal›flmalar›n›n zihinsel haz›rl›k sürecinde, ö¤rencilerin güven duygusunu kazanmalar› için metinler nas›l kullan›lmal›d›r? An›msay›n›z.
Ölçme ve De¤erlendirme
‹lkö¤retimde ölçme ve de¤erlendirmenin birinci derecede amac›; ö¤rencinin, var-sa, eksiklerinin saptanmas›na, bunlar›n tamamlanmas›na yard›mc› olmakt›r. De¤er-lendirme sonunda ö¤renciler birbirleriyle karfl›laflt›r›lmamal›d›r.
Ölçme ve de¤erlendirme, uygulan›fl› yönünden iki türlüdür:
• Ö¤rencinin kendi kendini ölçmesi ve de¤erlendirmesi
• Ö¤retmenin ö¤renciyi ölçmesi ve de¤erlendirmesi
Ölçme ve de¤erlendirme, zamanlama boyutu yönünden de iki türlüdür:
• Ö¤renme ö¤retme sürecinin her aflamas›nda uygulanan süreç de¤erlendir-mesi
• Sürecin sonunda uygulanan sonuç de¤erlendirmesi S›n›f Kitapl›¤›
Serbest okuma yazma aflamas›nda ö¤retmenin, önemle üzerinde durmas› gereken konulardan biri, özellikle 1. s›n›f Türkçe ö¤retiminde “S›n›f Kitapl›¤›” konusudur.
Bu dönemde, okulun zengin bir kitapl›¤› olsa bile, “Nas›l olsa okul kitapl›¤› var.”
düflüncesiyle s›n›f kitapl›¤› oluflturulmas›ndan vazgeçilmemelidir. Ayr›ca çocu¤un serbest kitap okuma gereksinimi yaln›zca velilere b›rak›lmamal›d›r.
S›n›f kitapl›¤›, s›n›fa özgü ve aç›k raf düzeninde olmal›d›r. Kitapl›k oluflturulur-ken ö¤rencilerin ve velilerin kat›l›mlar› sa¤lanmal›d›r. Kitapl›k, ö¤rencilerin serbest kitap okuma gereksinimlerine karfl›l›k vermelidir. S›n›f kitapl›¤›nda masal ve
resim-38 Türkçe Ö¤retimi
fiekil 2.18 Yaz›l› Anlat›m Çal›flmas›
Örne¤i
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
7
li öykü kitaplar› baflta olmak üzere çocuk edebiyat›na uygun, çocuklar›n zevkle okuyacaklar› her türden kitap ve dergi olmal›d›r. Çok kullan›fll›, nitelikli bir kitap-l›¤›n kurulmufl olmas› yetmez. Kitapl›k etkin olarak iflletilmeli; ö¤renci okumalar›
izlenmeli, de¤erlendirilmeli ve ö¤rencilere dönüt verilmelidir.
Sonuç olarak, ö¤rencilere okuman›n ve kitab›n sevdirilmesinde s›n›f kitapl›¤›n-dan gere¤ince yararlan›lmal›d›r.
Serbest okuma yazma döneminde s›n›f kitapl›¤›nda ne tür kitaplar ve dergiler bulunmal›-d›r? Tart›fl›n›z.