Toplumu bilinçlendirmede en etkili araçlardan biri olan okuma, ayn› zamda insan›n s›k s›k baflvurdu¤u bir ö¤renme biçimidir. Yaz›l› sembollerden an-lam ç›karma süreci olarak da tan›mlanan okuma, bireyin tüm yafan-lam›nda ol-dukça önemli bir ö¤renme alan›d›r.
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Türkçe dersi içinde okuma ö¤renme alan›n›n yeri ve önemi, Okuma e¤itiminin amaçlar›,
Okuma sürecinin bileflenleri, Okuma e¤itimi süreci, Okuma türleri,
Okuma ilgisi ve al›flkanl›¤› kazand›rman›n önemi,
Metin iflleme süreçleri konular›nda gerekli olan bilgi ve becerilere sahip ola-bileceksiniz.
N N N N N N N
4
• G‹R‹fi
• OKUMA E⁄‹T‹M‹ VE N‹TEL‹⁄‹
• OKUMA E⁄‹T‹M‹ SÜREC‹
• OKUMA TÜRLER‹
• OKUMA ‹LG‹S‹ VE ALIfiKANLI⁄I
• OKUMA HIZI
• MET‹N ‹fiLEME ÖRNE⁄‹
Örnek Olay
Zeynep ve Oktay, ilkö¤retim 4. s›n›f ö¤rencileridir. O gün, Fen Bilgisi dersi s›nav›n-dan ç›karak evin yoluna koyulurlar. Oktay, biraz üzgündür ve Zeynep ona bunun nedenini sorar. Oktay, s›nav›n›n kötü geçti¤ini, özellikle sorular›n hepsini çok iyi anlayamad›¤›n› ve sorulara uygun yan›tlar yazamad›¤›n› söyler. Yaln›zca bu derste de¤il genel olarak bütün derslerde, çal›fl›rken anlama sorunu yaflad›¤›n›, bu nedenle de baflar›s›n›n düflük oldu¤unu ifade eder. Zeynep’e dönerek: “Sen tüm s›-navlardan benden daha k›sa sürede ç›k›yorsun ve daha yüksek notlar al›yorsun.
Oysa ben de en az senin kadar ders çal›flmaya zaman ay›r›yorum. Sence neden yeterince baflar›l› olam›yorum?” der. Bunun üzerine Zeynep “Ders çal›flmaya ben-den daha fazla zaman ay›rabilirsin ya da s›navlarda daha uzun süre kalabilir-sin. San›r›m okuduklar›n› anlamada güçlük yaflad›¤›n için yeterince baflar›l› ola-m›yorsun. Benim derslerdeki baflar›m›n nedeni, okuduklar›m› iyi anlamamd›r.
Okuduklar›m› iyi anlaman›n, kitap okuma al›flkanl›¤› edinmifl olmama ba¤l› ol-du¤unu düflünüyorum. Her ay en az iki kitap okuyorum. Ben iyi bir okuyucuyum.
Bu al›flkanl›¤›m okuma h›z›m› da etkiliyor, günlük hayat›mdaki iletiflimimi de. Sa-n›r›m sen de okuma al›flkanl›¤›n› gelifltirmelisin. En çok ilgi duydu¤un kitap türü-nü okuyarak bu al›flkanl›¤›n› gelifltirmeye bafllamal›s›n. Böylece hem Türkçe dersindeki hem de di¤er derslerdeki baflar›n›n artaca¤›n› düflünüyorum.” der.
68 Türkçe Ö¤retimi
Anahtar Kavramlar
• Okuma
• Okudu¤unu anlama
• Okuma süreci
• Okuma türleri
• Okuma ilgisi
• Okuma al›flkanl›¤›
• Okuma h›z›
• Metin iflleme
‹çindekiler
G‹R‹fi
Bireyler aras›ndaki iletiflimi, duygu ve düflünce birlikteli¤ini, ulus bilincinin olufl-mas›n›, ulusun ve insanl›¤›n kültür birikiminin sonraki nesillere aktar›lmas›n› sa¤-layan dil, ayn› zamanda düflünmenin gelifltirilmesinde ve ö¤renmenin oluflturulma-s›nda da bütünlefltirici rol oynar. Dilin, bireysel ve toplumsal ifllevlerini yerine ge-tirebilmesi, anlama ve anlatma olanaklar›n› olabildi¤ince art›ran ana dili ö¤retimi ile gerçeklefltirilir (Belet, 2006, ss.2-3.).
Ana dili ö¤retiminin bireylere; do¤ru, aç›k ve etkili bir iletiflimi gerçeklefltirebi-lecek dilsel beceriler kazand›rma; onlar›n düflünme güçlerini gelifltirme, yetkinlefl-tirme ve toplumsallaflt›rma süreçlerine katk›da bulunma gibi temel amaçlar› vard›r.
Bu amaçlar, ana dili duyarl›¤› ve bilinci yeterince geliflmifl bireylere, yurt ve dünya gerçeklerini ana dilleriyle kavrama ve de¤erlendirme becerileri kazand›rma gibi te-mel amaçlarla birleflir (Sever, 2000, s.5). Bu ba¤lamda, ana dili ö¤retiminin gerçek-lefltirildi¤i ve dil becerilerinin kazand›r›lmaya baflland›¤› yer olan ilkö¤retim basa-ma¤›nda, Türkçe dersi temel ve önemli derslerden biridir.
Türkçe dersi, özellikleri dikkate al›nd›¤›nda ö¤rencilere “ana dillerini kazand›r-mak” hedefi do¤rultusunda, çocuklar›n kendi toplumlar›na uyumunu sa¤lamak ve kültür dilini ö¤retmekle yükümlüdür. Türkçe konuflma, dinleme ve anlama bece-rilerini çevrelerinden edinen çocuklar, ilkö¤retim okullar›nda bu dil becerilerine okuma ve yazmay› da ekler. ‹lkö¤retim okullar›nda Türkçe dersinde kazand›r›lma-ya bafllanan bu becerilerle do¤ru ve h›zl› okukazand›r›lma-yabilen, okudu¤unu anlakazand›r›lma-yabilen, söz-cük da¤arc›¤› genifl, dili sözlü ve yaz›l› olarak iyi kullanabilen bireylerin di¤er ders-lerde baflar› gösterme olas›l›¤› da yüksek olur. Ayr›ca, Türkçe dersi ile çeflitli dü-zeylerde okuma ve yazma becerilerinin yan› s›ra düflünme becerilerinin gelifltiril-mesi de sa¤lan›r (Belet, 2006, ss.3-17).
Türkçe dersinin bireylere “ana dilini kazand›rmak” hedefine ulaflmada izlenen yol, “‹lkö¤retim Türkçe Dersi Program›”nda belirlenmifltir. Türkçe Ö¤retim Progra-m›; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunudan oluflan befl ö¤renme alan› üzerine yap›land›r›lm›flt›r. Bu ö¤renme alanlar›, program haz›r-l›k sürecinde hem kendi içerisinde hem de di¤er ö¤renme alanlar›yla bir bütünlük içerisinde ele al›nm›fl ve iliflkilendirilmifltir. Bu iliflkilendirmenin amac›; ö¤rencinin dili ö¤renme, etkili kullanma ve bilgileri yap›land›rma sürecini kolaylaflt›rmakt›r.
Okuma ö¤renme alan›; okuma becerisi, okudu¤unu anlama ve de¤erlendirme be-cerisi kazanma ile birbirini bütünlemektedir.
Okuma, beynin yetenek ve gücünü, kuvvetli düflüncelere karfl› kullanmay› ge-lifltirme amac› ile yap›l›r. Okuma al›flkanl›¤› edinmifl bir birey, de¤iflik düflünceleri yarg›lamada, bunlar üzerine kurulmufl mant›k ve önermeleri fark etmede beceri kazanm›fl olacakt›r. Birey, dünya görüflünü okuma ile geniflletir, bilgilerini okuma ile art›r›r (Ruflen, 1991, ss.15-16). Ba¤›ms›z ve anlayarak okuyan ö¤renciler, bütün konu alanlar›nda baflar›l› olabilirler. Yap›lan araflt›rmalar, kitap okuman›n çocuk-larda genel biliflsel özelliklerin gelifltirilmesinde etkili oldu¤unu dile getirmektedir.
Ayr›ca e¤itim programlar›nda, okuman›n önemi üzerine vurgu yap›larak derslerin okumaya dayal› oldu¤u, iyi okuyamayan ve okudu¤unu anlayamayan bireylerin baflar›l› olamayaca¤› dile getirilmifltir (Croy, 2002, s.1). Toplumu bilinçlendirmede en etkili araçlardan biri olan okuma, ayn› zamanda insan›n s›k s›k baflvurdu¤u bir ö¤renim biçimidir. Tüm toplumlar, bireylerinin okuma kültürü edinmeleri için
yo-¤un çaba göstermektedir. Bu ba¤lamda okuma, hem Türkçe dersinde hem de bi-reyin tüm yaflam›nda oldukça önemli bir ö¤renme alan› olarak görülmektedir.
69
Ünite 4 - Okuma Ö¤renme Alan›
Tekin (1980 s.66) taraf›ndan gerçeklefltirilen araflt›rma sonuçlar›na göre, lise ve dengi okullar› bitirdikten sonra yüksekö¤renime girebilen ö¤rencilerin “okudu¤unu anlama”da baflar› oran› 0.47 olarak bulunmufltur. Bu durumu nas›l aç›klars›n›z?
OKUMA E⁄‹T‹M‹ VE N‹TEL‹⁄‹
‹lkö¤retimde okuma becerisi edinme, kazan›lmas› gereken geliflim görevlerinden biridir. E¤itim süreci devam ettikçe okuma, ö¤rencinin bilgiyi edinmesine ve
ba-¤›ms›z olarak ö¤renmesine dönük en önemli beceri haline gelir. ‹lerleyen y›llarda ise okuma, toplumsal gerekliliklere uyumda ve ifl yaflam›nda baflar› kazan›lmas›n-da en önemli araç haline gelir. Tüm ö¤rencilere okumay› ö¤retmek ve okuma ile ilgili becerileri kazand›rmak ilkö¤retimin en temel sorumlulu¤udur (Glover ve
di-¤erleri, 1990, s.186). Bir baflka deyiflle, bilgi toplumunda okuyan, okudu¤unu sor-gulayan ö¤renciler yetifltirmeyi amaçlayan bir e¤itimin gerekli oldu¤u düflünülürse okuma e¤itimi, çocuk yafllarda ailede ve ilkö¤retim e¤itimi s›ralar›nda bafllamal›d›r.
Birey ve toplum yaflam›nda bu denli önemli olan okuma, flu amaçlarla gerçeklefl-tirilir (Kayalan, 1992, s.13):
• Güncel olaylar› anlamak, günlük gereksinimleri karfl›lamak
• Profesyonel ve mesleki ilgileri sürdürmek ve ilerlemek
• Zaman doldurmak ya da bireysel doyum sa¤lamak
• Entellektüel gereksinimleri karfl›lamak
• Bireysel ya da sosyal ilgi, istek ve gereksinimleri karfl›lamak, kendini gelifl-tirmek
Okuma; bir yaz›y›, sözcükleri, cümleleri, noktalama iflaretleri ve di¤er ögelerle alg›lama ve kavrama sürecidir (O¤uzkan, 1987, s.37). Yaz›l› sembollerin kavranma-s› olarak da ifade edilebilen bu süreç, sayfa üzerindeki alfabetik sembollerin yo-rumlanmas›ndan daha fazlas›n› gerektirir. Bir anlama ulafl›ld›¤›nda birey kendini iletiflim kurulan kavramla özdefllefltirir. Bireyin daha önce edinilen bilgileri, konu-ya olan tan›fl›kl›¤›, kültürü, konu-yaflam deneyimleri, ifade ve sözcüklerin bireysel yo-rumlar› anlamay› etkiler. Bu etkenlerin her biri, kifliden kifliye de¤iflti¤i için okuma deneyimi de bireye özgüdür (Carter ve di¤erleri, 2002, s.136). Bu ba¤lamda oku-ma, okuma beceri ve al›flkanl›¤› kazanma ile okudu¤unu anlama ve de¤erlendir-me gücü kazanma olmak üzere iki tede¤erlendir-mel ögeden oluflur.