Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Komisyonları

Daha önde de belirtildiği üzere uzlaşma, vergi idaresi tarafından tarh edilen vergilerle bunlara bağlı vergi cezalarına ilişkin uyuşmazlıkların vergi yargı organlarına götürülmeden idare ile mükellef arasında anlaşma yoluyla çözüme kavuşturulmasını ifade etmektedir (Aksoy, 1999: 109). Uzlaşma, iki tarafı bulunan vergi ilişkisinin alacaklı ve borçlu ayağını oluşturanların bir araya gelerek ihtilaf konusu olayı birlikte

görüşüp müzakere ederek çözüme kavuşturulmasını hedef almaktadır ( Erdem, 2007: 85).

Uzlaşma görüşmeleri, vergi idaresi adına hareket eden ve idarenin temsilcisi sıfatıyla görüşmelerde yer alan uzlaşma komisyonu vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Takdir komisyonlarından farklı bir niteliğe sahip olan uzlaşma komisyonları vergi idaresini temsil eder ve tarafsız değildir. Takdir komisyonları, hem mükellef hem de idare temsilcisinin bir araya geldiği tarafsız bir hakem kuruluşudur. Bu nedenledir ki, vergi idaresi takdir komisyonlarının almış olduğu kararları ya da diğer bir ifadeyle takdir ettiği değerlendirmeleri dava konusu edebilirken (VUK, md.377/2), uzlaşma komisyonları tarafından alınan ve tutanakla tespit edilen kararları ise dava konusu edemez ve bu kararlarının gereğini derhal yerine getirmek zorundadır (VUK, Ek 6).

Vergi mükellefi veya temsilcisi, uzlaşma komisyonun üyesi değildir ve komisyonda mükellef kesimini temsil eden üye de yoktur, mükellef veya temsilcisi, uzlaşma komisyonun dışında ve onun karşısındadır ( Candan, 2006: 295). Her ne kadar, VUK’un Ek 1. maddesi mükellefin, uzlaşma görüşmelerine bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Kanuna göre kurulan meslek odalarından bir meslek mensubu bulundurabileceğini hükme bağlamışsa da; bu kişilerin uzlaşma görüşmelerinde görüş bildirmek dışında bir işlevi bulunmamaktadır (UY, md.10/5). Dolayısıyla, uzlaşma görüşmelerini katılan bu kişiler uzlaşma komisyonun idareyi temsil etme niteliğinde herhangi bir değişliğe neden olmamaktadır.

2.4.1.3.1. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Komisyonlarının Oluşumu

VUK’un Ek 1’nci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca; “Sürekli, geçici ve merkezi uzlaşma komisyonlarının teşkili, uzlaşmaya müracaat etmeye yetkili olanların belirlenmesi, uzlaşmanın şekli, uzlaşmaya konu edilebilecek vergi, resim ve harçların belirlenmesi, uzlaşma komisyonlarının yetkileri, uzlaşmanın yapılmasına ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.”

Hazine ve Maliye Bakanlığı kendisine tanınan bu yetkiye dayanarak uzlaşma

komisyonları türleri, üyelerinin nitelikleri ve yetkileri, toplanma ve karar yeter sayısını, Uzlaşma Yönetmeliğinin “Uzlaşma Komisyonlarının Teşkili” başlıklı 6. maddesinde düzenlemiştir. Buna göre; genel bütçeye giren vergi, resim ve harçlara ilişkin uzlaşma taleplerinin incelenmesi için üçer kişilik vergi dairesi uzlaşma komisyonları, defterdarlık uzlaşma komisyonu, vergi dairesi başkanlığı uzlaşma komisyonu, vergi daireleri koordinasyon uzlaşma komisyonu ile Merkezi Uzlaşma Komisyonu kurulması öngörülmüştür (UY, md.6)

2.4.1.3.1.1. Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonu

Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonları; vergi dairesi müdürlüklerinde vergi dairesi müdürünün, bağlı vergi dairelerinde ise mal müdürünün başkanlığında toplanmaktadır. Komisyon müdürlüklerde, vergi dairesi müdürü tarafından belirlenen müdür yardımcıları ve/veya gelir uzmanlarından ve/veya şeflerden oluşurken; bağlı vergi dairelerinde ise şef ile gelir uzmanı veya memurdan oluşmaktadır. Vergi dairesi müdürlüklerinde, şef veya vergi dairesi müdür yardımcısının bulunmaması halinde komisyonda bunlar yerine görev yapanlar; mal müdürlüklerinde şefin bulunmaması halinde ise yerine memurlardan birisi veya gelir uzmanı üye olmaktadır (UY, md.6/a).

2.4.1.3.1.2. Defterdarlık Uzlaşma Komisyonu

Vergi daire başkanlığı olmayan yerlerde kurulan defterdarlık uzlaşma komisyonu; defterdar veya görevlendireceği (tevkil edeceği) defterdar yardımcısı başkanlığında toplanan vergi dairesi müdürü ile gelir müdüründen oluşmaktadır (UY, md.6/b).

2.4.1.3.1.3. Vergi Dairesi Başkanlığı Uzlaşma Komisyonu

Vergi dairesi başkanlığı bulunan yerlerde kurulan bu komisyon; vergi dairesi başkanı veya görevlendireceği grup müdürü başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından belirlenen grup müdürleri ve/veya müdürlerden veya vergi dairesi müdürlerinden oluşmaktadır (UY, md.6/c).

2.4.1.3.1.4. Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu

Defterdarlık Uzlaşma Komisyonları ile Vergi Dairesi Başkanlığı Uzlaşma Komisyonlarının uzlaşma yetkisi dışında kalan ancak Merkezi Uzlaşma Komisyonuna ait yetki sınırının altında kalan uzlaşma taleplerini inceleyen bu Komisyon; Gelir İdaresi Başkanı tarafından belirlenen Gelir İdaresi Daire Başkanlarından biri veya Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı veya I. Hukuk Müşaviri başkanlığında toplanmakta ve gelir idaresi daire başkanı ve/veya hukuk müşavirleri ve/veya grup başkanları ve/veya müdürlerden oluşmaktadır (UY, md.6/d).

2.4.1.3.1.5. Merkezi Uzlaşma Komisyonu

Gelir İdaresi Başkanının başkanlığında, Gelir Yönetimi Daire Başkanı ve Gelir İdaresi Başkan Yardımcısından oluşan merkezi uzlaşma komisyonu, mahalli uzlaşma komisyonlarının yetkisi dışında kalan vergi, resim ve harçlara ilişkin uzlaşma taleplerini incelemektedir.

2.4.1.3.2. Uzlaşma Komisyonlarının Yetki Sınırı

Uzlaşma Yönetmeliğinin 5. maddesinde, VUK’un Hazine ve Maliye Bakanlığına tanıdığı yetkiye istinaden, uzlaşma komisyonlarının uzlaşabilecekleri en çok vergi, resim ve harç miktarlarının Bakanlık tarafından genel tebliğler ile belirleneceği açıklanmıştır. Böylece komisyonların azami olarak uzlaşabilecekleri vergi miktarları belirlenmekte ve belirlenen bu sınırı aşan uzlaşma talepleri ise ancak başka bir uzlaşma komisyonunca görüşülüp sonuçlandırılmaktadır. Ayrıca, uzlaşma kapsamına giren vergi ziyaı cezaları yönünden yetkili uzlaşma komisyonun tespiti ise cezanın bağlı olduğu vergi miktarına göre yapılmaktadır (Erdem, 2012: 408).

Buna göre; Hazine ve Maliye Bakanlığı son dönemlerde çıkarmış olduğu 35255 , 35656, 36057, 37258 ve 39359 seri nolu Genel Tebliğler ile bugün için geçerli olan uzlaşma komisyonları yetki sınırlarını belirlemiştir60

.

Söz konusu tebliğlerle uzlaşma komisyonlarının yetki sınırını belirlemede öncelikle vergi dairesi başkanlığı kurulan ve kurulmayan yerler olmak üzere ikili bir ayrıma gidilmiştir. Hem vergi dairesi başkanlığı kurulan hem de vergi daire başkanlığı kurulmayan yerlerde ilk aşamada vergi dairesi müdürlüğü ve mal müdürlüğü bünyesinde oluşturulan vergi dairesi uzlaşma komisyonları bulunmaktadır. Bu komisyonların yetki sınırını aşan vergi, resim ve harçlar için uzlaşma talepleri, vergi dairesi başkanlığı kurulan yerlerde vergi dairesi başkanlığı uzlaşma komisyonunca, vergi dairesi başkanlığı kurulmayan yerlerde ise defterdarlık uzlaşma komisyonunca incelenip sonuçlandırılacaktır.

Ancak uzlaşma konusu vergi, resim ve harç miktarı vergi dairesi başkanlığı ve defterdarlık uzlaşma komisyonlarının yetki sınırını aşması halinde ise uzlaşma bir üst komisyon olan Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu tarafından gerçekleştirilecektir. Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonun yetki sınırını aşan uzlaşma talepleri ise Merkezi Uzlaşma Komisyonu tarafından incelenip sonuçlandırılacaktır. Bu bakımdan; Merkezi Uzlaşma Komisyonu’nun miktar itibariyle uzlaşma yapma yetki sınırı diğer uzlaşma komisyonlarının miktar itibariyle yetki sınırının bittiği yerde başlamakta ve bir üst sınır olmaksızın devam etmektedir (Candan, 2006: 300).

55 _{15.11.2005 tarihli ve 25994 sayılı RG’de yayımlanmıştır.} 56

23.02.2006 tarihli ve 26089 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

57 _{11.07.2006 tarihli ve 26225 sayılı RG’de yayımlanmıştır.} 58 _{10.05.2007 tarihli ve 26518 sayılı RG’de yayımlanmıştır.} 59 _{29.12.2009 tarihli ve 27447 sayılı RG’de yayımlanmıştır.}

Bu komisyonlara ek olarak ayrıca Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı bünyesinde oluşturulan bir uzlaşma komisyonu daha bulunmaktadır. Bu başkanlığa bağlı mükelleflerin belirli tutara kadar olan uzlaşma talepleri başkanlık bünyesindeki uzlaşma komisyonunda görüşülüp sonuçlandırılırken, bu tutarı aşan uzlaşma talepleri ise Merkezi Uzlaşma Komisyonu tarafından sonuçlandırılmaktadır.

2.4.1.3.3. Uzlaşma Komisyonlarının Toplanma ve Karar Yeter Sayısı

Uzlaşma komisyonları, komisyonların oluşumuyla ilgili bölümde de bahsedildiği üzere, biri başkan olmak üzere üç üyeden oluşmaktadır. Komisyonlar, VUK’nda düzenlenen diğer komisyonlardan (takdir, tahrir, tadilat, zirai, vs.) farklı olarak üyelerin tamamının katılımıyla toplanırlar ancak, bu komisyonlarda olduğu gibi, çoğunlukla karar verirler (UY, md.6/2). Dolayısıyla, VUK’un 89’uncu maddesinde “Nisap” yan başlığı ile düzenlenen “…Oyların eşitliği halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunlukta sayılır” hükmü, uzlaşma komisyonları için geçerli değildir. Komisyon başkan ve üyelerinin herhangi bir nedenle görevlerinin başında bulunmamaları halinde, bunlara vekalet edenler komisyonda görev yapar (UY, md.6/3).

2.4.1.3.4. Uzlaşma Komisyonları Kararlarının Hukuki Niteliği

Uzlaşma komisyonları kararlarının hukuki niteliğini belirleyen unsur esasen, bu kararların ön incelme sonucunda verilmesine göre ya da uzlaşma görüşmeleri sonucunda tutanakla tespit edilmesine göre değişmektedir.

Uzlaşma komisyonlarının ön inceleme yapma yetkisi VUK’ndan hüküm altına alınan bir düzenleme olmayıp, komisyon bu yetkiyi uzlaşma yönetmeliğinden almaktadır. Uzlaşma komisyonu ön incelemeyi idarenin temsilcisi sıfatıyla yapmamaktadır. Buradaki görevi takdir komisyonundan farksızdır ve tamamen tarafsız bir değerlendirme yapmaktadır. Mükellefin veya ceza muhatabının, idari işlem niteliğindeki bu ön inceleme kararlarına karşı diğer idari işlemlerde olduğu gibi dava açma hakkı bulmaktadır.

Öte yandan uzlaşma komisyonlarının idarenin temsilcisi sıfatıyla yer aldığı uzlaşma görüşmeleri sonucunda usulüne uygun olarak aldığı kararlar ise kesindir ve vergi dairelerince gereğinin derhal yerine getirilmesi gerekmektedir (VUK, Ek md.6/1). Mükellef veya ceza muhatabı tutanakla tespit edilen bu kararlara karşı yargı yoluna başvuramadığı gibi hiçbir mercie şikayette de bulunamamaktadır (VUK, Ek md.6/2).

Öyle ki; Danıştay’a göre61_{, uzlaşma kapsamına girmeyen konularda yapılan uzlaşmalar} dahi vergi idaresini bağladığı için uzlaşma iptal edilemez (Başaran, 2008: 329).

Usulüne ve hukuka uygun olarak alınmış bir uzlaşma komisyonu kararının; konu, yer ve miktar itibariyle yetkili62, Yönetmelikte düzenlenen şekilde oluşturulan, tam üye sayısı ile toplanmış ve oy birliği ya da oy çokluğuyla karar almış bir komisyon tarafından alınmış olması gerekmektedir (Karakoç, 2017: 90).