213 sayılı VUK’un 1. maddesinde hüküm altına alındığı üzere il özel idarelerine ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar, gümrük idareleri tarafından tahsil edilen vergi ve resimlerin aksine VUK’nu kapsamında yer almaktadır. Bu bağlamda VUK’nda ek maddeler halinde düzenlenen uzlaşma uygulaması il özel idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar için de uygulanmaktadır.
VUK’un Ek 1. maddesinin son hükmü “Sürekli, geçici ve merkezi uzlaşma komisyonlarının teşkili, uzlaşmaya müracaat etmeye yetkili olanların belirlenmesi, uzlaşmanın şekli, uzlaşmaya konu olabilecek vergi, resim ve harçların belirlenmesi, uzlaşma komisyonlarının yetkileri, uzlaşmanın yapılmasına ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. İl özel idareleri
ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar için bu yönetmelik İçişleri Bakanlığınca hazırlanır.” şeklindedir. Bu hükme göre genel bütçeye giren vergi, resim ve harçlara ilişkin uzlaşma uygulamaları Hazine ve Maliye Bakanlığı Uzlaşma Yönetmeliğine göre, il özel idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlara ilişkin uzlaşma uygulamaları ise İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliğine göre yapılmaktadır.
Ancak İçişleri Bakanlığı kendisine verilen bu yetkiyi oldukça gecikmeli olarak kullanmıştır. Zira uzlaşma müessesesi 205 sayılı kanun ile 1963 yılında vergi sistemimize girmesine rağmen, İçişleri Bakanlığı “İl Özel idareleri ile Belediye Gelirleri Uzlaşma Genel Tebliğini”108
5 Aralık 1987 tarihinde yani 24 yıllık bir gecikme ile “Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliğini”109
ise 01.08.2003 tarihinde yani 40 yıllık bir gecikme ile çıkarmıştır.
İçişleri Bakanlığı yayımladığı 1 seri nolu Genel Tebliğ ile il özel idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçların asıllarını uzlaşma dışında bırakırken ağır kusur, kusur ve kaçakçılık cezalarını ise uzlaşma kapsamı içine almıştır. Ancak daha sonra İçişleri Bakanlığı, Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliği’ni çıkararak bu durumu düzeltmiştir. Böylece il özel idareleri ve belediyeler tarafından ikmalen, re’sen ve idarece tarh ve tebliğ edilen vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları uzlaşma kapsamına alınmıştır.
Uzlaşma konusunda belirleyici temel mevzuat hiç kuşkusuz VUK’dur. Ancak daha öncede bahsedildiği gibi il özel idareleri ve belediyeler ait vergi, resim ve harçlar için İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliği esas alınmaktadır. 01.08.2003 tarihinde 25186 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan bu yönetmeliğin 5. maddesinde yer alan düzenlemeye dayanılarak İçişleri Bakanlığı 29.06.2004 tarihinde 25507 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 sıra nolu İl Özel İdareleri ve Belediyeler Uzlaşma Tebliği’ni çıkarmıştır. Uzlaşma konusunda bu Tebliğ’de belirtilmeyen ve tereddüte düşülen diğer hususlar hakkında ise Tebliğ’in 5. maddesinde belirtildiği üzere, VUK’nda yer alan uzlaşma hükümleri ve Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliği hükümleri uygulanacaktır.
108
İl Özel idareleri ile Belediye Gelirleri Uzlaşma Genel Tebliği, 5 Aralık 1987 tarih ve 19655 Sayılı RG’de yayımlanmıştır.
2.6.1. Uzlaşmanın Kapsamı ve Başvuru Koşulları
Mahalli İdareler Uzlaşma Yönetmeliği’nin (MİUY) 2. maddesine göre uzlaşmanın kapsamı, il özel idareleri ve belediyeler tarafından ikmalen, re’sen veya idarece tarh ve tebliğ edilen vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilen vergi ziyaı cezalarından oluşmaktadır (MİUY, md.2). Yine aynı maddenin parantez içi hükmünü göre usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile kaçaklık fiili nedeniyle kesilen vergi ziyaı cezaları ise uzlaşma kapsamı dışında kalmaktadır. Ayrıca kanuni süresi içinde yapılan beyan üzerinden, tarh ve tahakkuk ettirilen vergi, resim ve harçlar ile tahakkuku tahsile bağlı bulunan vergi, resim ve harçlar üzerinde uzlaşma yapılması mümkün değildir (İl Özl. İdr. ve Bld. Uzl. Tebliği, 1. Kısım).
Bu bağlamda il özel idareleri ile belediyelerin uzlaşma kapsamına giren gelirleri, İl Özel İdareleri ve Belediyeler Uzlaşma Tebliği’nin 1. kısmında maddeler halinde sayılmıştır:
A) İl özel idareleri gelirleri
1. Taş Ocakları Harç ve Resimleri,
2. Bina İnşaat ve Yapı Kullanma İzni Harcı, 3. Maden Suları Resim ve Temettü Payları. B) Belediye gelirleri
1. 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu uyarınca tahsil edilen bina ve arazi vergileri,
2. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca tahsilatı doğrudan belediyeler tarafından yapılan gelirlerden;
a) Vergiler; İlan ve Reklam Vergisi, Haberleşme Vergisi, Eğlence Vergisi, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi, Yangın Sigortası Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi,
b) Harçlar; İşgal Harcı, Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı, Kaynak Suları Harcı, Tellallık Harcı, Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı, Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı, Bina İnşaat Harcı ve Çeşitli harçlar; Kayıt ve Suret Harcı, İmar ile ilgili harçlar; Parselasyon Harcı, İfraz ve Tevhit Harcı, İşyeri Açma İzin Harcı, Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcı, Sağlık Belgesi Harcı.
Ayrıca, yeni bir tebliğe gerek kalmaksızın başka kanunlarda il özel idareleri ve belediye geliri olarak kabul edilecek ve bu idarelerce tarh ve tahakkuk edilecek diğer vergi, resim ve harç asıllarına ilişkin olarak özel kanunlarında belirtilen kanuni hadlerin altına düşmemek kaydıyla vergi asılları ile bunlara ilişkin olarak kesilecek
vergi ziyaı cezalarında da uzlaşmaya gidilebilecektir (İl Özl. İdr. ve Bld. Uzl. Tebliği, 1. Kısım).
Beyannamenin zamanında verilememesi ve verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesi veya eksik tahakkuk ettirilmesi hallerinde belediyeler verginin ikmalen, re’sen ve idarece tarhı yoluna gitmektedir ve mükelleflere vergi ve ceza ihbarnameleri düzenlenmektedir. Bu nedenle, mükelleflerin uzlaşmaya başvurabilmeleri ve uzlaşma hükümlerinden faydalanabilmeleri için vergi ve ceza ihbarnamelerinin VUK’nu hükümlerine uygun olarak düzenlenmesi ve mükelleflere tebliğ edilmesi gerekmektedir.
2.6.2. Uzlaşma Komisyonlarının Teşkili, Sorumlulukları ve Yetkisi
İl özel idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlardan hangilerinde uzlaşma yoluna gidilebileceği ve uzlaşma komisyonlarının uzlaşabilecekleri vergi, resim ve harç miktarının üst sınırının belirlenmesi hususunda İçişleri Bakanlığı yetkilidir (MİUY, md.5/1). Bakanlığa tanınan bu yetkiye dayanılarak uzlaşma komisyonlarının uzlaşabilecekleri vergi, resim ve harç miktarlarının üst sınırı genel tebliğler ile belirlenir (MİUY, md.5/2).
Uzlaşma komisyonlarının teşkili ile ilgili düzenleme, Yönetmeliğin 6. maddesinde yer almaktadır. Buna göre mahalli idareler bütçesine giren vergi, resim ve harçlar için uzlaşma komisyonları; “İl özel idarelerinde valinin görevlendireceği genel sekreter veya genel sekreter yardımcısının başkanlığında, vali tarafından mali hizmetler biriminden seçilecek iki memur üyeden,
Büyükşehir belediyesinde başkanın görevlendireceği genel sekreter, genel sekreter yardımcısı veya daire başkanının başkanlığında, belediye gelir şube müdürü, diğer belediyelerde ise başkanın veya görevlendireceği başkan yardımcısının başkanlığında mali hizmetler müdürü, mali hizmetler müdürü olmayan yerlerde muhasebeci ile belediye encümenince mali hizmetler biriminden seçilecek bir memur üyeden müteşekkil üçer üyeden” oluşmaktadır.
Üyelerinin tamamının katılmasıyla toplanan bu komisyonlar, çoğunlukla karar verirler. Komisyon başkan ve üyelerinin herhangi bir nedenle görevlerinin başında bulunmamaları halinde ise vekalet edenler komisyonda görev yaparlar (MİUY, md.6/4).
2.6.3. Uzlaşma Talebi ve Süreler
Uzlaşma talebinin, vergi/ceza ihbarnamesinin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde mükellef veya ceza muhatabının bizzat kendisi veya resmi vekaletine haiz vekili vasıtası ile yetkili uzlaşma komisyonuna yazı ile yapılması gerekmektedir (MİUY, md.7/1). Dilekçe, doğrudan uzlaşma komisyonuna verilebileceği gibi posta ile taahhütlü
olarak da gönderilmesi mümkündür. Uzlaşma talebi, ihbarnamede yazılı vergi ve cezanın tamamı için yapılır ve kısmi uzlaşma talebinde bulunulamaz (MİUY, md.7/2).
İdareyi temsil eden ve kesilmiş olan cezada uyuşmak üzere yetkili kılınmış olan uzlaşma komisyonları bilindiği üzere bir yargı organı değildir ve bu nedenle, uzlaşma komisyonuna başvuracak ve mükellef veya ceza muhatabı adına görüşmelere katılarak onlar adına hareket edecek kişinin avukat olması gerekmemektedir. Bu kişilerin, Noterlik Kanununun 60. maddesi uyarınca düzenlenen ve mükellef adına kesilen ceza miktarında uzlaşmaya yetkili oldukları şerhini taşıyan resmi vekaletnameye sahip olmaları yeterlidir (MİUY, md.7/3).
2.6.4. Uzlaşma Görüşmeleri
Uzlaşma talepleri komisyona intikal ettirmeden önce sekreterya110
tarafından talebin uygun şekilde ve süresi içinde yapılıp yapılmadığı ve komisyonun yetkisi içinde bulunup bulunmadığı incelenir. Bu inceleme sonucunda, uzlaşma talebinin süresi içinde ve usulüne uygun şekilde yapılmadığının veya komisyonun yetkisi dışında bulunduğunun tespit edilmesi halinde talep reddedilir (MİUY, md.10/2).
Uzlaşma talebinin süresinde ve usulüne uygun şekilde yapıldığının ve komisyonun yetkisi içinde bulunduğunun anlaşılması halinde ise uzlaşma ile ilgili olarak yapılacak görüşmelere bizzat katılması veya resmi vekaletini haiz vekilini bulundurması hususu, görüşmenin tarihi, yapılacağı yer ve saati komisyon sekreteryası tarafından yazı ile en az on beş gün önceden (mükellefin istemesi halinde daha önceki bir tarih) mükellefe bildirilir (MİUY, md.10/3).
Uzlaşma davetiyesi muhatabına VUK’nu tebliğ hükümlerine göre tebliğ edilir ve tebliğ tarihini ve imzayı içeren alındı belgesi uzlaşma dosyasına konulur (MİUY, md.10/4). Mükellefin veya resmi vekaletini haiz vekilinin uzlaşma davetiyesinde belirtilen yer, tarih ve saatte toplantıya katılması halinde, uzlaşma görüşmelerine başlanır (MİUY, md.10/5).
Mükellef, uzlaşma görüşmelerinde bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci veya 1.6.1989 gün ve 3568 sayılı Kanun’a göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubunu da bulundurabilir ancak bu kişiler yalnızca görüşlerini açıklamak üzere uzlaşma komisyonu toplantısına katılabilirler, uzlaşma ile ilgili tutanakları imzalayamazlar (İl Özl. İdr. ve Bld. Uzl. Tebliği, 3. Kısım).
110
Uzlaşma komisyonlarının sekreterya hizmetlerini il özel idareleri ve belediyelerin mali hizmetlerle ilgili birimleri tarafından yerine getirilmektedir (MİUY md.8).
Belirlenen uzlaşma günü bildirildikten sonra komisyonun o gün toplanamayacağının anlaşılması halinde, yeni bir uzlaşma günü belirlenerek mükellefe bildirilir (MİUY, md.11). Uzlaşma müzakeresinin belirlenen günde sonuçlandırılamaması veya daha ayrıntılı bir inceleme ya da araştırma yapılmasını gerektirmesi halinde, uzlaşma görüşmesi ya aynı gün belirlenen ya da sonradan belirlenerek mükellefe bildirilecek bir başka tarihe ertelenebilir (MİUY, md.11). Bu durum, komisyon başkan ve üyeleri tarafından imzalanan bir tutanakla tespit olunur ve bu tutanak uzlaşma dosyasında saklanır (MİUY, md.11).
2.6.5. Uzlaşma Başvurusu Sonuçları
Yapılan görüşmeler sonucunda uzlaşmanın sağlanması halinde uzlaşma komisyonu durumu üç nüsha olarak düzenlenen tutanakla tespit eder ve bu tutanağın üç nüshası da komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imzalanır (MİUY, md.10/5). Bu tutanağın bir nüshası mükellef veya vekiline derhal verilir, bir nüshası gerekli işlem yapılmak üzere mali hizmetler birimine aynı gün intikal ettirilir ve bir nüshası da uzlaşma komisyonunda oluşan dosyalarda saklanır (MİUY, md.10/6).
Uzlaşma vaki olduğu takdirde komisyonların düzenleyecekleri uzlaşma tutanakları kesin olup, gereği mali hizmetler birimince derhal yerine getirilir (MİUY, md.12/1). Uzlaşma tutanağının mali hizmetler birimine intikali üzerine tarih ve tebliğ edilmiş olan vergi ve ceza, uzlaşılan vergi miktarına göre düzeltilir (MİUY, md.12/2).
Uzlaşılan vergi ve cezalar, uzlaşma tutanağının vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce mükellefe tebliğ edilmesi halinde kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra mükellefe tebliğ edilmesi halinde ise uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir (MİUY, md.14/a). Uzlaşma üzerine tahakkuk ettirilen vergiler ve bu vergilere ilişkin hesaplanan gecikme faizleri ile cezanın vadesinde ödenmemesi ise uzlaşmayı geçersiz kılmamakta ve ödenmeyen vergi ve cezanın tahsili için 6183 sayılı AATUHK hükümlerine göre işlem yapılmaktadır (Çetin, 2014: 80).
Uzlaşma sağlanamadığı takdirde (mükellef veya vekilinin uzlaşma komisyonunun davetine icabet etmemesi, komisyona geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması veya ihtirazi kayıtla imzalamak istemesi halinde uzlaşma sağlanamamış sayılır) komisyonca bu husus belirtilmek üzere üç nüsha tutanak düzenlenir (MİUY, md.10/7). Tutanağın bir nüshası mükellefe verilir (MİUY, md.10/7). Mükellefin uzlaşma davetine icabet etmemesi veya tutanağı almaktan imtina etmesi halinde, tutanağın iki örneği mali hizmetler birimine gönderilir (MİUY, md.10/7). Uzlaşmanın
sağlanamaması halinde, vergi ve ceza için yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz (MİUY, md.10/8).
Uzlaşmanın vaki olmaması halinde (komisyon teklifinin mükellefçe kabul edilmediği durumda) komisyon nihai teklifini tutanağa geçirir (MİUY, md.10/9). Mükellef dava açma süresinin son günü akşamına kadar komisyonun nihai teklifini kabul ettiğini bir dilekçe ile mali hizmetler birimine bildirdiği takdirde, bu tarih itibariyle uzlaşma vaki olmuş sayılır ve buna göre işlem yapılır (MİUY, md.10/9).
Mükellef ve ceza muhatabı, yapılan tarhiyata karşı cezada indirim veya uzlaşma hükümlerinden yalnızca birisinden faydalanabilir. Bu nedenle, uzlaşma talebinde bulunan mükellef, ancak uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyan ederek adına salınan cezalar hakkında Kanunun 376. maddesinin uygulanmasını isteyebilir (MİUY, md.13).