Tarhiyat Öncesi Uzlaşma İstatistiklerinin Değerlendirilmesi

2008-2017 yılları arasında Türkiye genelindeki tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarında gerçekleşen uzlaşma görüşmelerine ait veriler aşağıdaki gibidir.

Tablo 8: Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Sonuçları (2008-2017)

Yılla r Uzlaşmaya Konu Olan Vergi (TL) Uzlaşma Sonucu Vergi (TL) Kesinleş en Vergi (%) Uzlaşmaya Konu Olan Ceza (TL) Uzlaşma Sonucu Ceza (TL) Kesinleş en Ceza (%) 2008 316.031.030 215.487.089 68,18 502.100.252 21.840.980 4,34 2009 298.672.934 209.488.526 70,13 532.998.530 31.827.670 5,97 2010 ---* ---* ---* ---* ---* ---* 2011 ---* ---* ---* ---* ---* ---* 2012 578.870.442 443.628.715 76,63 971.494.358 56.223.245 5,78 2013 1.549.420.358 725.155.936 46,80 2.373.432.278 90.813.677 3,82 2014 1.742.391.255 529.738.390 30,40 1.841.132.397 60.234.417 3,27 2015 2.464.222.476 973.203.569 39,49 3.563.887.588 138.749.157 3,89 2016 1.313.673.471 409.977.930 31,20 1.868.196.302 161.430.673 8,64 2017 799.234.626 303.551.158 37,98 1.208.386.889 115.400.488 9,54

Kaynak: GİB Faaliyet Raporlarından derlenmiştir (2008,2009); VDK Faaliyet

Raporlarından Derlenmiştir (2012,2013,2014,2015,2016,2017). *Belirtilen yıllara ait verilere faaliyet raporlarında yer verilmemiştir.

Buna göre söz konusu yıllar itibariyle, tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu olan vergi tutarında özellikle 2012 ile 2015 yılları arasında sürekli bir artışın olduğu görülürken, 2016 yılında ise uzlaşmaya konu olan vergi tutarında özellikle bir önceki yıla kıyasla ciddi bir düşüşün yaşandığı görülmektedir. Uzlaşmaya konu olan en yüksek tutarlı vergi aslı ve vergi cezasının ise 2015 yılına ait olduğu görülmektedir. Uzlaşmaya konu olan vergi tutarının %77’sin kesinleştiği 2012 yılı ise uzlaşılan vergi oranın en düşük olduğu yıldır. Uzlaşmaya konu olan vergi cezasını %10’nun kesinleştiği 2017 yılı ise uzlaşılan vergi cezasının en düşük olduğu yıldır. Buna göre; 2017 yılında uzlaşmaya konu olan vergi cezasının yaklaşık %90’nın tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonu tarafından silindiği görülmektedir.

En yüksek uzlaşma oranlarının yaşandığı yıl ise, hem uzlaşmaya konu olan vergi hem de vergi cezası açısından 2014 yılıdır. Söz konusu bu yılda, uzlaşmaya konu olan verginin %70’i, uzlaşmaya konu olan vergi cezasının ise %97’sinin alımından vazgeçildiği görülmektedir. Ayrıca tarhiyat sonrası ulaşma müessesesinde de görüldüğü üzere, tarhiyat öncesi uzlaşma kurumunda da uzlaşmaya konu olan vergi cezalarında

uzlaşmaya konu olan vergi aslına kıyasla daha yüksek oranlarda indirimlerin yapıldığı görülmektedir.

Bu verileri, değerlendirmeye aldığımız son yıl olan 2017 yılını temel alarak incelediğimizde ise uzlaşmaya konu olan vergi tutarında bir önceki yıla kıyasla %40, uzlaşılan vergi oranında ise %7’lik bir düşüşün olduğu görülmektedir. Uzlaşmaya konu olan vergi cezası açısından ise 2017 yılında 2016 yılına kıyasla %35, uzlaşılan ceza oranında ise %0,9’luk bir azalmanın olduğu görülmektedir.

Eksik olan verilerle birlikte, son on yılda tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarında uzlaşmaya konu olan toplam 9.062.516.592 lira verginin 3.807.231.313 lirasının kesinleştiği yani uzlaşmaya konu olan verginin %49’nden vazgeçildiği görülmektedir. Yine son on yılda uzlaşmaya konu olan toplam 12.861.628.594 lira vergi cezasının ise yalnızca 676.520.307 lirasının uzlaşma sonucunda kesinleştiği ve uzlaşmaya konu olan vergi cezasının %94’nin komisyonca silindiği görülmektedir.

7103 sayılı kanundan önce vergi ziyaı cezasının yanı sıra usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının da tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesinin konusuna girmesi, mükelleflere oldukça önemli bir avantaj sağlamaktaydı. Zira, verginin tarhı ve cezanın kesilmesinden sonra başvurulan tarhiyat sonrası uzlaşma müessesesinin konusuna giren tek ceza türü vergi ziyaı cezasıydı. Ancak yapılan değişiklikle usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesinin de kapsamından çıkarılmasıyla, mükelleflerin tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurmalarının fazla bir anlamı kalmamıştır (Kıldiş, 2018). Tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesinin sağladığı avantajı ortadan kaldırmasına rağmen, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşmanın bir birinden farklı koşul ve içeriklere sahip olmasını engelleyen bu düzenleme, iki uzlaşma türü arasındaki eşitsizliği ortadan kaldırmıştır.

2.5. 4458 Sayılı Gümrük Vergisi Kanunu Kapsamında Uzlaşma Müessesesi

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Gümrük ve Tekel Vergileri” başlıklı 2. maddesinde yer alan “Gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resimler bu Kanuna tabi değildir. Bu vergi ve resimlerle ilgili olarak 27.10.1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 242. maddesi hükümleri uygulanır” hükmünde de açıkça anlaşılacağı üzere 4458 sayılı Gümrük Kanunu (GK) kapsamında tahsil edilen vergi ve cezalar VUK’nu hükümlerinin kapsamı dışında kalmaktadır. Dolayısıyla vergi uyuşmazlıklarının çözümünde önemli bir yere sahip olan ve VUK’un 376’ncı

maddesinden sonra gelen Ek maddelerle düzenlenen uzlaşma müessesesi, gümrük idareleri tarafından tahsil edilen vergi ve cezaları kapsamamaktadır.

Vergi Usul Kanunu kapsamında yer alan vergi ve cezalar açısından yaklaşık 55 yıllık bir geçmişe sahip olan uzlaşma müessesesi gümrük vergi ve cezaları açısından ise oldukça yeni bir kurumdur. Gümrük vergi ve cezalarına yönelik uzlaşma uygulaması ilk olarak 25 Şubat 2011 tarihinde yayımlanan 6111 Sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’’nun 137. maddesi ile düzenlenmiştir.

Söz konusu madde 4458 sayılı Gümrük Kanunun 244’ncü maddesinde değişiklik yapılması suretiyle uzlaşma müessesesinin gümrük vergi ve cezalarına yönelik olarak da uygulanmasını mümkün hale getirmiştir. Düzenlemeye yönelik usul ve esasların yer aldığı 27 Ağustos 2011 tarihinde yayımlanan Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği (GUY) ise 31 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Gümrük Kanunu ile Vergi Usul Kanunu kapsamında düzenlenen her iki uzlaşma müessesesinin, uygulanmasındaki ortak amaç ise vergi uyuşmazlıkların en kısa süre de çözüme kavuşturulması ve vergi yargı organları üzerindeki iş yükünün hafifletilmesidir. Ancak VUK’nu kapsamında yer alan vergi uyuşmazlıklarından farklı olarak Gümrük uyuşmazlıklarında idari çözüm yolları tüketilmeden yargı yoluna başvurulması mümkün değildir. Bu nedenle, idari aşamaya başvurulmadan yargıya başvurulması halinde merci tecavüzü nedeniyle uzlaşma talebi reddedilmektedir (Karadağ ve Organ, 2014: 373).