Taraflar Arasında Bir Borç İlişkisinin Bulunması

Götürü tazminat anlaşması, sözleşmeden doğan borç ilişkisinin içerdiği yükümlülüklerin borçlu tarafından ihlal edilmesi halinde, alacaklının malvarlığında meydana gelen eksilmenin giderilmesine yönelik olarak borçlu tarafından ödenecek tazminatın, taraflarca önceden belirlendiği, asıl sözleşmeye bağlı, bir yan anlaşma olarak tanımlanmaktadır144

. O halde, götürü tazminattan bahsedebilmek için, öncelikle taraflar arasında sözleşmeden doğan geçerli bir borç ilişkisinin bulunması gerekir. Kefalete ilişkin TBK md.582 f.1’e göre, kefalet sözleşmesi, mevcut ve geçerli bir borç için yapılabilir. Ancak, gelecekte doğacak veya koşula bağlı bir borç için de, bu borç doğduğunda veya koşul gerçekleştiğinde hüküm ifade etmek üzere kefalet sözleşmesi kurulabilir. Kanaatimizce, asıl borca bağlı olmak yönünden, TBK md.582 f.1 hükmü, götürü tazminat bakımından da kıyasen uygulanabilir145

. Buna göre, götürü tazminat anlaşmasının yapıldığı sırada asıl borcun mutlaka var olması zorunlu değildir; gelecekte doğacak veya koşula bağlı bir borç için de, bu borç doğduğunda veya koşul gerçekleştiğinde hüküm ifade etmek üzere götürü tazminat anlaşması yapılabilir. Böyle bir durumda, asıl borç meydana gelmedikçe, götürü tazminat anlaşması da hüküm ve sonuç doğurmaz.

Bilindiği üzere, sözleşmeden doğan borç ilişkileri, birtakım yükümlülükler içerir. Sözleşmeden doğan borç ilişkilerinin içerdiği yükümlülükler, farklı ayrımlara tabi tutulmaktadır146

. Bunlardan ilki, sözleşmeden doğan ilk yükümlülükler - ikincil (tali)

yükümlülükler ayrımıdır147_{. İlk yükümlülükler, sözleşmeden doğan her türlü}

144 _{Oertli, N.20; Kocaağa, Cezai Şart, s.49; Kocaağa, Götürü Tazminat, s.150; Kapancı, s.656-657; Erdem,} Götürü Tazminat, s.98; Hatemi/Gökyayla, s.347-348.

145 _{Ceza koşulu bakımından benzer bir değerlendirme için bkz. Kocaağa, Cezai Şart, s.83.}

146 _{Sözleşmeden doğan borç ilişkilerinin içerdiği yükümlülükler bakımından yapılan çok çeşitli ayırımlara} ilişkin bkz. Aral, Fahrettin: Türk Borçlar Hukukunda Kötü İfa, Ankara 2011, s.32-33.

147

Eren, Genel Hükümler, s.30; Kocayusufpaşaoğlu, s.7-8; Aral, Kötü İfa, s.37 vd.; Serozan, Rona: “Culpa in Contrahendo, Akdin Müspet İhlali ve Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme Kurumlarının Ortak Temeli: Edim Yükümlerinden Bağımsız Borç İlişkisi”, Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, S.2, 1968, s.117, Edis, Seyfullah; Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, Ankara 1983, s.308vd.

yükümlülüklerdir148_{. Bunlar, asli yükümlülükler olabileceği gibi yan yükümlülükler de}

olabilir149. İkincil (tali) yükümlülükler ise ilk yükümlülüklerin borçlu tarafından ihlal edilmesi, özellikle kusurlu ifa imkansızlığı, gereği gibi ifa etmeme ve temerrüt hallerinde ödenmesi gereken tazminat yükümlülüğünü ifade eder150

. İkincil (tali) yükümlülükler, tazminat yükümlüğünden ibaret değildir. Kira sözleşmesinin sona ermesi halinde kiracının kiralananı geri verme borcu da ikincil (tali) edim yükümlülüklerine örnek gösterilebilir151

. Sözleşmeden doğan borç ilişkilerinin içerdiği yükümlülüklere ilişkin yapılan bir diğer ayırım, edim yükümlülükleri - yan yükümlülükler ayrımıdır152_{. Bir başka ayrım ise edim}

yükümlülükleri - koruma yükümlülükleri olarak karşımıza çıkar153

. Türk Borçlar Kanunu, edim ve edimin ifasını, bir başka deyişle edim menfaatini esas almıştır (md.83, md.112)154

. Ancak sözleşmeden doğan borç ilişkilerinin içeriği, yalnızca edim yükümlülüklerinden ibaret değildir. Aksine sözleşmeden doğan borç ilişkileri, edim yükümlülükleri ile yan yükümlülükler içerir155_{. Edim yükümlülüğü dışında kalan yan yükümlülükler ya edimin gereği gibi ifasına}

yardım eder ya da alacaklının edim menfaati dışında kalan diğer mal ve kişilik değerlerinin muhtemel bir zarardan korunmasına hizmet eder ve bu anlamda koruma yükümlülüklerini de kapsar156.

Götürü tazminat anlaşması, edim yükümlülüklerine ilişkin olabileceği gibi, yan yükümlülüklere ilişkin de olabilir. Bu yükümlülükler, götürü tazminat anlaşmasının unsurlarından biri olan asıl borcun konusunu oluşturur. Kural olarak, götürü tazminat edimi, sözleşmeden doğan borç ilişkisinin içerdiği bir yükümlülüğün ihlal edildiği haller için kararlaştırılır157

. Götürü tazminat anlaşması, taraflar arasında söz konusu olan ve sözleşmeden doğan asıl borç ilişkisinin içerdiği bütün yükümlülüklere ilişkin olabileceği gibi, sözleşmeden doğan asıl borç ilişkisinin içerdiği bazı yükümlülüklere veya o yükümlülüklerden yalnız birine ilişkin de olabilir158. Götürü tazminat anlaşmasının ilgili olduğu sözleşmesel yükümlülüğün, başka bir deyişle asıl borcun belirlenmesi son derece önemlidir. Çünkü götürü tazminat ediminin ifasının talep edilebilmesi için, münhasıran götürü tazminat anlaşmasında belirtilen yükümlülüğün ihlal edilmiş olması gerekir. O halde, taraflar arasında söz konusu olan asıl borç ilişkisinin borçlu tarafından ihlal edilmesi halinde, alacaklının kararlaştırılan

148 _{Kocayusufpaşaoğlu, s.7-8; Eren, Genel Hükümler, s.30; Aral, Kötü İfa, s.37.} 149 _{Eren, Genel Hükümler, s.30-31.}

150 _{Kocayusufpaşaoğlu, s.8; Eren, Genel Hükümler, s.31; Aral, Kötü İfa, s.38.} 151

Aral, Kötü İfa, s.39; Kocayusufpaşaoğlu, s.8.

152 _{Kılıçoğlu, Ahmet, s.26 vd.; Eren, Genel Hükümler, s.30; Aral, Kötü İfa, s.34 vd.; Kocayusufpaşaoğlu, s.11.} 153 _{Aral, Kötü İfa, s.49 vd.; Eren, Genel Hükümler, s.39.}

154 _{Eren, Genel Hükümler, s.30.} 155

Aral, Kötü İfa, s.39; Eren, Genel Hükümler, s.1035. 156 _{Eren, Genel Hükümler, s.30.}

157 _{Oertli, N.36; Yıldırım, s.37.} 158 _{Erdem, Götürü Tazminat, s.101.}

götürü tazminat edimini talep edip edemeyeceğinin belirlenebilmesi için, öncelikle sözleşmeden doğan asıl borç ilişkisinin içerdiği birden çok yükümlülükten hangisinin ihlal edildiğinin tespit edilmesi gerekir. Sonra borçlu tarafından ihlal edildiği tespit edilen bu yükümlülüğün, taraflar arasında söz konusu olan götürü tazminat anlaşmasının bağlı bulunduğu asıl borç olup olmadığının belirlenmesi gerekir. Borçlu tarafından ihlal edildiği tespit edilen bu yükümlülük, taraflar arasında söz konusu olan götürü tazminat anlaşmasının bağlı bulunduğu asıl borç ise götürü tazminat anlaşması devreye girer. Buna karşılık, borçlu tarafından ihlal edildiği tespit edilen bu yükümlülük, taraflar arasında söz konusu olan götürü tazminat anlaşmasının bağlı bulunduğu asıl borç değil ise, TBK md.50 ve devamı hükümleri uyarınca, zararın hesaplanması ve tazminatın belirlenmesi yoluna gidilir.

1.2.3 Götürü Tazminat Olarak Kararlaştırılan Bir Edimin Bulunması